Վաղը Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններ են։
Հունիսի 20, 2021 թ։
Այս օրը որոշվելու է Հայաստանի հետագա ճակատագիրը՝ մենք անցնում ենք Թուրքիայի ազդեցության գոտի թե՞ մնում ենք դեռ 200 տարի առաջ արված աշխարհաքաղաքական ընտրության ծիրում։
Հայաստանի պատմության մասին, սկսած 1988 թվականից ես ոչ թե կարդացել եմ գրքերից կամ լրատվականներից, այլ ապրել եմ այստեղ, տեսել եմ իմ աչքով ինչ է կատարվում և ինչպես։
Ես կարող եմ համեմատել բոլոր ղեկավարներին, ինչը այսօր օրինակ 20-30 տարեկանները անել չեն կարող, նրանք ուղղակի լրատվության ազդեցության տակ են, չեն տեսել սեփական աչքերով։
Իսկ պրոպագանդայի ուժի մասին կարող եք կարդալ թեկուզ Հիտլերի մոտ։
Լևոն
1991-95 թվականները պատերազմի և չքավորության տարիներ էին։ Չկար լույս, չկար վառելիք, տոտալ շրջափակում, ամեն ինչ տալոնով, սով, ցուրտ, արտագաղթ։ Այս տարիները համընկել են իմ ուսանողական տարիների հետ, երբ Երևանի պետական համալսարանի լսարանում քննության ժամանակ համակուրսեցիներս սովից ուշագնաց էին լինում, քննասենյակում +3 աստիճան էր։
Այդ տարիներն էին, երբ փողոցում՝ այն ժամանակվա ՊՆ նախարար Վազգեն Սարգսյանի հրահանգով կարող էին կանգնեցնել ավտոբուսները և մարշրուտկեքը ու քշել հավաքակայան։ Մարդիկ երկու երեք ամսով կորում էին և մի քանի ամիս անց զանգում, հայտնում, որ իրենց տարել են հավաքակայան ու Քելբաջար կամ պատերազմական այլ վայր։
Դրանք թալանի ու վայրի սեփականացման տարիներն էին, երբ բիզնեսմեններ դարձան իշխող ՀՀՇ-ի կողմնակիցները, ի դեպ Հայաստանի բոլոր ղեկավարները սերում են ՀՀՇ-ից։
1996-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կեղծեց նախագահական ընտրությունները։ Հղում։
Ըստ դատարանի կայացված վճռի՝ մարդասպանների բանդա ղեկավարած, այդ տարիների Հայաստանի ներքին գործերի նախարար, Վանո Սիրադեղյանը, Հ1 ալիքով, Վազգեն Սարգսյանի հետ շամպայնի բաժակ չխկացնելով հայտարարեց Լևոնի հաղթանակի մասին, դեռ արդյունքները չհրապարակած։ Ես անձամբ եմ գումարել տեղամասերից ստացված հանձնաժողովների արձանագրությունների թվերը՝ 1996-ին երկրորդ փուլ պետք է լիներ, սակայն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարվեց ընտրված նախագահ։
Եղան ժողովրդական ընդվզումներ, ձեռբակալվեցին բազմաթիվ իմ կուրսեցիներ, ծանոթներ, շատերը անցան ընդհատակ, փախուստի մեջ էին անգամ Վազգեն Մանուկյանը, Արշակ Սադոյանը և այլոք։ 1996-ի սեպտեմբերին Երևան բերվեց զորք, որը օրենքի խախտում էր։ Ես էլ էի այդ օրը Բաղրամյան փողոցում, երբ ԲՏՌ-ները քշեցին մեզ վրա։
Ընտրությունները 1996-ին կեղծած Լևոն Տեր-Պետրոսյանին պետք էր մի անաղարտ մարդ, որը կստանձներ վարչապետի պաշտոնը։
Նա իր ընտրությունը կայացրեց Արմեն Սարգսյանի վրա, ով այսօր ՀՀ նախագահն է։ Արմեն Սարգսյանը, դեռ Անդրոպովի ժամանակներում, ԽՍՀՄ օրոք գործուղվել էր Անգլիա դասավանդման, այս փաստը նրա կենսագրությունից հանված է։ Որպեսզի պատկերացնեք դա ինչ է, ԽՍՀՄ օրոք անգամ մեկ շաբաթ Եվրոպա ուղևորվելուց քեզ կցվում էր պետանվտանգության աշխատակից, դու միայնակ չէիր կարող գնալ Հունաստան կամ Չեխիա։ Այս մարդը գնացել է դասավանդելու։ Հասկացա՞նք նա ով պետք է լիներ կամ որտեղ պետք է հավաքագրված լիներ։
Սա գալիս է երկու ամիս աշխատում է վարչապետ և անհայտանում։ Տեսնելով գործի ծավալը փախնում է։ Պաղպաղակ անհնար էր ուտել։ Հայաստանը մնում է առանց վարչապետի։
Քոչարյան
Ասեմ, որ 1998-ին բանակում ես դեմ եմ քվեարկել Քոչարյանին, որի համար ընկել պատմությունների մեջ։ Հղումը սա է։ Սակայն հիմա անձի հարց չէ։
1996 թվականի ընտրակեղծարարության պարագլուխներից մեկը՝ Վազգեն Սարգսյանը, Լևոնից ստանում է առաջադրանք, համոզել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության մի քանի ամիս առաջ ընտրված նախագահ՝ Ռոբերտ Քոչարյանին գալ Հայաստան և դառնալ վարչապետ։ Քոչարյանը երեք անգամ մերժում է այդ առաջարկը, ինչի մասին գրել է իր գրքում։
Քոչարյանը պատճառաբանում է իր մերժումը Արցախում կուտակված խնդիրները լուծելու անհրաժեշտությամբ, Հայաստանում նա ծանոթ մարդ չուներ, շրջապատ չուներ, թիմ չուներ։ Տեր-Պետրոսյանը և Վազգենը կարողանում են համոզել, նա գալիս է Հայաստան և դառնում վարչապետ 1997-ի սկզբներից։
Առաջին քայլը, որ Քոչարյանը ձեռնարկում է Հայաստանում՝ ցամաքային մաքսային անցակետների և Զվարթնոց մաքսակետերի բեսպրեդելի դադարեցումն էր։ Նա իր գրքում նկարագրում է Տեր-Պետրոսյանի դժգոհությունը, որ Քոչարյանը սահմանափակել էր ՀՀՇ-ական բանդիտների ամենաթողությունը սահմանակետերում։ Հեռու չգնանք, ՀՀՇ-ականի վառ օրինակ Երջանիկ Աբգարյանն էր մաքսայինի պետ, երբ իր կաբինետում մարդկանց ընդունում էր ոտքը-ոտքի վրա գցած, ծխի քուլաներով և ինքն էր որոշում ինչ մտնի երկիր ու ինչ պետք է վճարվի դրա դիմաց։
Իսկ տարիներ հետո, երբ այդ Երջանիկ Աբգարյանը արդեն ամենևին երջանիկ չէր, պաշտոնը թողնելուց հետո և մինչև վերջերս, ֆեյսբուքում ամենակեղտոտ բառապաշարով հայհոյում էր Քոչարյանի կողմնակիցներին։
Երկրորդ քայլը, որ Քոչարյան վարչապետը ձեռնարկեց՝ դա ԲՈՒՀ-ական ընդունելության քննությունների գնահատականների հավաքագրման կենտրոնի վերահսկումն էր, ինչին ես անձամբ եմ մասնակցել 1997-ի ամռանը, գործուղվելով այդ կենտրոն, որպես վերստուգող փորձագետ։ Այդ տարի դիմորդների համար, հազարավոր դոլարներով անցողիկ բալ փոխելու արատավոր երևույթին վերջ տրվեց։ Երբ քննական ստուգող, առարկայական հանձնաժողովներին ռազմական ոստիկանությունից Խորխոռունին ահաբեկում էր, Քոչարյանը պատասխանում էր մալինովի բերետների և ԱԱԾ ջոկատներով։ Առարկայական հանձնաժողովները զերծ մնացին կեղծիքներից և ահաբեկումներից։
Ես 1994 թվականից՝ աշխատում էի նույն հիմնարկում, և փաստում եմ, որ առաջին սպիտակ աշխատավարձը ստացել եմ Քոչարյանի օրոք, մինչև այդ ամենը ստվերային էր, ծրարներով, անգամ դոլարով, ոչ թե դրամ էր։ Իհարկե այդ "բիզնեսմենների" համար, ովքեր օդից ստացել էին ծանոթ-ընկերներով հիմնարկների տարածքներ, չունեին ոչ հաշվապահ, չունեին ոչ մի հաշվառում՝ դժգոհում էին ու մինչ օրս դժգոհ են Քոչարյանից։
Այո, այս 30 տարիների ժամանակահատվածում՝ 1998-2008 թվականները զարգացման տարիներ էին։
Հայաստանում տան գները կտրուկ աճեցին, արտագաղթածները սկսեցին հետ գալ, տներ գնել, Հայաստանում հազարամյակի մարտահրավերներ, Լինսի հիմնադրամի գումարներով լայնածավալ շինարարություն արվեց, նորոգվեցին բոլոր մշակույթի օբյեկտները, կառուցվեցին ճանապարհներ, ջրագծեր, Իրան-Հայաստան գազատարը։ Ազատականացվեց բջջային կապի ոլորտը, Քոչարյանը զրկեց Արմենտելին մենաշնորհից։ Աղետի գոտում բաժանվեցին գումարային սերտիֆիկատներ, որպեսզի բնակիչները շուկայական գներով տուն գնեին, պետության տրված սերտիֆիկատով։ Հայաստանում հասանելի դարձավ amazon, ebay կայքերից գնումներ կատարելու հնարավորությունը։ Մինչ այդ մենք առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ չէինք ու մեր բանկային քարտերը չէին ընդունվում այդ կայքերում։
Իրականում Քոչարյանի օրոք Հայաստանում փոփոխությունները խորքային էին բոլոր ոլորտներում՝ կադաստր, պետավտոտեսչություն, ԺԵԿ-եր, պետական ծառայողներ։ Ամենուրեք, որտեղ մարդը շփվում էր պետության հետ, փոփոխություններ կատարվեցին։
Քոչարյանը՝ բացի Մինսկի խմբի օրակարգից, ուղիղ բանակցում էր հայր Ալիևի հետ։
Ալիևը Քի-Վեստում վերջին պահին հրաժարվում է Արցախը Հայաստանին փոխանցելու ամերիկյան փաստաթղթից։ Դրանից հետո Հայաստանում թուրքական լրտես Նաիրի Հունանյանի ձեռքով կատարվում է Հոկտեմբերի 27։ Քոչարյանը կարողանում է երկիրը դուրս բերել այդ արհավիրքից ևս։
Այդ տարիներին, սահմաններում զոհերը անհամեմատ քիչ էին, քան հետագա տարիներին կամ մինչ այդ։
Սերժ
ՀՀԿ-ական իշխանությունը Հայաստանում 1998-ից մինչև 2018 թվականն էր՝ ուղիղ 20 տարի, որից սակայն առաջին տասնամյակը տարբերվում էր երկրորդից։
Սերժ Սարգսյանի 2008-2018 թվականները կարելի է բնութագրել որպես ճահճացման տարիներ, երբ փորձ արվեց եվրաինտեգրման, սակայն մենք հայտնվեցինք ԵԱՏՄ կոչվող անիմաստ կառույցում։ Սերժ Սարգսյանի օրոք Հայաստանում ծաղկեցին աղանդները, տարբեր սոռոսական գրասենյակներ, թափ առան իրական և կեղծ քաղաքացիական շարժումները, գրանտակերությունը դարձավ մի ստվար հատվածի ապրելակերպ։ Նրա օրոք Ազգային ժողովում հայտնվում էին օլիգարխ և քրեածին տարրեր։ Սերժ Սարգսյանի ղեկավարման տարիները նիկոլիզմի համար պարարտ հող դարձան։
Այդ տարիներին էին, որ իմ հակապուտինյան լինելու համար, ընտրություններին ընդդիմության կողմից մի քանի անգամ վստահված անձ լինելու, տարբեր քաղաքացիական շարժումներին ակտիվ ներգրավվածության համար հրահանգավորված հեռացրեցին 23 տարվա աշխատանքից՝ Հայկական Ծրագրերից, ուր ես ներքին գնահատման սանդղակով՝ 8 չափորոշիչներով գնահատման սանդղակում, թիվ առաջին աշխատակիցն էի, վթար կազմակերպեցին մեքենայի հետ, ընտանիքս մեջը, մեքենայի տակ գցեցին աղջկաս, առևանգման փորձ արեցին երեխայիս մանկապարտեզից, քրեական գործ փորձեցին սարքել ինձ վրա և այլն և այլն։ Սա է Սերժի տարիները ինձ համար։
նիկոլ
Ինչ էինք սպասում մենք 2018-ին։
2018 թվականի ժողովրդական ընդվզումը դատարկ տեղում չեղավ։ Այն ուներ շատ հիմնավոր և կուտակված պատճառներ։
Ի դեպ ոչ ՀՀԿ-ն, ոչ ՀՀՇ-ն չարեցին իրենց ղեկավարման տարիների սխալների վերլուծում։
Հայաստանում բոլոր քվեարկությունները ավարտվում էին +-800,000 ձայն հաղթանակով։
Այդպես էր զարմանալիորեն նաև 2017-ին ու 2018-ին, երբ Սերժը ստացավ 800,000 ձայն իսկ մեկ տարի անց Նիկոլը հավաքեց նույնքան։
Ես անկեղծ սպասում էի, որ Նիկոլի օրոք՝ Սերժիզմից տուժածներս կարող ենք վերականգնել մեր իրավունքները, սակայն նա այդ նպատակով չէր եկել իշխանության։ Սպասված ռեաբիլիտացիան չեղավ։
Սասնա ծռերի կողմից ՊՊԾ գունդը գրավելու օրերին նա անց ակցրեց իր գրանտակեր, թմրամոլ, համասեռամոլ թիմի բենեֆիսը, ու անցավ Արցախի ու Հայաստանի կործանմանը։
Նիկոլին գտել են։ Նիկոլի վրա աշխատել են։ Նիկոլ կերտել են ու գցել ասպարեզ։
Իր գրանտակեր թիմը՝ տառականների պես հարձակվեցին եկեղեցու, հայոց լեզվի, դպրոցի, մանկատների, ծերանոցների, ամեն հայկականի վրա։ Սկսեց գովազդվել ԼԳԲՏ բարքերը, թմրամոլության, մարիխուանայի օրինականացումը, նրա ընտրվելուց հետո առաջինը Հայաստան եկավ իր տղամարդ տիկնոջ հետ Էլթոն Ջոնը։ Սա պատահական չէր։ Նրա օրոք տրանսգենդեռները ելույթ ունեցան ՀՀ Ազգային ժողովում, Կրթության նույնպիսի դդում նախարար՝ արայիկ հարությունյանը ֆինանսավորեց սեռափոխ Մելի մասին ֆիլմը։
Արդյունքը եղավ կորսված Արցախ, քայքայված նախարարություններ, չգործող բանակ, Հայաստան ներխուժած թշնամի։
Նա հային հանեց հայի դեմ։ Եվ 2008-ի մարտի մեկին, ինչից հետո վախկոտի պես փախավ։ Եվ այս երեք տարիներին՝ ընկերը ընկերոջ դեմ, բարեկամը բարեկամի, հարևանը հարևանի դարձան թշնամի։
Վաղը պետք է այս նիկոլիզմի վարակը կանգնեցվի։
Նրա հետ ապագա չկա։
