August 12, 2014

Ղարաբաղի բարբառը

Նոր հայերէնի 31 բարբառներուն մէջ ամէնէն մեծը, ամէնէն տարածուածը Ղարաբաղի բարբառն է: Իր սահմանները կը փռուին հիւսիսէն մինչև Կովկասի վերջին ծայրերը, հարաւէն մինչև Թաւրիզ, արևելքէն մինչև Կասպից ծովին եզերքները, արևմուտքէն Սևանայ լիճը և Երևանի ու Կարնոյ բարբառներում սահմանագիծը:
Այսպէսով Ղարաբաղի բարբառին գրաւած գլխաւոր տեղերը հետևեալներն են. Շուշի, Գանձակ, Նուխի, Բագու, Դարբանդ, Շամախիի գիւղերը, Աղստաֆա, Դիլիջան, Ղարաքիլիսա, Ղազախի գաւառը, Բոլնիս-Խաչէն, Պարսկաստանի մէջ Ղարադաղի ամբողջ գաւառը, Թաւրիզի հիւսիսային կողմը Մուժումբար հայաբնակ գիւղը, Թաւրիզի Լիլավա թաղը` որ Մուժումբարի և Ղարադաղի գաղթականութիւն մ'է`, Տաճկաստանի մէջ ալ Էօտէմիշ և Պուրտուր:

- Պարի աճօ'ղում, ա'պըէր, հըշ տըղա՞ն ըս կյամ:
- Ըստուծե'ն պա'րին. Նէ'րքէ շէ'նան ըմ կյամ:
- Հինչու՞ հէ'տի էս քէ'ցալ ընդէղ:
- Պէն օ'նի. քէ'ցալ ի ըխճըկա'նըս ա'կը տամ:
- Խէ՞, ա'խճիկըտ ընդէղ ըս հըղէ ըրա՞լ:
- Բա հա'լա' նօր ըս գի'ւդում. էրկու տըռնան ի'վիլ ա վըէր Նըրքը-Շընա'ցէ մին մարթու~յ~ըմ տըվալ:
- Է', փըսէտ հա՞վան ը'ս, լա՞վ տըղա~յ~ա'. ըխճըկանըտ լա՞վա յէշում:
- Խէ՞ չի: Ըստուծանա շընուրհա'կալ ըմ. տօնը շէն, ա'մբարը ցօ'րնավ լի'գյը, կյիւմը տըվա'րավ լի'գյը, վըէ'խճարը սի'ւրիւ-սի'ւրիւ կա'ղնած, ճօխտ ճօխտ ճըղըցնէն պէ'նէ. ի'նքյն էլ լա'վ բօ'յավ բուսա'թավ, վըէր յէ'շըմ ըս քէ'փըտ կյամա:
- Դէ վըէր տըհէ'նցա, լա'վ ա. Ա'ստուծ է'լ ի'վիլ ա'նէ:

ՀԱՅՈՑ ԽՕՍԱԾ ԼԵԶՈՒՆԵՐՈՒ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌՆԵՐՈՒ ՔԱՐՏԷՍ

Հրաչեայ Աճառեան։ Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց, Մոսկուա―Նոր-Նախիջեւան, 1911