Գյուղնախարարը գյուղացուն գին չի կարող թելադրել

Շաբաթ օրը` դեկտեմբերի 6-ին Կոմիտասի սկզբնամասում գտնվող գյուղատնտեսական շուկայում էի:

Պետությունը ոչ աշխատանքային օրերին կազմակերպում է այդ շուկան, որպեսզի գյուղացիները իրենք վաճառեն սեփական մատչելի արտադրանքը, այլ ոչ թե հանձնեն վերավաճառողներին: Այսպես և գյուղացին է շահում և գնորդները:

Ըստ տրամաբանության, այս շուկայում գները պետք է որ ավելի մատչելի լինեին մյուս տեղերի համեմատ: Բայց ավաղ: Իմ գնումները երբեք դա չեն վկայել: Ուղղակի մոտ է այն և դա արդեն առավելություն է:

Շուկան ամռանը

Այդ օրը սակայն այլ պատճառով եմ հիշել:

Կարտոֆիլ պետք է գնեի: Բոլորը վաճառում էին 250-ից 300 դրամ միջակայքում: Ամենա մանրերը 220 դրամ էին:

Ես նկատեցի Սերգո Կարապետյանին, ով անցնում էր շուկայի անխտիր բոլոր շարքերով և հերթով հարցնում գները: Նրա հետ ևս մեկ-երկու հոգի էին:

Այո, այո: Նույն Սերգո Կարապետյանն էր, ով պաշտոնավարման սկզբում փորձում էր դաշտերը օրհնել:

Ես ուրախացա` վերջապես նախարարները անձամբ են սկսել հետաքրքրվել մարդկանց հոգսերով:
Մոտեցա: Կարտոֆիլը արդեն գնել էի 250 դրամով: Նախարարը ակնհայտ բարկացած էր 300 դրամ, 250 դրամ գներից.
- Դուք տեղյակ չեք? Արդեն գները ընկել են: 200 դրամ է կարտոֆիլը: Իջեցրեք գինը, 200-ից ավել մի վաճառեք:

Այսպես հրամայական տոնով, նա դիմում էր շուկայի կազմակերպիչներին, թե.
- Մի թողեք, իսկույն սրանց հավաքեք, եթե այդ գինն են ասում: Իջեցրեք գինը:

Գյուղացիները խոնարհաբար, բայց զարմացած այդ խոսքերից, կամկամում էին, բայց կես մետր նախարարի հեռանալուն պես, նույն գինն էին ասում` 250-300:

Ախր երբ պետքա մեր կառավարողները հասկանան, որ հրամայական ձևով շուկայի գնորոշումը չի որոշվում:

Անցել է 2 շաբաթ: Երեկ Կոմիտասի շուկայի կողքը կարտոֆիլը արդեն 300 դրամից պակաս չկար:

Անձու վիճակ

Արդեն երեք-չորս օր է, որ մեր կողքի Նոր-Զովք սուպերմարկետում ձու չկա:
Ոչ Արզնիի, ոչ Աշտարակի, ոչ Երևանի թռչնաֆաբրիկայի, ոչ Լուսակերտի, ոչ մի տեղի ձու չկա:

Հարցուփորձ արեցի խանութի մյուս գնորդներին, մի պապիկ ասաց.
- Որտեղից ձու լինի? Սովետը հետա եկել, բալես: Մաքսային ենք մտել արդեն:

Զարմացա: Փաստորեն Հայաստանը մտել է Եվրասիական միություն, ու նույն օրը բոլոր արտադրողների ձվերը վերացել են խանութներից?
Լսել էի, որ ամսի 10-ին միտինգ է եղել, բայց կարծես որևէ մեկը դեմ չէր այդ օրը մաքսային մտնողի մտադրությանը, անգամ ասեցին որ էս ամենը անշրջելի է:
Բայց տեսնես ուր են անկախությանը այն 95 տոկոս կողմ քվեարկած մեր հայրենակիցները? Միգուցե հենց հանրաքվեն նույնպես կեղծվել էր այն ժամանակ? Թե մարդիկ են փոխել իրենց կարծիքը? Թե այդ մարդիկ այլևս այստեղ չեն ու այստեղ են մնացել միայն անկախությանը այն 5 տոկոս դեմ քվեարկածները?

Հետո իմացա, որ համաշխարհային շուկայում նավթի գինը նվազել է մոտ 20 տոկոսով:
Բա սրանից էլ լավ լուր?
Ուրեմն պետք է բենզինը Երևանում արդեն այսօր դառնար 470 դրամից` 380 դրամ:
Բայց չի դառնում:
Ինչու?

Հիշում եմ, որ համաշխարհային շուկայում շաքարավազի, հնդկաձավարի, ցորենի գների բարձրացումը ակնթարթորեն ազդում էր մեր գների վրա` նրանք անմիջապես բարձրանում էին, չնայած որ դեռ վաճառվում էր պահեստավորված էժան գներով ներկրվածը:

Բայց երբեք գների անկումը համաշխարհային շուկայում չի անդրադարձել մեր գնապիտակների վրա:

Տեսնես ինչու է այդպես?

Ձեռագիր նամակներ

Այսօր մտածեցի, որ արդեն ահագին ժամանակ է, որ ձեռագիր նամակ չեմ գրել:
Որևէ մեկին:
Եվ հիշեցի, որ վերջին նամակները գրել եմ բանակում, դեռ 1998-99 թվականներին:

Եթե կա համակարգիչ, էլեկտրոնային փոստ, բջջային հեռախոս, սքայփ, սոցիալական ցանցեր` իրոք նամակները կերպարանափոխվել են և ձևափոխվել:
Դարձել են էլեկտրոնային: Անշունչ:

Առաջ նամակների համար կային հատուկ փոստարկղներ, որ կախված էին փողոցներում, պատերի վրա, նաև բնակելի շենքերի մուտքերի մոտ: Այնտեղ էին գցում ծրարների մեջ փակված նամակները:

Օրը մեկ-երկու անգամ փոստատարը բացում և տանում էր նամակները:
Կախված ստացողի հասցեից` նամակը կարող էր մի քանի շաբաթ ճանապարհորդել, մինչև հասցեատիրոջ փոստարկղ հասնելը: Եթե չէր գտնում հասցեատիրոջը, նա հետադարձ հասցեով հետ էր գալիս գրողին:

Շենքերի առաջին հարկերի միջանցքներում կային անհատական փոստարկղներ` բնակարանի համարով: Յուրաքանչյուրը իր բանալիով բացում և ստուգում էր նամակները, թերթերը, լրագրերը:

Նկարի վրա կարող եք տեսնել փոստարկղի արտաքին ներխուժումները, որ այսօր ավելի շատ վիրուսներն են անում: :)
Նաև առաջին սպամն էր տարածվում արդեն, տվյալ նամակը վերարտագրելու և 10 ուրիշ հասցեատերերին ուղարկելու խնդրանքով, որ մայրիկը առողջ մնա, կամ հարստանաք, կամ չհիվանդանաք և նմանատիպ բաներ: Ու տարածվում էր:

Քաղաքում սփռված փոստատներից ևս կարելի էր նամակ գրել: Այնտեղ մեծ սեղանների կենտրոնում թանաքով գրիչներ կային: Այդ հավաքածուն այսպիսին էր`

Ձեռագիր նամակները շատ սպասված էին, և թանկ: Բացելով ծրարը դուք տեսնում էիք հարազատի ձեռագիրը, թուղթը, նրա տառերում թաքնված զգացմունքները, հույզերը:
Տպագիր նամակը մահացած է, կենդանի չէ:

Նայեք օրինակ Այվազովսկու ձեռագիր նամակին: Ձեռագիրը, ոճը, տառերի դասավորությունը, հարգանքը դիմացի կողմին:
Եվ պատկերացրեք սրա էլեկտրոնային տարբերակը:

Մեր աչքի առաջ վերացած ևս մեկ "հնություն":

Իմ Սեպտեմբերի 21-ը, որ այլևս չկա

Սեպտեմբերի 21-ը ինձ համար ուրախության տոն է արդեն 35 տարի:
Իսկ վերջին տարիներին այդ օրը տոնից վերածվեց տխուր հուշի:

...1979 թվականի սեպտեմբերի 21:
Ես վեց տարեկան էի, դեռ դպրոց չէի հաճախում: Ամեն տարի ամռանը գյուղում էի, Հյուսիսային Արցախի Սառցաշեն գյուղում: Ամռան վերջում վերադառնում էինք Երևան:
Սակայն այդ տարի ես ավելի երկար մնացի գյուղում` ամբողջ սեպտեմբերը և հոկտեմբերի մի մասը: Տատիկիս և պապիկիս մոտ էի:

Աշնանային արևոտ օր էր: Երևի ժամը 2-3 կողմերը:
Աստիճանը խնձորենուն հենած, քաղում էի աշնանային կարմիր պինդ խնձորները, փոխանցում Ցողիկ տատիկիս, նա էլ դրանք դնում էր ծղոտե զամբյուղի մեջ:
Պապիկս՝ Մովսես Ղազարյանը աշխատանքի էր: Փոխտնօրեն էր Վերին Շեն գյուղի գիպսի հանքում:

85 ամյա Մայի տատս էլ, ինչպես միշտ, նստած էր հողե ճանապարհի եզրին, մեծ ընկուզենու տակ:

Նկարը Բակուր Կարապետյանի ֆեյսբուքյան էջից:

Նա նստում, երկու ձեռքով հենվում էր ձեռնափայտին, և անցնող դարձողները բարևում էին նրան`
- Պարի օր, Մայի բիբ: Հունց ես?
- Լյավ եմ քե մատաղ: Էդ հով ես տու?
- Ես Արմենակին աղջիկն եմ, Գոհարը:
- Վայ ցավտ տանեմ, դյարդտ տանեմ, ճննչեցի վեչ: Աչքերս լյավ չի տեսնում:

....
Գյուղը արտաքին աշխարհին կապողը` փոքրիկ փոստատան ԱՏՍ-ն էր, ուր չէին զանգում ուղիղ հեռախոսահամարով: Գյուղի տներում հեռախոս չկար: Միակ հեռախոսը այդ փոստատանն էր:

Այ այսպիսին էր այն ժամանակվա փոստատան հեռախոսակայանը 

Երևանյան բնակարանից պետք էր զանգել 008 համարով` միջազգային պատվեր տալու համար:
Ասում էինք` միացրեք Կասում-Իսմայիլով: Կասում-Իսմայիլովի ադրբեջանցի հեռախոսավարուհուն ասում էինք` միացրեք Բուզլուխի պոչտա:

Օրվա ընթացքում փոստատարը ինքը զրուզում էր բոլորի հետ այս հեռախոսով, իսկ երեկոյան գնում պատմում էր "զանգ ստացողներին":
Խոսացածը տանում տեղ էր հասցնում տիկին Րիդան` փոստատան միակ աշխատողը: Նա աշխատանքը ավարտելուց 3-4 ժամ հետո էր տուն հասնում: Քանի որ մինչև ոտքով պտտվում, բոլոր հասցեատերերին պատմում էր իրենց ուղղված զանգերը: Տներում դեռ հեռախոսակապ չկար:

Այդ օրը տիկին Րիդան աշխատանքը շուտ էր թողել: Նա մեզ համար ուրախալի լուր ուներ:

Մեր բակում լսեցի նրա զրնգուն ձայնը:
- Ցողիկ տո~տա, Ցողիկ տո~տա

Տատիկս ու ես այգում թողեցինք մեր զամբյուղները և բարձրացանք բակ:
- Ինչա եղել Րիդա?
- Աչքներդ լույս, Արթուր ջան, ախպեր ես ունեցել:

Օրն արևոտ էր: Բայց այդ բառերից հետո աննկարագրելի ուրախություն պատեց բոլորին: Ամեն ինչ ավելի շատ լուսավորվեց և պայծառացավ:
Սա անկասկած, իմ կյանքի ամենա երջանիկ օրերից էր` 1979 թվականի սեպտեմբերի 21-ը:

Տատիկս ուրախությունից շփոթված տուն բարձրացավ, ինչ-որ քաղցրեղեն բերեց և բաժանեց ներկաներին` կոնֆետներ, բաղարջ, գաթա:
Րիդային նվեր տվեց աչքալուսանքի համար: Մայի տատիկն էլ էր ուրախացել`
- Աստված պահի մեր բալին:

Ես երևի ուրախությունից խելագարվել էի: Գյուղի երկար, փոշոտ ճանապարհով վազում էի դեպի Թևոս պապիկիս տուն, որ նրան էլ լուրը փոխանցեմ: Ճանապարհին ինձ հանդիպող բոլորին գոչում էի`
- Ախպեր եմ ունեցել: Ես ախպեր ունեմ արդեն:

Նրանք բոլորը մի որևէ բան էին ինձ նվիրում` մեկը մի բուռ ընկույզ, մյուսները մի քանի ձու:

Հասա Թևոս պապիկիս տուն, ով մեղվապահ էր:
Այգում նա փետակը բացած, փուքսը ձեռքին, խասը դեմքին` գործ էր անում:

Ուրախ լուրը հեռվից լսելուց, նա արագ փետակը փակեց: Հանեց քրտնած դեմքից խասը ու մոմոտ ձեռքերով ինձ գրկելով` համբուրեց: Նրա շուրջ հարյուրավոր մեղուներ էին պտտվում, որոնցից ես ահավոր վախենում էի:

Ես վազեցի նաև Շուղան տատիկիս մոտ, Նախշուն տատիկիս տուն, Արաքսյա մորաքույրին տեսա, մտա դպրոցի տնօրեն` ընկեր Ավետիսի մոտ: Սպասեցի երեկոյան Մովսես պապիկիս վերադարձին ու առաջինը նրան էլ ասացի իմ բարի լուրը:

Սառցաշենի դպրոցը

Ուրախությունս աննկարագրելի էր: Ցանկանում էի բարի լուրը ամբողջ գյուղն իմանար:

Մարդկանց մեծ մասը դաշտերում էին: Խոտհարք էր, աշուն, բերքահավաք, ամբողջ տեխնիկան արտերում, դաշտերում էր: Եվ նրանց աշխատանքի ձայները գյուղամեջում էին լսվում:
....

Սա ինձ համար այսօր հուշ է:
Քաղցր, ուրախ, բայց նաև ցավալի:
Ցավալի է, որովհետև այս 35 տարվա պատմության մասնակիցներից ոչ մեկը մեզ հետ չէ այսօր:
Չկա նաև եղբայրս: Չկա այդ դրախտը` Շահումյան-Գետաշեն աշխարհը:
Այդ չբացահայտված հայկական հին դրախտը ադրբեջանցուն է հանձնվել:

Իսկ Հայաստանը այսօր տոնում է իր անկախության տոնը: 23 տարին:

Շահումյանը կորցրեցինք, երբ անկախությունը մեկ տարեկան էր:

Բոլորը այսօր բարեմաղթանք են հղում միմյանց, պարծենում, որ Հայաստանը անկախ է:

Բայց ընդամենը 20 օր հետո, հոկտեմբերի 10-ին միմյանց այսօր շնորհավորող մարդիկ ծպտուն իսկ չեն հանելու` անկախության վտանգի օրը: Երկիրը ԵՏՄ-ին են հանձնելու:

Չեմ ցանկանում, որ այս պատառն էլ հուշ դառնա:

Գետաշենի ազնվամորին

Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին առանձնահատուկ եմ սպասում:

Գետաշեն 1990 թվ. Նկարը` Armineh Johannes/Sipa

Կոմիտասի շուկայում այդ ժամանակ կարելի է հանդիպել գետաշենցիներին:

Հայաստանում ապաստան գտած գետաշենցի փախստականները` իրենց հետ բերել են ազնվամորու թփեր, որոնցով հարուստ էր Գետաշենը և այստեղ աճեցնում են Գետաշենի ազնվամորին:

Գնալուս պատրվակը մուրաբայի համար ազնվամորի գնելն է, բայց իրականում կարոտս առնելն է այդ մարդկանցից, նրանց լեզվից ու խոսքից:

Գետաշեն

Նրանց 1991 թվականին` Կոլցո օպերացիայի արդյունքում, պարտադրեցին հեռանալ հայրենի Գետաշենից:

Գետաշենը Հյուսիսային Արցախի ամենամեծ շեներից մեկն էր:
Բնակչությունը 4500 հայ էր: Գետաշենցիները աչքի էին ընկնում իրենց քաջ կեցվածքով: Դրա համար ազերիները միշտ շրջանցում էին գյուղի սահմանները: Ռիսկ չէին անում մոտենալ:

Մի պատմություն կար 89-91 թթ-երի, երբ ազերիները ռադիոկապով անընդհատ գետաշենցիներին ասում են` էսա գալու ենք հարձակվենք ձեր վրա:
Մյուս օրը, նորից: Թե էսա գալու ենք:
Գետաշենցիները մի քանի օր հետո դրանց պատասխանում են, թե` "Արա, դե կյալիս եք եկեք: Թա կլխներիցդ ծեռք էք քաշել: Եկեք մենք էլ պրծնենք, տուք էլ":

Գետաշենի ազնվամորին

Եվ ահա երեկ ես նորից Կոմիտասի շուկայում եմ:
Շուկան կիսադատարկ է, ինչպես միշտ` վերջին տասնամյակներում: Գնալով` և գյուղացիների թիվն է պակասում և գնորդների:

Մի քանի պտույտ կատարելով շուկայում, հույսս կտրած մի քիչ հոն գնեցի և արդեն հեռանում էի:
Անցա պանրավաճառների շարքի կողքով, մեկ էլ մի տատիկ, թե,
- Բալա ջան, տեմբուլ տար, էժան ա:

Շրջվեցի, մի գեղեցիկ աչքերով, բարի հայացքով փոքրամարմին տատիկ էր: Բարբառը շատ հարազատ:
Նրա ապրանքը ընդամենը մեկ դույլ սալոր էր: Այն էլ շատ մանր, երբ կողքերը ավելի խոշորներն էին վաճառում:
Այդ դույլերից արդեն չեք հանդիպի: Դրանք սովետական էմալապատ, կապույտ ներկված, հաճախ կաթ լցնելու համար են կիրառվում:

Մոտեցա, ասացի.
- Քանիս ես ասում? Սրանից ինչ կարելի է պատրաստել?
- 200 դրամա, մատաղ: Սրանից չիր են սարքում, վարենի, ջեմ են անում: Լյավնա տար:

Ճիշտն ասած, մտադրություն չկար գնելու, բայց տեսնելով, որ իրոք խեղճ կին է, և ապրանքի քանակը տեսնելով, որոշեցի գնել: Ինչ որ օգնություն կլիներ իրեն:
Հարցրեցի, որտեղացի ես:
Աչքերի պարզ ու մաքուր հայացքից, խոսքից արդեն զգում էի թե որտեղից կլինի:

Նրա աչքերը թրջվեցին: Համարյա շշուկով ասաց.
- Գետաշենից ենք մենք: Թողել ենք լոխ եկել:

Այդ "Գետաշենից ենք մենք"-ը մի մեծ ապտակ է զեռ խոսացողներին, թե մենք հաղթանակած կողմ ենք, մենք հաղթանակած նախագահ ունենք, և նման այլ հեքիաթներ:

Երբ նորից տենց հիմար մտքեր լսեք, եկեք հարցրեք շահումյանցիներից և գետաշենցիներից:
Նրանք կասեն ով են իրականում այդ վոինները:

Ալհարակ լիճը և նույնանուն լեռը Գետաշենի մոտ

Մրջյունները կարող են հուշել, ինչու է մեր հանրությունը հետ գնում

Հայաստանը հետընթաց է ապրում շատ ու շատ ոլորտներում` արդյունաբերություն, գիտություն, դեմոգրաֆիա, քաղաքաշինություն, գյուղատնտեսություն, կրթություն:


Գյուղացին:
Գյուղատնտեսության ոլորտում խոշոր օլիգարխները ձեռք են բերում գյուղացիներին պատկանող հողերը և նույն գյուղացուն դարձնում այդ հողի վրա վարձու աշխատող:
Այստեղ հասել ենք ֆեոդալիզմի դարաշրջանին:
Գյուղացին անգամ չի կարողանում սեփական հողակտորի վրա սերմնացու առանձնացնել: Հողի որակը այնքան է ընկել, որ գյուղացիները ստիպված են ամեն տարի սերմնացու պարտքով գնել ու փորձարկել նոր բերքը, ռիսկի ենթարկվել` բերք չստանալու հավանականությամբ:


Քաղաքացին:
Իր ձայնը գերադասում է փոխանակել 5000 դրամի հետ, և անձայն ստրուկի կարգավիճակով չտեսնել իր պատգամավորին և չպահանջել նրանից ոչինչ 5 տարի: Այստեղ հասել ենք սրտկատիրության, երբ մարդը անպաշտպան է ու ձայնազուրկ, կամքից զրկված ու խաբված:

Գիտություն
Գիտության մեջ տեսնում ենք ովքեր և ինչպես են հայտնվում ասպիրանտուրաներում, ովքեր են օգտվում արտոնյալ կրթաթոշակներից, բազե ճամբարներից, ինչպես են կուսակցականացվում ԲՈՒՀ-երը և ուսանողության ողնաշարը կոտրվում: Արդեն սաքուլիկները պրոռեկտոր են դառնում: Իսկ անգրագետ կուսակցական պաշտոնյաները իրար հետևից գիտական թեզեր են պաշտպանում:
Այստեղ հասել ենք քարե դար:

Ինչու ենք հետ գնում? Պատասխանը միգուցե կհուշի այս պարզունակ փորձը, որ յուրաքանչյուր մարդ կարող է կատարել:

Շատերն են տեսել, ինչպես են մրջյունները շարքով, իրար հետևից որոշակի հեռավորություն պահպանելով, գնում ինչ-որ ուղղությամբ:
Նրանք մի պահ կանգ են առնում, բեղիկներով աջ ու ձախ անում, հոտը զգալով առաջ են շարժվում:
Պարզվում է, որ նրանք ճանապարհին քիմիական հեղուկով հետքեր են թողնում և նշում ճանապարհը: Նշված ճանապարհը մյուսների համար ուղենիշ է դառնում:
Մյուս մրջյունները` նշագրված ճանապարհից չեն շեղվում և միանշանակ գիտեն ուր գնան:

Երեկ մի փորձ կատարեցի: Մրջյունների շարքը երկկողմանի շարժվում էր ինչ որ հետագծով: Ջուր լցրեցի նրանց ճանապարհի կեսին, մի հատվածի վրա:

Եվ ինչ կատարվեց? Մրջյունները մոտենում էին, արագորեն հասնում ջրված ճանապարհի եզրին, կանգ առնում, փորձում առաջ շարժվել, սակայն չէին գտնում հիմնական ճանապարհը, քանի որ հոտը վերացված էր:
Եվ այստեղ ամենահետաքրքիրն էր տեղի ունենում:
Նրանք շրջվում էին և գնում հակառակ ուղղությամբ, որտեղից նոր էին եկել: Իրենց եկած ճանապարհով հետ էին սկսում շարժվել:

Ու այսպես, իրար հետևից, բոլոր նոր մոտեցող մրջյունները խոնավ հատվածի մոտից շրջվում և հետ էին դառնում:

Անորոշ, անհայտ ճանապարհով գնալու փոխարեն մրջյունները գերադասում են հետ վերադառնալ եկած ճանապարհով, որը ամենա որոշակին է եղած վիճակում:

Երբ ճանապարհի ջուրը չորանում էր, սկսվում էր ևս մեկ հետաքրքիր պահ: Որոշ մրջյուններ հետ չէին դառնում: Առաջամարտիկների պես, նրանք գնում և վերականգնում են հին ճանապարհը, բացելով հետևից եկողների համար նրա երթևեկությունը: Այս մրջյունները հետախույզ առաջամարտիկներ էին:

Հասարակ փորձ էր: Բայց մտածելու տեղ տվող:

Ինչպես են հանրությունները վարվում անհայտ, անորոշ իրավիճակներին հանդիպելով? Մեր հանրությունը ընտրել է նույն հետ գնալու ճանապարհը, ինչպես մրջյունները անհայտության դեպքում:
Հանդիպելով անորոշությանը մենք հետ գնալով հասել ենք ֆեոդալիզմին, ստրկատիրությանը, քարե դարին: Քանի որ դա է մեզ քաջ ծանոթ:
Մեզ իրոք պակասում են առաջամարտիկները, որոնք կարող են նոր ճանապարհը ուղենշել:

Ղարաբաղի բարբառը

Նոր հայերէնի 31 բարբառներուն մէջ ամէնէն մեծը, ամէնէն տարածուածը Ղարաբաղի բարբառն է: Իր սահմանները կը փռուին հիւսիսէն մինչև Կովկասի վերջին ծայրերը, հարաւէն մինչև Թաւրիզ, արևելքէն մինչև Կասպից ծովին եզերքները, արևմուտքէն Սևանայ լիճը և Երևանի ու Կարնոյ բարբառներում սահմանագիծը:
Այսպէսով Ղարաբաղի բարբառին գրաւած գլխաւոր տեղերը հետևեալներն են. Շուշի, Գանձակ, Նուխի, Բագու, Դարբանդ, Շամախիի գիւղերը, Աղստաֆա, Դիլիջան, Ղարաքիլիսա, Ղազախի գաւառը, Բոլնիս-Խաչէն, Պարսկաստանի մէջ Ղարադաղի ամբողջ գաւառը, Թաւրիզի հիւսիսային կողմը Մուժումբար հայաբնակ գիւղը, Թաւրիզի Լիլավա թաղը` որ Մուժումբարի և Ղարադաղի գաղթականութիւն մ'է`, Տաճկաստանի մէջ ալ Էօտէմիշ և Պուրտուր:

- Պարի աճօ'ղում, ա'պըէր, հըշ տըղա՞ն ըս կյամ:
- Ըստուծե'ն պա'րին. Նէ'րքէ շէ'նան ըմ կյամ:
- Հինչու՞ հէ'տի էս քէ'ցալ ընդէղ:
- Պէն օ'նի. քէ'ցալ ի ըխճըկա'նըս ա'կը տամ:
- Խէ՞, ա'խճիկըտ ընդէղ ըս հըղէ ըրա՞լ:
- Բա հա'լա' նօր ըս գի'ւդում. էրկու տըռնան ի'վիլ ա վըէր Նըրքը-Շընա'ցէ մին մարթու~յ~ըմ տըվալ:
- Է', փըսէտ հա՞վան ը'ս, լա՞վ տըղա~յ~ա'. ըխճըկանըտ լա՞վա յէշում:
- Խէ՞ չի: Ըստուծանա շընուրհա'կալ ըմ. տօնը շէն, ա'մբարը ցօ'րնավ լի'գյը, կյիւմը տըվա'րավ լի'գյը, վըէ'խճարը սի'ւրիւ-սի'ւրիւ կա'ղնած, ճօխտ ճօխտ ճըղըցնէն պէ'նէ. ի'նքյն էլ լա'վ բօ'յավ բուսա'թավ, վըէր յէ'շըմ ըս քէ'փըտ կյամա:
- Դէ վըէր տըհէ'նցա, լա'վ ա. Ա'ստուծ է'լ ի'վիլ ա'նէ:

ՀԱՅՈՑ ԽՕՍԱԾ ԼԵԶՈՒՆԵՐՈՒ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌՆԵՐՈՒ ՔԱՐՏԷՍ

Հրաչեայ Աճառեան։ Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց, Մոսկուա―Նոր-Նախիջեւան, 1911

Առաջարկ նոր վարչապետին` խանութների համար

Հուլիսի մեկից անընդհատ լսում ենք, որ դուրս գրված հարկային հաշիվների քանակը աճել է 45 տոկոսով, իսկ գումարային ծավալը` 35 %:

Շատ լավ է:

Սակայն միայն խոշոր տնտեսվարողների կողմից փաստաթղթերի դուրսգրումը չի կարելի հաջողված համարել:

Կան շատ միջին ու փոքր խանութներ, որոնք ուղղակի չեն վերցնում մատակարարի կողմից դուրս գրվող հաշիվը և չեն ուզում մտնել հարկային դաշտ:

Իսկ ինչու?

Որովհետև ձեռնտու չէ: Կատարենք որոշ հաշվարկներ:

Մեր երկրում փոքր տնտեսվարողները չեն վարում բարդ հարկային հաշվապահություն, չունեն պրոֆեսիոնալ հարկային հաշվապահ, չեն հանձնում բազմաթիվ հաշվապահական և վիճակագրական հաշվետվություններ:

Նրանք մուծում են շրջանառության հարկ:

Նոր կառավարությունը` տարեկան մինչև 58.3 միլիոն դրամ շրջանառություն ունեցող տնտեսվարողների համար, շրջանառության հարկը 3.5 %-ից նվազեցրել է 1%:

Եթե տնտեսվարողները անցնեն այս 58.3 միլիոն շեմը, ապա պետք է լրիվությամբ վարեն հաշվառում և փաստաթղթավորում, էլեկտրոնային հաշիվներ դուրս գրեն` ինչպես որ մյուս խոշոր հարկ վճարողները, օրինակ Գազպրոմը: Իսկ սա աբսուրդ է փոքրերի համար:

Շրջանառության հարկի 1տոկոս դարձնելը հիանալի է, բայց շրջանառության հարկի շեմը չի փոխվել: Այն մնացել է 58.3 միլիոն դրամ, ինչպես որ նախկինում էր:

58.300.000 /12 ամիսներին կստանանք  խանութի ամսեկան շրջանառությունը 4.858.000 դրամ:

Եթե հաշվի առնենք որ միջինում` խանութի հավելագինը կազմում է 10 տոկոս, ապա այս գումարից միայն ` 485.000 դրամն է ամսեկան խանութի օգուտը:

Վաճառողին օրական աշխատավարձը շուկայում 2000-5000 դրամ է: Միջինացված ամսեկան կլինի 105.000 դրամ: Սա դեռ ստվերում:

Եթե խանութը վարի հաշվապահություն և պահի մի հատ էլ հաշվապահ` ապա նա պետք է լրացուցիչ 100.000 դրամ նրան վճարի աշխատավարձ:

Եթե հանենք խանութի կոմունալ, էներգիայի, վարձակալության ծախսերը, խանութի տիրոջ աշխատավարձը` ես շատ կասկածում եմ, որ որևէ տնտեսվարող կցանկանա աշխատել այս պայմաններում: Դա ուղղակի ձեռք չի տա նրանց:

Եթե խանութները չեն ուզում վերցնել հարկային հաշիվ, ապա այս իրարանցումը շատ իզուր է և ոչ մի օգուտ չի տա: Պետք է 58.3 միլիոն շեմը փոխել:

Դրա պատճառով, կառավարությունը պետք է շրջանառության հարկի շեմը ևս բարձրացնի, դարձնի 150-200 միլիոն դրամ, այսօրվա 58.3 միլիոնի փոխարեն:

Հարկը իջեցնելը կարևոր էր նրանց համար, բայց շրջանառության շեմը պետք է բարձրացվի, որ նրանք չդառնան ԱԱՀ վճարող և հաշվառում վարող: Նրանք սրանից են խուսափում:

Այդ դեպքում արդեն ամեն ինչ կընկնի իր տեղը, մարդիկ օգուտով և հարկային դաշտում կաշխատեն: 

Իսկ հիմա դա չի ստացվի: Վախով ու ստիպելով ոչինչ չի ստացվի: 

Բաթում, 2014

Այս տարի էլ քաղաքը հյուրընկալել է հարյուր հազարավոր բազմազգ զբոսաշրջիկների: Պետականորեն իրար հետ հակամարտող, հակադիր դիրքերում գտնվող Հայաստանից ու Ադրբեջանից, Ուկրաինայից ու Ռուսաստանից, Թուրքիայից, Իրանից:

Քաղաքում ներդաշնակ տեղավորվել են տարբեր կրոնների հոգևոր տներ` հայկական եկեղեցին, մահմեդական մզկիթը, հրեական սինագոգը, կաթոլիկ եկեղեցին, վրացական եկեղեցին:

Բաթումի հայկական եկեղեցին

Բաթումի կաթոլիկ եկեղեցին

Բաթումի հրեական սինագոգը

Բաթումի վրացական եկեղեցին

Բաթումի մահմեդական մզկիթը

Եվ այս տարբեր կրոններն ու ազգերը զարմանալիորեն խաղաղ ապրում և հանդուրժում են միմյանց` այդպես չանելով սեփական երկրներում:
Բաթումի ձգողականությունը հենց սրանում է` քարացած ու պարտադրված տաբուներին ոչ ասելու իր օրինակով:

Զբոսաշրջիկի համար շատ հարմար է քաղաքը` բջջային հատուկ տուրիստական փաթեթներ, տրանսպորտի համար նախատեսված տոմսեր, անգլերեն ուղեցույցներ, մենյուներ, քաղաքի անվճար քարտեզներ, ինֆորմացիոն կայքեր:

Գործում է Ապոլլոն կինոթատրոնը, կրկեսը, դրամատիկական թատրոնը, տիկնիկային թատրոնը, դելֆինարին, որակյալ բրենդային խանութներ, հեծանիվների վարձույթի լայն ցանցը, բազմաթիվ ատրակցիոններ, ռեստորաններ ու կաֆեներ, նորակառույց ճոպանուղին, բուսաբանական այգին, Մակդոնալդսը:

Շինարարություն

Շինարարությունը շարունակվում է նույն տեմպերով, ինչ անցյալ տարի էր: Տեսանելի են անցյալ տարի կառուցվող, իսկ այս տարի արդեն ավարտին հասցված շենքերը, ինչպես նաև նոր կառուցվողները: Նոր բնակարան կարող եք գնել սկսած 450 դոլարից ք.մ.-ի համար:
Բնակարան գնելու համար քաղաքացիություն չի պահանջվում:
Շատերը գնում են նորակառույցներում բնակարաններ, մեկ ամիս տարվա մեջ իրենք են ապրում այնտեղ, իսկ մնացած ամիսներին` շենքի ադմինիստրացիան, հանձնում է այն վարձով, գումարի որոշ մասը փոխանցելով սեփականատիրոջը:
Շինարարությունը շատ էժան է: 4-5 հարկանի շենքի կառուցման համար, առանց հարդարման աշխատանքների ծախսվում է 60-70.000 դոլար: 1 ք.մ. համար մոտ 170 դոլար կառուցման ինքնարժեքով, որը վաճառվում է հետո 500 դոլարով:

Տրանսպորտ

Անցյալ տարի գրել էի Բաթումի տրանսպորտի մասին:
Հայաստանցուս համար իհարկե հետաքրքիր է նաև գնային տարբերությունները:
Օրինակ քաղաքային ավտոբուսի տոմսը արժե մեր փոխարժեքով 61.7 դրամ:

Քանի որ 1 լարին 231.43 դրամ է, իսկ 15 տոմսը քաղաքային ավտոբուսի համար 4 լարի է, ապա Բաթումիում 1 ավտոբուսի տոմսն այսօր արժե 61.7 դրամ:

Այդ ավտոբուսներում կարելի է կանգնել, ոչ թե կռանալ: Դրանց մի մասը ունի կոնդիցիոներ, բոլորը ներսում ունեն բանկային պլաստիկ քարտով վճարման հնարավորություն: Կենտրոնի կանգառները ունեն ժամանման էլեկտրոնային չվացուցակ:

Կոնդիցիոներով քաղաքային ավտոբուսները

Հայաստանից ժամանած զբոսաշրջիկների համար տոմսը անսովոր և անհայտ գաղափար է: Նրանք սկզբից փորձում են դուրս գալուց վարորդին վճարել: Բայց դա մեր հայրենակիցների մեղքը չէ, այլ մեր տրանսպորտը մի քանի դար հետ գցած գծատերերի, այդ թվում` պաշտոնյա:

Այս ամենը Երևանի տրանսպորտի համար այսօր անլուծելի խնդիրներ են` հայտնի պատճառներով:

Ջուր

Բաթումի քաղաքի ջրագծերի, ջրահեռացման և ջրի ֆիլտրացման ջրամբարի կառուցման վրա ծախսվել է մոտ 100 մլն եվրո:
Շատերը կհիշեն 2-3 տարի առաջ ամբողջությամբ քանդված ներքաղաքային ճանապարհները, երբ փոխում էին գազատար, ջրատար, կապի գծերը:
Այսօր իրենք ունեն 24 ժամյա ջրամատակարարում: Փոքր բացառություններ կան կենտրոնական հին թաղամասերում, սակայն նորակառույց կամ բարձրահարկ շենքերի համար այն լուծված է:

Համեմատելով Բաթումի և Երևանի բնակչության քանակները, հիշեցնեմ, որ Երևանի ջրային ցանցի վրա այժմյան տերերը ծախսել են 17 մլն դոլար, ջուրը 24 ժամ չէ, գները տարին մեկ բարձրացնում են, ու դեռ գլուխ էլ գովում են:

Անցյալ տարվա`2013-ի համեմատ, բնակչության համար` գազի, լույսի, ջրի գները այստեղ չեն բարձրացվել կամ շատ աննշան են բարձրացվել, որ բնակիչները չեն էլ զգացել:

Բաթումից ոչ հեռու Աջարիցկալիյում, նորվեգացիների պատվերով, կառուցվում է 700 միլիոն դոլար արժողությամբ ՀԷԿ:
Այս պահին ընթանում են 15 ՀԷԿ-երի շինարարություն, իսկ հաստատված են արդեն 80 ՀԷԿ-ի նախագիծ 1.3 մլրդ.դոլարի ` 667 մեգավատ ընդհանուր հզորությամբ: Հիշեցնեմ որ հայկական ատոմային կայանի հզորությունը 440 մեգավատ է:

Բակեր

Երևանում ավտոտնակներ են բոլոր բակերում, իսկ Բաթումում ձևի համար մեկն էլ չկա, բակերը ազատ են:

Կցակառույցներ հատուկենտ կան, սակայն Երևանի պես մասսայական չէ այդ երևույթը և շենքերը իրենց տեսքը պահպանել են:

Շատ բակերում խաչեր են տեղադրված, որոնց կողքով
անցնելուց` շատերը կանգ են առնում և խաչականքվում

Բակերում կան խաղահրապարակներ և ֆուտբոլի ցանկապատ դաշտեր:

Երթևեկություն

Բաթումում հետիոտնային անցումներով անցնելն անհնար է` ՈՉ ՄԵԿԸ չի զիջում հետիոտնին: Ուզում է հետդ փոքր երեխա լինի, թե ոչ: Միակ զիջող վարորդները հայաստանցիներն են: Էս մի հարցում սրանք մեզանից դարերով հետ են:
Կամերաներ կան մի 2-3 հատ, սակայն ճանապարհային կանոնները չեն պահպանվում:
Կայանում են որտեղ պատահի` մայթերից սկսած մինչև շենքերի մուտքեր և խաչմերուկներ:

Բանակ

Վրացի երիտասարդների համար բանակի խնդիրը արտագաղթի կամ մտահոգության առարկա չէ: Սովորող բոլոր տղաները մինչև 28 տարեկանը ազատվում են բանակից: Ի դեպ ազատվում են թե ուսումնարանի, թե վճարովի, թե անվճար, թե պետական, թե անվճար ուսումնական հաստատությունների սովորողները: Ոչ թե միայն պետպատվերի անվճար բարձրագույնները:
Եթե տղան չի սովորում, ապա մուծելով բյուջե տարեկան 2000 լարի` մոտ 1150 դոլար, ստանում են օրինական տարկետում:
Սա իհարկե շատ ավելի էժան, ընդունելի և օրինական է, քան կոռուպցիոն հայտնի սխեմաները Հայաստանում:

Այստեղ կարող եք ավելի մանրամասն դիտել Բաթումի ֆոտոնկարները:

Իհարկե քաղաքը անթերի չէ: Սակայն երևում է ճիշտ ուղղությամբ ընթացող զարգացման հետևողական աշխատանքը: Տարեց տարի այն զգալի է դառնում:
Սակայն նրա թերությունները ինձ համար ցավալի չեն, որքան իմ հարազատ Երևանինը:

Երևան-Բաթում` հարավկովկասյան երկաթուղով: Մանրամասներ

Նախորդ անգամ նկարագրել էի, թե ինչպես եմ գնել տոմսերը` Երևան-Բաթում գնացքի համար:

Ճիշտն ասած, այդ տհաճ վերաբերմունքից հետո, որոշել էի տոմսերը հետ տալ և գնալ մեքենայով:
Բայց այստեղ էլ ЮКЖД-ն թակարդ ունի ուղևորի համար:
Ամեն տեղ գովազդվում է, որ 120 ժամ մեկնումից առաջ տոմսը վերադարձնելուց պահվում է 0 տոկոս:

Սակայն անմիջապես հետո անորոշ բացառություն է գրվում, որ սպասարկման վճարը հետ չի վերադարձվում: Որքան է այն կազմում` տոմսի վրա չկա:
Երկաթգծի տեղեկատվականից ասացին, որ դա 1200 դրամ է: Այսինքն այս 0 տոկոսը ֆիկցիա է:

Երևանի սրտում, 23 ամյա անկախ Հայաստանի երկաթգծի կայարանի պատին բարձրաձայն միացված էր РТР հեռուստաալիքը:

Սա դեռ ոչինչ` ոչ հեռու, Գյուլիստանի պայմանագրի մեծ գովազդող պաստառն էր, գերված Գյուլիստան գյուղի 2012 թվականի նկարներով:
Ոչ առանց ռուսական զինվորների անմիջական մասնակցության` գերված Գյուլիստանի պատկերներն էին: Տեսնես ինչ են մտածել ռուսական ընկերության տերերը` գերված Գյուլիստանի նկարը ЮКЖД-ի սպասասրահում դնելուց:

Ամեն դեպքում որոշեցի գնալ գնացքով, որպեսզի հասկանամ, այդ խոստումները որ տոմսարկղի բաժնի պետ Ալոյանը տալիս էր, իրական են թե ոչ?
Նա պնդում էր, որ յուրաքանչյուր ուղևորին տալիս են մեկ շիշ ջուր, մեկ շիշ հանքային, մեկ թեյ, մեկ սուրճ, քաղցրավենիք, հիգիենայի պարագաներ` օճառ, խոզանակ, հողաթափեր ու որ վագոնում կա WiFi:

Չորս տեղանոց բարձր կարգի կուպեյում, մենք հայտնաբերեցինք 2 մարդու համար տեղադրված կոմպլեկտ, 4-ի փոխարեն: Մենք իհարկե վճարել էինք բոլորիս համար:

Ասեմ որ WiFi ինչպես որ չկար 2013-ին, այս տարի էլ չկա: Դա սուտ է:

Գնացքի պետ Անդրանիկը հետագայում ասաց, որ այն կա միայն մեկ վագոնում: 17 վագոններից մեկում, այն էլ` 2 գնացքներից միայն մեկում: Մյուսում ընդհանրապես չկա:

Իմ թեթև վրդովմունքից հետո ուղեկցորդ տղաները բերեցին նաև պակաս մյուս 2 կոմպլեկտները:

Ուղեկցորդ տղաները, ինչպես որ սպասում էի ռուսական ստանդարտ հիմնարկից, չէին փայլում բարեհամբյուրությամբ:
Ես չգիտեմ, ոնց են ընտրում այդ կազմը, ինչ են ուսուցանում նրանց...

Սկզբից նրանց դուր չէր եկել, որ մենք մեր կուպեյում նստել էինք 5 հոգով, թեև ունեինք 5 տոմս: Հետո նրանց դուր չէր եկել, որ 5 հոգով նստելուց առաջ ես "նախորոք իրենց չեմ տեսել": Հետո նրանք պնդում էին, որ մեր հինգից մեկը պետք է գնա իր տոմսի վագոն: Այլ տեղ նստելու իրավունք չունենք: Մոտ 40 րոպե: Հայկական մուննաթ դեմքով:

Հետո նրանք կանչեցին գնացքի պետին: Նա ասում էր, որ ես պարտավոր եմ գնալ իմ տոմսի վագոն և այնտեղի ուղեկցորդին տալ իմ տոմսը:
Սակայն, չկարողանալով օրինական հիմնավորել այդ իր պնդումը, նա հետ կանգնեց իր այդ պահանջից:
Ներկայացրեցի իրենց ընկերության խայտառակ աշխատանքը, նաև եվրոպական ու նաև անգամ ռուսաստանյան գնացքների փորձը: Որտեղ տոմս գաղափար արդեն չկա, ամբողջը էլեկտրոնային է, որ տոմս ստուգելը վերացել է:

Իրոք մեզ մոտ այս առումով քարի դար է: Ռուսաստաբնակ բարեկամներս մեկ ամիս առաջ մեր գնացքի ամենաթանկ լյուքսից սարսափած էին: Ասում են Ռուսաստանում սենց բան չես հանդիպի:

Մեր վագոնում, բացի իմ ընտանիքից, բոլորը ռուսերեն էին խոսում: Հայեր էին, բայց ռուսերեն էին խոսում:

Անցյալ տարի, վրացի մաքսավորները տվեցին ռուսերեն բլանկներ, որ հայտարագրենք մեր բեռը, Սահակաշվիլին արդեն չէր ընտրվել:
Այս տարի որոշել էի դրա դեմն առնել:

Սա անցյալ տարվա բլանկն է

Վրացի երիտասարդների ահռելի մասը այսօր ռուսերեն չգիտեն: Նրանք ավելի ազատ են անգլերեն խոսելիս:
Մենք հայերս` ակամայից դարձել ենք ռուսերենի տարածողներ` անգամ Վրաստանում:
Այս տարի որոշել եմ խոսել միայն անգլերեն:

Եվ տեսեք ինչ ստացվեց հենց գնացքում...

Այրում կայանում մեր հայ սահմանապահները արագ կնքեցին անձնագրերը, բեռ չէին ստուգում:
Ոստիկանից ահավոր օղու հոտ էր գալիս: Զարմանալի էր, որ նրան այդ վիճակում ծառայության էին թողել:
Կուպեներում պատուհանները չեն բացվում: Միայն վագոնի միջանցքում, այն էլ` երբ օդափոխիչը չի միացված: Այդ պատճառով մեր կուպեյում հոտը անմիջապես զգացվեց:

Գնացքի պետին ես նախորոք զգուշացրել էի, որ ռուսերեն որևէ բլանկ չեմ լրացնելու:

Վրացի սահմանապահների պետը եկավ անձամբ իմ կուպե: Ահագին զարմացած էր և զայրացած, որ իր հետ անգլերեն էի խոսում:

Նա բառացիորեն ասաց.
- Քո երկիրը մտնում է Ռուսաստանի կազմ, ամբողջ վագոնդ ռուսերեն է խոսում, իսկ դու քեզ ինչի տեղ ես դրել? Չես հասկանում ռուսերեն? Երևանում ռուսերեն չեք խոսում?

Ասացի.
- Դա դեռ կտեսնենք` մտնելու ենք Ռուսաստանի կազմ թե ոչ: Իսկ ռուսերեն` ես խոսել պարտավոր չեմ: Ինձ հարմար է անգլերեն, անգլերեն էլ խոսում եմ:

Նա թե.
- Իսկ եթե հիմա անձնագիրդ չկնքեմ, ու հենց մյուս կայանից հետ գնաս երեխաներիդ հետ լավ կլինի?
- Կամքը ձերն է, - ասացի.- Հետաքրքիր կլինի ԵՎրոպայի հետ ասոցացվող երկիր` ռուսերեն չխոսելու համար, հային դեպորտ անեն:

Իմ խոսակցությունը կարևոր էի համարում նաև հայ ուղեկցորդների և կողքի կուպեների ռուսախոս հայերի համար: Միգուցե մի բան մեջները շարժվեր:

Մի քանի րոպե անց եկան վրացի մաքսավորները:
Նրանք իհարկե ռուսերեն բլանկներ չտվեցին, սակայն ամբողջ ուղեբեռս ձևական հատ-հատ բացել տվեցին: Ես չգիտեմ, կանխամտածված էին անում, թե հատուկ:
Բայց մյուս ուղևորներին չէին էլ ստուգում:

Մի կես ժամ հետո բերեցին անձնագրերը: Կնքված էին:  :)

Վրացական երկաթուղում շահագործման են հանձնված իսպանական և չինական արագընթաց գնացքներ: Իսկ իմ գնացքը` Վորոնեժից 1988 թվականի շարժակազմ էր: Ակնհայտ դուրս գրած վագոնները բերում և մաշեցնում են Հայաստանում:

Զուգարանում վիճակը նախնադարյան էր: Ծորակը այսպիսին էր, տակից պետք է սեղմես` գյուղերի ծառից կախված ծորակի պես, որ ջուրը հոսի: Օճառամանը երկաթյա:

Ես չգիտեմ, ով ռիսկ կանի նստի այսպիսի զուգարանակոնքի վրա: Տակից ամբողջը ժանգոտված էր:

Հասա տեղ: 710 կմ ճանապարհը հասանք մոտ 16 ժամում:

Եվ սա դեռ շատ է մեզ:

Մանրամասն ներկայացրեցի, որովհետև մարդիկ բողոքում են, բայց քանի որ սեքս թեմաներ չեն, մեր լրագրողները չեն անդրադառնում այս հարցերին:

Բայց չէ որ մենք ենք օգտվում այսպիսի անորակ ծառայությունից:
Սա չի կարելի չբարձրաձայնել:

Շնորհակալություն Ձեզ, 911 փրկարարներ

Իրոք ունենք օպերատիվ, քաղաքացու համար ստեղծված, հասանելի, պրոֆեսիոնալ և դժվարության պահին արձագանքող 911 ծառայություն:

Երեկ երկրորդ անգամ դիմեցի 911 ծառայության օգնությանը:

Սակայն մինչև երեկվա դեպքին անցնելը, պատմեմ առաջինի մասին:

Առաջին դեպքը

Առաջին դեպքը մոտ մեկ տարի առաջ էր:
Երկաթյա մուտքի դռան ռուսական կողպեքը ներսից կոտրվել էր և բանալին չէր աշխատում: Գիշերվա 1ն էր:
Չնայած որ ուշ ժամ էր, կանչեցի ծանոթ վարպետին, որ ոչ հեռու էր ապրում: Նա եկավ, սակայն որևէ բան անհնար էր անել:
Նա ինձ խորհուրդ տվեց զանգել 911, որպեսզի գան, մտնեն դրսի կողմից տուն, բնակարանի կողպեքը ներսից քանդեն:

... Ինձ հետ նմանատիպ դեպք պատահել էր 2012-ին` Դյուսելդորֆում: Դյուսելդորֆից Ամստերդամ մեկնման կիրակնօրյա առավոտյան, թարսի պես, հյուրանոցի դուռը փակվել էր, բանալին ներսից դռան վրա թողնված: Հյուրանոցի ադմինիստրացիան ինձ ասաց, որ 911 անցանկալի է կանչել, քանի որ միայն կանչն արժե 700 եվրո: Նրանք այդ պատճառով կանչեցին մի ռուս պապիկի, որ դուռ բացելու իր մեթոդն ուներ` մետաղյա բարակ լարով:
Այս մեթոդը աշխատեց անգամ ճապոնական կողպեքի վրա ....

Վերադառնանք Երևան:
Քանի որ ես երբեք չէի օգտվել մեր 911 ծառայությունից, հատկապես այս գերմանական փորձից հետո, վախեցա, որ ահագին թանկ կարժենա:
Բայց դե վիճակն անելանելի էր: Այլ ելք չկար:

Զանգեցի 911:

Ներկայացրեցի իրադրությունը: Այն կողմից ճշտեցին իմ տվյալները, հեռախոսահամարները:
Ասացին, որ կարող են օգնել և շուտով փրկարար բրիգադը կժամանի:
Կարճ ժամանակ անց մեր բակ մտավ փրկարար ծառայության մեծ մեքենան` լուսավորված եզրերով:

Տղաները արագ, որոշ ճշգրտումներից հետո, ակնթարթորեն բարձրացան վերևի հարկի բնակարան, նրա պատուհանից` պարաններով կախվելով, դրսից` մտան իմ 3րդ հարկի բնակարան, քանդեցին կողպեքը, մեկ թուղթ տվեցին ինձ ստորագրելու և հեռացան:
Ընթացքում նրանցից մեկը անընդհատ հետևում էր ժամանակին:

Եկան, արագ կողմնորոշվեցին, անվճար օգնեցին ու հեռացան:
Ես ապշած էի:
Երբեք չէի պատկերացնի, որ մեր այս քայքայված, բյուրոկրատական, կաշառակեր, դանդաղաշարժ երկրում այսպիսի հրաշք 911 կարող է լինել:

Երկրորդ դեպքը

Սա երեկ էր:

Ուրեմն մեր վերևի հարկի բնակարանից, արդեն երրորդ անգամ, ջուր է հոսում (ոչ թե կաթկթում, այլ իրոք հոսում) շենքի միջանցքի առաստաղից, այլ բնակարանների պատերով և թափվում է առաջին հարկի աստիճաններով դուրս:

Այս երրորդ դեպքը շատ բնութագրական է: Քանի որ այն ցույց է տալիս ոստիկանություն, ջրմուղ, համատիրություն կառույցների անպետքությունը:

Թե ինչու, դատեք ինքներդ...

185 ջրմուղ զանգերը անօգուտ էին: Այս երեք դեպքերում էլ զանգել ենք: Եվ պարզել, որ

• Ջրմուղը չունի շուրջօրյա օպերատորական ծառայություն:
• Ջրմուղը չի աշխատում շաբաթ և կիրակի օրերին: 
• Աշխատանքային օրերին ջրմուղի բրիգադները ունեն մեծ հերթեր և թե երբ կհասնի մեզ օգնելու հերթը, չգիտեն: Իսկ հարևանների զանգերին օպերատորը առաջին երկու անգամից հետո, այլևս չի էլ պատասխանում: 

Ընտրությունների նախօրեին, երբ ընտրողների ձայները կարևոր էին, մեզ այցելեց Շենքերի կառավարում համատիրության նախագահը: Նա տվել էր հեռախոսահամարներ, որոնք ևս մեր դեպքում անհասանելի էին:
Համատիրությունը չունի շուրջօրյա սպասարկում և փաստորեն հիշում է մեզ միայն վարձեր հավաքելուց: Աշխատանքային օրերին զանգերս համատիրություն ևս տեղից չշարժեցին այդ կառույցը:

Քանի որ այն բնակարանի բնակիչը, ով արդեն երրորդ անգամ հեղեղում է մեր շենքը, համառորեն չի բացում դուռը, չի պատասխանում զանգերին, չի նորոգում իր խողովակները, ապա միակ կառույցը ում ներկայությամբ կարող են մուտք գործել բնակչի բնակարան` ոստիկանությունն է:
Ոստիկանը և համատիրության ներկայացուցիչը կարող են մտնել այդ վթարային բնակարան, փակել ջուրը, կնքել բնակարանը, կազմել ստորագրություններով ակտ, որը հետո կներկայացվի այդ պահին ահնասանելի սեփականատիրոջը:
Սա շատ կարևոր պահ է, քանի որ Երևանի բնակարանների մեծ մասում մարդիկ չեն ապրում, բնակարանները փակ են, սեփականատերերը անհասանելի, իսկ իրենց բնակարարանները ապահովագրված չեն այսպիսի դեպքերի պատճառ լինելուց:

Ես զանգեցի 102:
Պատմեցի դեպքը: Երկար լսելուց հետո, հերթապահը ասաց, որ զանգեմ Արաբկիրի ոստիկանություն, քանի որ դա է մեր շրջանը:
Զանգեցի:
Պատմեցի դեպքը, որ շտապ պետք է մուտք գործվի և ոստիկանի ներկայությամբ փակվի ջուրը ներսից:
Հերթապահ Բաբայանը, ասաց, որ եթե լիներ կրիմինալ դեպք, իրենք կարձագանքեին, բայց ջրի հարցերով իրենք չեն զբաղվում, և զանգեմ 102:
Ես ասացի, որ 102-ից են ինձ ուղղորդել դեպի իրենց, ու նորից պետք չի զանգեմ 102, անվերջ ցիկլով:
Ասացի, որ օրենքով իրենք պետք է ներկա լինեն բնակարանի բացելուն:
Բայց նա պնդում էր, որ այսպիսի դեպքերը հազարավոր են և ոստիկանությունը չի կարող դրանց արձագանքել:

Հարգելի ոստիկանություն, իսկ հարյուրավոր ոստիկաններ Մաշտոցի պուրակի ապօրինի բուծիկների պաշտպանության համար կարող եք երեք ամբողջ ամիս պահել:
Կարող եք օլիգարխի ռեստորան, դղյակ պաշտպանել:
Իսկ այս պահին, քաղաքացիներին, ում հարկերով դուք աշխատում եք, չեք օգնում?

Իսկ ջրի հոսքը չէր դադարում:

Ու նորից զանգեցի 911:
Պատմեցի վիճակը, փոխանցեցի իմ տվյալները, այդ բնակարանի տվյալները, սեփականատիրոջ անհասանելի համարները:
Մի քանի անգամ, մինչև փրկարար բրիգադի ժամանումը, 911 օպերատորը զանգում էր ինձ:
Նա խորհուրդ տվեց գտնել շենքի ջրի մուտքի փականը և փակել ամբողջ շենքի ջուրը:
Մենք փակել էինք:

Հետո 911 ծառայության օպերատորը ինձ ասաց, որ կապնվեմ և կանչեմ համատիրության ներկայացուցչին ու ոստիկանություն:
Ինչը պետք է ըստ օրենքի լիներ և 911 շատ ճիշտ էր գործում:
Բայց ես արդեն նկարագրեցի վերևը, որ ոստիկանությունը և համատիրությունը չէին արձագանքում:

Միակ հույսը` համատիրություն, ջրմուղ, ոստիկանություն, սեփականատեր շարքից -  մնաց նորից 911ը:

Ժամանած փրկարարները, տեղում նորից ճշտեցին վիճակը: Անգամ նրանք զանգեցին ոստիկանություն, որ գան իրենց մուտքի անվտանգությունը ապահովեն: Բայց ավաղ, նրանց էլ չլսեցին: Պատկերացնում եք?

Շնորհակալություն քեզ 911:

Ծառայություն, որը փակում է և համատիրության անգործությունը, և ոստիկանության անգործությունը, և ջրմուղի անգործությունը, և անպատասխանատու քաղաքացի սեփականատերերի անգործությունը:

Ապրեք դուք, Տղաներ:

Իսկ հարցերը` ոստիկանությանը, ջրմուղին և համատիրությանը մնում են:
Ում համար եք դուք ստեղծված?

Ինչ է պետք երկիրը խորտակող ռեժիմին հաղթելու համար

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ, Հարցազրուցավար
Հարցազրույց - 04 Հուլիսի 2014, 11:12

Մեր զրուցակիցն է քաղաքացիական ակտիվիստ, ծրագրավորող Արթուր Ղազարյանը

Արթուր, կարծես քաղաքացիական նախաձեռնությունները մտնում են փակուղի: Նկատո՞ւմ եք արդյոք նման միտում և ո՞րն է դա կանխելու եղանակը:

Այո, կա այդպիսի միտում: Պայքարի միջոցները, հնարքները մտել են փակուղի: Թեև պայքարող մարդկանց շարքերում շատ նոր դեմքեր են հայտնվել, սակայն «հետո ինչ անել» հարցին պատասխան չկա: Միգուցե մի մասի մոտ կա այս ամենը վերաիմաստավորելու, կողքից վերարժևորելու կարիք: Պետք է կրթվել, պետք է կազմակերպվել: Ի դեպ, իշխանությունները շատ լավ են կազմակերպված, թե մեթոդաբանորեն, թե կազմակերպչական առումով:

Ըստ Ձեզ՝ ո՞ր դեպքում է քաղաքացիական նախաձեռնությունը հասնում արդյունքի: Ինչո՞ւ էլեկտրաէներգիայի թանկացման դեմ պայքարողները չկարողացան ադեցություն ունենալ այդ որոշման վրա, ինչո՞ւ էին այդքան սակավաթիվ, թեև այդ թանկացումը, փաստորեն, դիպչում էր բոլորի գրպանին:

Քաղաքացիական նախաձեռնությունը հասնում է արդյունքի միմիայն այն դեպքում, երբ մասնակիցները ներդնում են դրա մեջ այն ամենը, ինչ ունեն` անսահման ժամանակ, միտք, հետևողականություն, կամք, հստակ ուղենիշ, ընթացքում ճկուն և անսպասելի հնարքներ:

Օրինակ, երբ գնում ես ոստիկանական անհավասար պատին ընդառաջ, ընդհարվում ես, ձերբակալվում ու հետո դատական քաշքշոցի մեջ ընկնում, չեմ համարում, որ դա լավ ուղի է: Սակայն, օրինակ, ճանապարհին նստելու հնարքին ոստիկաններն առայսօր չեն կարողանում ոչինչ հակադարձել: Կանգնած քաշքշոցի դեպքում նրանք ուժային առավելություն ունեն և կարող են ապահովել ևս լրացուցիչ ուժեր: Ճակատային դիմակայությունն արդյունք չի տալիս, պետք են կրեատիվ լուծումներ, որոնցից են ֆինանսների նախարարության առջև կոպեկներ նետելը, վուվուզելներով, թմբուկներով երթերը, ընթացքում նստելով ճանապարհի պարալիզացումը, հետիոտնային անցումով ցիկլիկ պտույտները, կապված աչքերով ցույցը ՍԴ-ի առաջ: Այս միջոցները շատ կրեատիվ և անսպասելի են դիմացինի համար:

Կարծիք կա, որ քաղաքացիական ակտիվն այս պահին ունի կոմունիկացիայի, մոբիլության, մտքի գեներացիայի ու կրեատիվության լուրջ խնդիր:

Ես երկու հարց կառանձնացնեմ, որ խանգարում է, կամ որի անորոշությունը խանգարում է այսօր: Առաջին հարցը՝ լիդեր պե՞տք է, թե ոչ: Երկրորդ հարցը` շարժումը քաղաքացիակա՞ն է, թե քաղաքական: Ես ինքս չունեմ այս հարցերի պատասխանը:

Կոմունիկացիայի խնդիրը լուծվում է սոցիալական ցանցերի միջոցով, բայց անսպառ ֆեյքերի միջոցով դա էլ է խաթարվում:

Լիդերը կարող էր կոնսոլիդացման, կատալիզատորի դեր տանել: Եթե լինի խարիզմատիկ մարդկանց խումբ` ինչպես եղավ 88-ին, կամ այսօր Մայդանում, ապա շարժում կձևավորվի: Ես ունեմ իմ մտքում կազմած մարդկանց ցանկ, որոնք կարող էին այդպիսի կատալիզատորի դեր խաղալ: Կան այդ մարդիկ, սակայն ցրված են ըստ կուսակցությունների, ակտիվիստների խմբերի: Տեսնում եմ նաև գաղափարական հզոր հենքով մարդիկ, որոնք մամուլում կան, մենք կարդում ենք նրանց: Որպեսզի հաղթենք երկիրը խորտակող ռեժիմին, պետք է նրանից ավելի կազմակերպված ու ճկուն լինենք:

Ինչո՞ւ չի ստացվում համախմբում քաղաքացիական ակտիվի մոտ:

Համախմբում չի ստացվում, որովհետև կա միմյանց նկատմամբ հավատի պակաս, կասկածանք, որ նրանք կապված են իշխանությունների հետ, պատվեր են կատարում, ահա այսինչի մարդն է և այլն: Հավատի պակասն է խանգարում և պայքարի գիտելիքի պակասը: Մենք կարող ենք հաղթել, երբ յուրաքանչյուրս պայքարի զոհասեղանին իր կորցնելիքն ավելի քիչ գնահատի, երբ այլևս կորցնելու բան չունենանք:

Գուցե չի ստացվում, քանի որ հասարակական կյանքի կտրուկ փոփոխության մեջ ամեն մեկը չի՞ տեսնում իր շատ կոնկրետ ու որոշակի շահը: Համակարգային փոփոխությունների իր հայեցակարգն է առաջարկել հրապարակախոս Արա Նեդոլյանը. ի՞նչ դիտարկումներ կանեք այդ հայեցակարգի հետ կապված:

Ես կարծում եմ, որ ամեն մեկը դիտորդից պետք է վերածվի մասնակցի, եւ ամեն մեկն ազատ կարող է լինել իր ցանկալի չափով: Արա Նեդոլյանն առաջարկում է հրաժարվել պատվիրակման սկզբունքից և անցնել ուղիղ կառավարման սկզբունքին:

Այդ հայեցակարգն առաջարկում է անմիջական մասնակցություն իշխանությանը, հաճախակի հանրաքվեներ, ինչպես օրինակ կատարվում է Շվեյցարիայում: Մեզ մոտ այսօր մարդիկ անգամ քվեարկությանը չեն կարողանում ազատ մասնակցել: Ընտրական իրավունքը խեղաթյուրված է, այն պետք է վերադարձնել ժողովրդին:

Երկրորդ սկզբունքի իրագործումը չեմ պատկերացնում: Գիտեմ ամերիկյան օրինակը, որ յուրաքանչյուրը զենք կարող է կրել, այլ ոչ թե օլիգարխները և նրանց շրջապատը: Կա Իսրայելի օրինակը, բանակ կազմելու, որ տարեկան փոքրիկ հաճախակի հավաքներ են լինում, այլ ոչ թե պերմանենտ 2 տարի պարտադրված:

Երրորդը`վարձու աշխատողներ չլինեն, այլ բոլորը դառնան համասեփականատերեր: Խորհրդային տարիներին կոլտնտեսությունները այսպիսին չէի՞ն, կամ վաուչերները դրան չէի՞ն միտված: Արդյունքը վերջում բաշխվում էր ըստ աշխատած օրերի քանակի: Իսկ ինչպիսին կլինի պետական աշխատողների կարգավիճակը, որոնք, տեսնում ենք, որ ինչ պասիվ, կոնսերվատիվ ու հետադիմական դեր են խաղում երկրի ապագայի հարցերում: Նրանք չեն կարող դառնալ համասեփականատեր: Բանակը, ոստիկանությունը ինչպե՞ս պետք է լինեն այս պարագայում:

Չորրորդ սկզբունքը՝ հայակենտրոնություն: Ըստ իս՝ Հայաստանը Ավստրիայի, Թուրքմենստանի պես պետք է ՄԱԿ-ում իրեն հայտարարի որպես չեզոք երկիր: Դա նշանակում է՝ մենք մեր զորքը ուրիշին չենք տրամադրում, մեր տարածքում ուրիշի զորք չի լինում, ոչ մի դաշինքի չենք միանում, պատերազմների ժամանակ մեր տարածքը ոչ մեկին չենք տրամադրում: Այս տարիներին այս մի բուռ երկիրը փորձեց և կոմպլեմենտարություն, և եվրոպամետություն, և ռուսամետություն: Ապարդյուն: Մի ծայրահեղությունից  մյուս ծայրահեղություն, որի արդյունքում մենք ավելի ու ավելի ենք կախման մեջ ընկնում արտաքին գերտերություններից: Ինչպես ճանճը սարդոստայնում, որքան շատ է շարժվում, այդքան ավելի է խճճվում սարդոստայնում: Այս պահին մեզ հետ ոչ Եվրոպան, ոչ էլ Մաքսային միությունը չի ուզում գործ ունենալ: Պետք է փոխել այս ուղին դեպի չեզոքություն:

Իսկ վերջին թեզը մեզ մոտ դեռ երկար ժամանակ դժվար կիրագործվի: Սահմանադրության այս դրույթը՝ «Խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկական կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է», չի աշխատում: Սա արդեն իշխանության հետ քիչ կապ ունի, այլ մարդկանց մտածողությունը փոխելու կարիք կա:

Հայեցակարգի կետերը լավն են, բայց կոնսոլիդացիա այս 5 կետի շուրջ կարող է լինել թե ոչ, կտեսնենք: Չեմ ուզում միարժեք մերժել այն: Թող սկսվի դիսկուրս, քննարկում, բանավեճ: ԱԺ քառյակն էլ 12 կետ է առաջ քաշել մինչև սեպտեմբերի մեկը: Ես ծրագրավորող եմ: Համակարգ ստեղծելուց պետք է դրվի նպատակը, ուրվագծվեն պահանջները, սահմանափակումները, մտածվեն լուծման քայլերը, բաշխվեն ռեսուրսները, որոշվեն իրականացնողների դերերը, դրվի վերջնաժամկետ և սկսվի իրականացվել: Դեռ այսպիսի մոտեցում չեմ տեսնում:

Վերջում ավելացնեմ, որ այս իրավիճակի մեղավորը քաղաքացիական շարժումները չեն: Նրանք ելք փնտրողն են, որոնողը: Պետք է հասկանանք՝ որ գործառույթը պետության մեջ որ օղակը պետք է անի: Ինչ դեր ունի քաղաքացիականը, ինչ դեր կուսակցականը, ինչ դեր պատգամավորը, ինչ դեր պաշտոնյան: Կան զրոյից սկսելու կողմնակիցներ, որ ամեն ինչը ժխտում են և զուգահեռ կառույցներ են առաջարկում ստեղծել:

Ես կարծում եմ՝ պետք է օգտագործենք այն, ինչը կա այսօր Հայաստանում:

Հղումը` այստեղ:

Թիվ 26 մանկապարտեզում ավարտական հանդեսն էր

Դեռ երեք տարի առաջ ընտրության առաջ էի:

Տղաս պետք է արդեն գնար մանկապարտեզ: Ուսումնասիրեցի մոտակայքի բոլոր մանկապարտեզները` մասնավոր և պետական:

Մասնավորները աչքի էին ընկնում բարձր գներով (60-100.000 դրամ) և վատ շենքային պայմաններով: Նրանք մասնավոր տներում կամ բնակարաններում էին` սենյակները փոքր, երեխաները շատ, դաստիարակները` հիմնականում ոչ մասնագետ:
Մասնավոր մանկապարտեզների փոքր, խիտ սենյակների պատճառով` երեխաները շուտ էին միմյանցից վարակվում և հիվանդանում:

Թիվ 26 մանկապարտեզի բակը

Վերջապես` հարցուփորձից հետո, Փափազյան փողոցի վերջնամասում գտա թաքնված այս հիանալի վայրը` թիվ 26 երկհարկանի մանկապարտեզը` մեծ բակով, մեծ ննջասենյակներով և լուսավոր, բարձր դասասենյակներով:
Հանդիպումը արհեստավարժ և գործի գիտակ տնօրենի հետ կանխորոշեց ընտրությունը:

Դա երեք տարի առաջ էր...

Իսկ այսօր արդեն ավարտական հանդեսն է:

Գեղեցիկ ձևավորված դահլիճը սպասում է երեխաներին

Բոլոր երեխաները` անխտիր, գեղեցիկ են ու պայծառ: Շուտով` մի քանի ամսից, կգնան դպրոց:

Նրանք շուտվանից էին պատրաստվում այս օրվան` անգիրներ էին անում, նոր երգեր, պարեր սովորում:

Վերջին անգամ, հարազատ մանկապարտեզի լուսավոր սենյակում, նրանք շարվել են` հանդեսից առաջ:
Ճշտապահորեն սպասում են ժամը 11.00-ին, որպեսզի սկսեն ներկայացումը:

Ահա նրանք` ապագա առաջին դասարանցիները, իրենց դաստիարակների հետ

Վաղվանից նրանք արդեն մանկապարտեզի սաներ չեն համարվելու:
Մանկության մի փուլն ավարտվեց: Տիկին Հասմիկը մտահոգ է

Այս ավարտական հոսքը ինձ շատ թանկ է:

2011-ի սեպտեմբերին, եթե ծնողները, լրագրողները և պետականամետ գործիչները թույլ տային` այսօր այս մանկապարտեզի փոխարեն կլիներ էլիտար շենք: Միասնական պայքարի շնորհիվ մանկապարտեզը մնաց երեխաներին և չարժանացավ վաճառված այլ հարյուրավոր մանկապարտեզների բախտին:

Վառ գույներ, վառ հայացքներ, գեղեցիկ մեր ապագան

Հայոց եռագույնը երեխաների ֆոնին այլ շքեղություն ունի

Ծնողները շտապում են նկարել հիշարժան պահերը

Առաջին շարքում, երեխաների և ծնողների կողմից սիրված
և հարգված տնօրենն է ` տիկին Զաքարյանը

Արաբկիրի վարչական շրջանի ղեկավարը երեխաներին նվեր է
մատուցել` դպրոցական պայուսակներ և գրենական պիտույքներ

Ավարտական վկայականները բաժանված են

Տնօրենը` մայրաբար, բոլոր երեխաներին համբյուրեց և դաստիարակի` տիկին Հասմիկի հետ բաժանեց վկայականները և նվերները:
Պետության հիմքը այսպիսի մարդիկ են, իրենց գործի նվիրյալները:

Ղազարոս Աղայան, Հովհաննես Թումանյան, Խնկո-Ապեր

Բարի երթ, սիրելի երեխաներ:
Խաղաղություն և գիտելիք եմ մաղթում բոլորիդ:

Իսկ մանկապարտեզին կցանկանամ կապիտալ նորոգում` քանի որ դրա կարիքը այն իրոք ունի: