Ջրբաժան

Վաղը Հայաստանում խորհրդարանական ընտրություններ են։
Հունիսի 20, 2021 թ։ 
Այս օրը որոշվելու է Հայաստանի հետագա ճակատագիրը՝ մենք անցնում ենք Թուրքիայի ազդեցության գոտի թե՞ մնում ենք դեռ 200 տարի առաջ արված աշխարհաքաղաքական ընտրության ծիրում։

Հայաստանի պատմության մասին, սկսած 1988 թվականից ես ոչ թե կարդացել եմ գրքերից կամ լրատվականներից, այլ ապրել եմ այստեղ, տեսել եմ իմ աչքով ինչ է կատարվում և ինչպես։
Ես կարող եմ համեմատել բոլոր ղեկավարներին, ինչը այսօր օրինակ 20-30 տարեկանները անել չեն կարող, նրանք ուղղակի լրատվության ազդեցության տակ են, չեն տեսել սեփական աչքերով։
Իսկ պրոպագանդայի ուժի մասին կարող եք կարդալ թեկուզ Հիտլերի մոտ։

Լևոն

1991-95 թվականները պատերազմի և չքավորության տարիներ էին։ Չկար լույս, չկար վառելիք, տոտալ շրջափակում, ամեն ինչ տալոնով, սով, ցուրտ, արտագաղթ։ Այս տարիները համընկել են իմ ուսանողական տարիների հետ, երբ Երևանի պետական համալսարանի լսարանում քննության ժամանակ համակուրսեցիներս սովից ուշագնաց էին լինում, քննասենյակում +3 աստիճան էր։
Այդ տարիներն էին, երբ փողոցում՝ այն ժամանակվա ՊՆ նախարար Վազգեն Սարգսյանի հրահանգով կարող էին կանգնեցնել ավտոբուսները և մարշրուտկեքը ու քշել հավաքակայան։ Մարդիկ երկու երեք ամսով կորում էին և մի քանի ամիս անց զանգում, հայտնում, որ իրենց տարել են հավաքակայան ու Քելբաջար կամ պատերազմական այլ վայր։
Դրանք թալանի ու վայրի սեփականացման տարիներն էին, երբ բիզնեսմեններ դարձան իշխող ՀՀՇ-ի կողմնակիցները, ի դեպ Հայաստանի բոլոր ղեկավարները սերում են ՀՀՇ-ից։

1996-ին Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կեղծեց նախագահական ընտրությունները։  Հղում։ 

Ըստ դատարանի կայացված վճռի՝ մարդասպանների բանդա ղեկավարած, այդ տարիների Հայաստանի ներքին գործերի նախարար, Վանո Սիրադեղյանը, Հ1 ալիքով, Վազգեն Սարգսյանի հետ շամպայնի բաժակ չխկացնելով հայտարարեց Լևոնի հաղթանակի մասին, դեռ արդյունքները չհրապարակած։ Ես անձամբ եմ գումարել տեղամասերից ստացված հանձնաժողովների արձանագրությունների թվերը՝ 1996-ին երկրորդ փուլ պետք է լիներ, սակայն Տեր-Պետրոսյանը հայտարարվեց ընտրված նախագահ։ 
Եղան ժողովրդական ընդվզումներ, ձեռբակալվեցին բազմաթիվ իմ կուրսեցիներ, ծանոթներ, շատերը անցան ընդհատակ, փախուստի մեջ էին անգամ Վազգեն Մանուկյանը, Արշակ Սադոյանը և այլոք։ 1996-ի սեպտեմբերին Երևան բերվեց զորք, որը օրենքի խախտում էր։ Ես էլ էի այդ օրը Բաղրամյան փողոցում, երբ ԲՏՌ-ները քշեցին մեզ վրա։ 
Ընտրությունները 1996-ին կեղծած Լևոն Տեր-Պետրոսյանին պետք էր մի անաղարտ մարդ, որը կստանձներ վարչապետի պաշտոնը։ 

Նա իր ընտրությունը կայացրեց Արմեն Սարգսյանի վրա, ով այսօր ՀՀ նախագահն է։ Արմեն Սարգսյանը, դեռ Անդրոպովի ժամանակներում, ԽՍՀՄ օրոք գործուղվել էր Անգլիա դասավանդման, այս փաստը նրա կենսագրությունից հանված է։ Որպեսզի պատկերացնեք դա ինչ է, ԽՍՀՄ օրոք անգամ մեկ շաբաթ Եվրոպա ուղևորվելուց քեզ կցվում էր պետանվտանգության աշխատակից, դու միայնակ չէիր կարող գնալ Հունաստան կամ Չեխիա։ Այս մարդը գնացել է դասավանդելու։ Հասկացա՞նք նա ով պետք է լիներ կամ որտեղ պետք է հավաքագրված լիներ։
Սա գալիս է երկու ամիս աշխատում է վարչապետ և անհայտանում։ Տեսնելով գործի ծավալը փախնում է։  Պաղպաղակ անհնար էր ուտել։ Հայաստանը մնում է առանց վարչապետի։ 

Քոչարյան
Ասեմ, որ 1998-ին բանակում ես դեմ եմ քվեարկել Քոչարյանին, որի համար ընկել պատմությունների մեջ։ Հղումը սա է։ Սակայն հիմա անձի հարց չէ։

1996 թվականի ընտրակեղծարարության պարագլուխներից մեկը՝ Վազգեն Սարգսյանը, Լևոնից ստանում է առաջադրանք, համոզել Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության մի քանի ամիս առաջ ընտրված նախագահ՝ Ռոբերտ Քոչարյանին գալ Հայաստան և դառնալ վարչապետ։ Քոչարյանը երեք անգամ մերժում է այդ առաջարկը, ինչի մասին գրել է իր գրքում։
Քոչարյանը պատճառաբանում է իր մերժումը Արցախում կուտակված խնդիրները լուծելու անհրաժեշտությամբ, Հայաստանում նա ծանոթ մարդ չուներ, շրջապատ չուներ, թիմ չուներ։  Տեր-Պետրոսյանը և Վազգենը կարողանում են համոզել, նա գալիս է Հայաստան և դառնում վարչապետ 1997-ի սկզբներից։
Առաջին քայլը, որ Քոչարյանը ձեռնարկում է Հայաստանում՝ ցամաքային մաքսային անցակետների և Զվարթնոց մաքսակետերի բեսպրեդելի դադարեցումն էր։ Նա իր գրքում նկարագրում է Տեր-Պետրոսյանի դժգոհությունը, որ Քոչարյանը սահմանափակել էր ՀՀՇ-ական բանդիտների ամենաթողությունը սահմանակետերում։ Հեռու չգնանք, ՀՀՇ-ականի վառ օրինակ  Երջանիկ Աբգարյանն էր մաքսայինի պետ, երբ իր կաբինետում մարդկանց ընդունում էր ոտքը-ոտքի վրա գցած, ծխի քուլաներով և ինքն էր որոշում ինչ մտնի երկիր ու ինչ պետք է վճարվի դրա դիմաց։
Իսկ տարիներ հետո, երբ այդ Երջանիկ Աբգարյանը արդեն ամենևին երջանիկ չէր, պաշտոնը թողնելուց հետո և մինչև վերջերս, ֆեյսբուքում ամենակեղտոտ բառապաշարով հայհոյում էր Քոչարյանի կողմնակիցներին։

Երկրորդ քայլը, որ Քոչարյան վարչապետը ձեռնարկեց՝ դա ԲՈՒՀ-ական ընդունելության քննությունների գնահատականների հավաքագրման կենտրոնի վերահսկումն էր, ինչին ես անձամբ եմ մասնակցել 1997-ի ամռանը, գործուղվելով այդ կենտրոն, որպես վերստուգող փորձագետ։ Այդ տարի դիմորդների համար, հազարավոր դոլարներով անցողիկ բալ փոխելու արատավոր երևույթին վերջ տրվեց։ Երբ քննական ստուգող, առարկայական  հանձնաժողովներին ռազմական ոստիկանությունից Խորխոռունին ահաբեկում էր, Քոչարյանը պատասխանում էր մալինովի բերետների և ԱԱԾ ջոկատներով։ Առարկայական հանձնաժողովները զերծ մնացին կեղծիքներից և ահաբեկումներից։
Ես 1994 թվականից՝ աշխատում էի նույն հիմնարկում, և փաստում եմ, որ առաջին սպիտակ աշխատավարձը ստացել եմ Քոչարյանի օրոք, մինչև այդ ամենը ստվերային էր, ծրարներով, անգամ դոլարով, ոչ թե դրամ էր։ Իհարկե այդ "բիզնեսմենների" համար, ովքեր օդից ստացել էին ծանոթ-ընկերներով հիմնարկների տարածքներ, չունեին ոչ հաշվապահ, չունեին ոչ մի հաշվառում՝ դժգոհում էին ու մինչ օրս դժգոհ են Քոչարյանից։

Այո, այս 30 տարիների ժամանակահատվածում՝ 1998-2008 թվականները զարգացման տարիներ էին։
Հայաստանում տան գները կտրուկ աճեցին, արտագաղթածները սկսեցին հետ գալ, տներ գնել, Հայաստանում հազարամյակի մարտահրավերներ, Լինսի հիմնադրամի գումարներով լայնածավալ շինարարություն արվեց, նորոգվեցին բոլոր մշակույթի օբյեկտները, կառուցվեցին ճանապարհներ, ջրագծեր, Իրան-Հայաստան գազատարը։ Ազատականացվեց բջջային կապի ոլորտը, Քոչարյանը զրկեց Արմենտելին մենաշնորհից։ Աղետի գոտում բաժանվեցին գումարային սերտիֆիկատներ, որպեսզի բնակիչները շուկայական գներով տուն գնեին, պետության տրված սերտիֆիկատով։ Հայաստանում հասանելի դարձավ amazon, ebay կայքերից գնումներ կատարելու հնարավորությունը։ Մինչ այդ մենք առևտրի համաշխարհային կազմակերպության անդամ չէինք ու մեր բանկային քարտերը չէին ընդունվում այդ կայքերում։

Իրականում Քոչարյանի օրոք Հայաստանում փոփոխությունները խորքային էին բոլոր ոլորտներում՝ կադաստր, պետավտոտեսչություն, ԺԵԿ-եր, պետական ծառայողներ։ Ամենուրեք, որտեղ մարդը շփվում էր պետության հետ, փոփոխություններ կատարվեցին։

Քոչարյանը՝ բացի Մինսկի խմբի օրակարգից, ուղիղ բանակցում էր հայր Ալիևի հետ։
Ալիևը Քի-Վեստում վերջին պահին հրաժարվում է Արցախը Հայաստանին փոխանցելու ամերիկյան փաստաթղթից։ Դրանից հետո Հայաստանում թուրքական լրտես Նաիրի Հունանյանի ձեռքով կատարվում է Հոկտեմբերի 27։ Քոչարյանը կարողանում է երկիրը դուրս բերել այդ արհավիրքից ևս։

Այդ տարիներին, սահմաններում զոհերը անհամեմատ քիչ էին, քան հետագա տարիներին կամ մինչ այդ։

Սերժ
ՀՀԿ-ական իշխանությունը Հայաստանում 1998-ից մինչև 2018 թվականն էր՝ ուղիղ 20 տարի, որից սակայն առաջին տասնամյակը տարբերվում էր երկրորդից։

Սերժ Սարգսյանի 2008-2018 թվականները կարելի է բնութագրել որպես ճահճացման տարիներ, երբ փորձ արվեց եվրաինտեգրման, սակայն մենք հայտնվեցինք ԵԱՏՄ կոչվող անիմաստ կառույցում։ Սերժ Սարգսյանի օրոք Հայաստանում ծաղկեցին աղանդները, տարբեր սոռոսական գրասենյակներ, թափ առան իրական և կեղծ քաղաքացիական շարժումները, գրանտակերությունը դարձավ մի ստվար հատվածի ապրելակերպ։ Նրա օրոք Ազգային ժողովում հայտնվում էին օլիգարխ և քրեածին տարրեր։ Սերժ Սարգսյանի ղեկավարման տարիները  նիկոլիզմի համար պարարտ հող դարձան։

Այդ տարիներին էին, որ իմ հակապուտինյան լինելու համար, ընտրություններին ընդդիմության կողմից մի քանի անգամ վստահված անձ լինելու, տարբեր քաղաքացիական շարժումներին ակտիվ ներգրավվածության համար հրահանգավորված հեռացրեցին 23 տարվա աշխատանքից՝ Հայկական Ծրագրերից, ուր ես ներքին գնահատման սանդղակով՝ 8 չափորոշիչներով գնահատման սանդղակում, թիվ առաջին աշխատակիցն էի, վթար կազմակերպեցին մեքենայի հետ, ընտանիքս մեջը, մեքենայի տակ գցեցին աղջկաս, առևանգման փորձ արեցին երեխայիս մանկապարտեզից, քրեական գործ փորձեցին սարքել ինձ վրա և այլն և այլն։ Սա է Սերժի տարիները ինձ համար։

նիկոլ

Ինչ էինք սպասում մենք 2018-ին։
2018 թվականի ժողովրդական ընդվզումը դատարկ տեղում չեղավ։ Այն ուներ շատ հիմնավոր և կուտակված պատճառներ։
Ի դեպ ոչ ՀՀԿ-ն, ոչ ՀՀՇ-ն չարեցին իրենց ղեկավարման տարիների սխալների վերլուծում։ 
Հայաստանում բոլոր քվեարկությունները ավարտվում էին +-800,000 ձայն հաղթանակով։ 

Այդպես էր զարմանալիորեն նաև 2017-ին ու 2018-ին, երբ Սերժը ստացավ 800,000 ձայն իսկ մեկ տարի անց Նիկոլը հավաքեց նույնքան։
Ես անկեղծ սպասում էի, որ Նիկոլի օրոք՝ Սերժիզմից տուժածներս կարող ենք վերականգնել մեր իրավունքները, սակայն նա այդ նպատակով չէր եկել իշխանության։ Սպասված ռեաբիլիտացիան չեղավ։
Սասնա ծռերի կողմից ՊՊԾ գունդը գրավելու օրերին նա անց ակցրեց իր գրանտակեր, թմրամոլ, համասեռամոլ թիմի բենեֆիսը, ու անցավ Արցախի ու Հայաստանի կործանմանը։

Նիկոլին գտել են։ Նիկոլի վրա աշխատել են։ Նիկոլ կերտել են ու գցել ասպարեզ։
Իր գրանտակեր թիմը՝ տառականների պես հարձակվեցին եկեղեցու, հայոց լեզվի, դպրոցի, մանկատների, ծերանոցների, ամեն հայկականի վրա։ Սկսեց գովազդվել ԼԳԲՏ բարքերը, թմրամոլության, մարիխուանայի օրինականացումը, նրա ընտրվելուց հետո առաջինը Հայաստան եկավ իր տղամարդ տիկնոջ հետ Էլթոն Ջոնը։ Սա պատահական չէր։ Նրա օրոք տրանսգենդեռները ելույթ ունեցան ՀՀ Ազգային ժողովում,  Կրթության նույնպիսի դդում նախարար՝ արայիկ հարությունյանը ֆինանսավորեց սեռափոխ Մելի մասին ֆիլմը։

Արդյունքը եղավ կորսված Արցախ, քայքայված նախարարություններ, չգործող բանակ, Հայաստան ներխուժած թշնամի։

Նա հային հանեց հայի դեմ։ Եվ 2008-ի մարտի մեկին, ինչից հետո վախկոտի պես փախավ։ Եվ այս երեք տարիներին՝ ընկերը ընկերոջ դեմ, բարեկամը բարեկամի, հարևանը հարևանի դարձան թշնամի։ 

Վաղը պետք է այս նիկոլիզմի վարակը կանգնեցվի։

Նրա հետ ապագա չկա։ 

Իմ ընտրությունը բանակում 1998 թվականին:

Երբ 1998 թ. Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հանկարծակի հայտարարեց իր հրաժարականի մասին, ես հասարակ զինվոր էի Արմավիրի մոտոհրաձգային ուսումնական բրիգադում:

Ամբողջ 1540 հոգու մեջ բարձրագույն կրթությամբ էինք 44 զինվորներ, որոնք մեկ ամիս առաջ դեռ սպա էին, սակայն բյուջեյում գումար չլինելու պատճառով Միքայել Հարությունյանի կողմից ապօրինաբար զորակոչվել էինք որպես զինվոր:

Հրամանատարները լծվեցին քարոզարշավին` թե պետք է ընտրել Ռոբերտ Քոչարյանին:

Ժողովներ, հանդիպումներ և այլն և այլն: Հիշում եմ եկել էր նաև Ազատ Գասպարյանը: Ժողովների ժամանակ ես հարցեր էի տալիս հրամանատարներին, հասկացնելու համար որ քարոզը բանակում արգելված է և ընտրությունը ազատ պետք է լինի, հրամանից դուրս: Նրանք մեզ համոզում էին թե 'դուք զինվոր եք, պետք է կատարեք հրամանը և ընտրեք Քոչարյանին, քանի որ այլապես կարող է պատերազմ սկսվել':

Զորամասի ակումբում հանդիպում էր, զորամասի հրամանատար Մուրադ Կիրակոսյանի հետ: Նա պնդում էր, որ պետք է ընտրել անպայման Ռոբերտ Քոչարյանին, քննադատում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Հիմնականում 18 ամյա զինվորները,  տարված և ուշադիր լսում էին հրամանատարի "վերջնական" խոսքը: Մուրադը ասաց, որ կարող ենք հարցեր տալ իրեն:

Մեռյալ լռություն էր դահլիճում, թեև նստած էին 1500 հոգի:

Ես բարձրացրեցի ձեռքս, ներկայացա.
- Կուրսանտ, Ղազարյան: Պարոն Կիրակոսյան: Ինչպես եղավ, որ ընդամենը մեկ տարի առաջ Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը և Ազգային անվտանգության նախարար Սերժ Սարգսյանը քարոզում և սատարում էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Զինվորները պատմում են, որ նաև դուք էիք անցյալ տարի կոչ արել ընտրել Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Ինչ է պատահել, որ բոլորը հիմա լրիվ հակառակն են ասում նրա մասին? 

Մուրադ Կիրակոսյանը մոտ 15-20 րոպե պատասխանում էի հարցիս` անընդհատ նայելով ինձ:
Նա ասաց, որ պատճառը` Ղարաբաղի հարցն է և Լևոնի դավաճանական դիրքորոշումը  այդ հարցում: Նա ասաց, որ հարկ եղած դեպքում ինքը անձամբ կհանի իր ենթակայության տակ եղած զորքը, անգամ առանց վերևից հրամանի, որպեսզի պաշտպանի բոլոր ազատագրված հողերը:

Հաջորդ օրը ամբողջ բրիգադը խոսում էր այդ հանդիպումից և իմ տված միակ հարցի պատասխանից:
Բոլորը գիտեին, որ Ռոբերտ Քոչարյանին ես չեմ ընտրելու: Մինչև մարտի 20-ը ոչ մի արձակուրդ չկար` մինչև ընտրությունների ավարտը: Անգամ երկու շաբաթ մինչև ընտրությունները տեսակցությունները ծնողների հետ արգելված էին, վախենում էին դրսից` ծնողների քարոզչությունից, նրանք դողում էին յուրաքանչյուր ձայնի համար:

Ընթացքում ևս` տարբեր աստիճանի հրամանատարներ հավաքում էին դրսում, և մեզ ասում, որ պետք է ընտրել Ռոբերտ Քոչարյանին:  Վախեցնում էին, թե ով չընտրի Քոչարյանին, ապա կուղարկվի Ղարաբաղ կամ Հորադիզ և նրա ծառայությունը կերկարի 6 ամսով, քննությունները չի կարողանա հանձնել, միշտ նարյադներում կլինի և այլն: Նրանք ասում էին, որ ընտրությունը զինվորների բաց է և բոլորը կիմանան ով ում է ընտրել, քանի որ քվեաթերթիկները համարակալված են և շատ հեշտ է հաշվարկելուց իմանալ թե ում ես ընտրել:

Ես իհարկե գիտեի ընտրական օրենսգիրքը, մասնակցել էի ընտրություններին որպես դիտորդ,  և հիանալի հասկանում էի թե ինչ աղաղակող անօրինական բաներ են նրանք ասում զինվորներին: Ես բացատրում էի 18 ամյա տղաներին, որ սա սուտ է, չկա այդպիսի բան, ով ում ցանկանում է կարող է ազատորեն ընտրել, ընտրությունն էլ փակ և գաղտնի է:

Հին ծառայողները պատմում էին, որ 1996 թվականին ամբողջ բրիգադում ընդամենը մեկ հոգի էր քվեարկել Մանուկյան Վազգենին`ում սպաները և հրամանատարները այստեղ "ֆաշիստ" էին անվանում, և այդ կարգազանց զինվորին անմիջապես փոխադրել են սահմանային այլ զորամաս:

Այդ հրամանատարների համար զինվորը պետք է լինի հլու-հնազանդ, ուղեղն անջատած, առանց սեփական կարծիքի, հրամանները անվերապահորեն կատարող մի ստրուկ, պտուտակ, ոչնչություն:

Եկավ ընտրության օրը: 1998 թվականի մարտի 16-ը:

Առավոտյան 9.00 շարվեցինք, մեզ բաժանեցին մեր զինգրքույկները և շարքով շարժվեցինք դեպի Արմավիրի բրիգադին մոտակա ընտրատեղամաս, որ ինչ-որ ակումբ էր թե մշակույթի տուն:
Այնտեղ, զինվորներից բացի, ընտրություն էր կատարում նաև քաղաքացիական բնակչությունը:
Հերթով զինվորները մտնում էին ակումբ, ընտրում Քոչարյանին և դուրս գալիս:

Քվեատուփի շուրջ նստած էին ՀՅԴ-ի, ԱԺՄ-ի, ՀԺԿ և մյուս դիտորդները,  վստահված անձինք:

Վերցրեցի քվեաթերթիկը, ընտրեցի Վազգեն Մանուկյանին, ծալեցի, որ գցեմ քվեատուփի մեջ:
Քվեատուփի մոտ տղա էր նստած, որը առանձնացնում էր քվեաթերթիկի ելունգը, որից հետո նոր կարելի էր թերթիկը գցել քվեատուփի մեջ:

Այդ պահին բրիգադի շտաբի պետ, մայոր Ալեքսանյանը մոտեցավ, և այդ տղային հրամայեց` 

'Հլը էդ զինվորի քվեաթերթիկը բաց արա':

Ասացի, " Իրավունք չունեք, գաղտնի է քվեարկությունը":

Սակայն այդ տղան բաց արեց քվեաթերթիկը և բրիգադի շտաբի պետ` մայորը տեսավ, որ 'հրամանը' չեմ կատարել: 

Ոչ մի վստահված անձ չշարժվեց: Թեև բոլորը տեսան անօրինականությունը:
Այդ օրը ես տեսա ԱԺՄ, ՀՅԴ, ՀԺԿ, ՀՀԺ կուսակցությունների դատարկ դեմքը և սուտ էությունը:

Մայորի նացիստական դեմքը զայրույթից սպիտակեց: Նա մոտեցավ գումարտակի  հրամանատար Գալստյանին և ասաց.
- Այ Գալստյան, էս ինչա կատարվում? Դուք չեք բացատրել, թե ում պիտի իրանք ընտրեն?

Դիմելով դրսում կանգնած զորքին, Ալեքսանյանը բարձր գոռաց.
- Բացեք սաղի թերթիկները, ով որ չընտրի Քոչարյանին ինքս կսատկացնեմ:

Նա վերցրեց Ալենկո կապի միջոցը և զանգեց հրամանատարին` թե. 'Պարոն հրամանատար, զինվորները չեն կատարում Ձեր հրամանը, քվեարկում են Վազգեն Մանուկյանին':

Սարսափն անցավ շարքերով:

Ամբողջ զորքը սարսուռով ինձ էր նայում: Գումարտակի հրամանատարը, թե.
- Այ տղա, դու չգիտես, որ հրաման ես ստացել ընտրել Քոչարյանին? Դու ինչի հրամանը չես կատարում? Ովա էդ ֆաշիստ Մանուկյանը? Դու ախր զինվոր ես, երբ որ լինես ազատ, էն ժամանակ էլ ում ուզես կընտրես:
Ես ասացի, որ ընտրել եմ որպես ազատ նորմալ մարդ, քաղաքացի:

Մեր գումարտակի զինվորները վախեցած էին իմ ընտրությունից, քանի որ դա ՉՊ էր բոլորի համար, և ամբողջ գումարտակը կարող էր իմ պատճառով պատժվել:

Դուք չեք պատկերացնում, թե ինչ է նշանակում գնալ մեծամասնության կարծիքին դեմ, ունենալ ընդհանուր կարծիքից տարբերվող կարծիք:
Եվ այն ժամանակ և դրանից հետո էլ շատ եմ եղել այդ վիճակում: Իրոք դժվար է լինում, սակայն արժանապատվությունը անարդարությամբ ծածկել չեմ կարողանում: Մինչ օրս:

Նրանք արագ մեզ շարեցին և ուղարկեցին բրիգադ:

Ճանապարհին հին ծառայողները կիսվեցին, թե նախորդ այդպիսի դեպքերում զինվորներին ծեծելուց հետո նույն գիշեր ուղարկել են Հորադիզ, որպես պատիժ: 

Նույնը, ասում էին, ինձ է սպասվում: Այսօր:
Մյուսները կարծում էին, թե իմ օրերը հաշվված են, և ավելի լավ կլինի կախվեմ և ինքնասպան լինեմ: Հենց այսօր գիշերը: Ես նրանց բացատրում էի, թե ինչու եմ այդպես վարվել, բայց չէին հասկանում:

Հասանք զորամաս:
Զորամասում ԲՈԼՈՐԸ արդեն գիտեին թե ինչ է կատարվել զորամասի ընտրատեղամասում:
Շատերին ուղղակի հետաքրքիր էր, թե ինչպես կվարվեն ինձ հետ:
Բայց կային սակավաթիվ ընկերներ, որ ասում էին, թե ես "միակ մարդն եմ, ով մաքուր է իր խղճի առաջ" և քաջ եմ այն աստիճան, որ "կանգնեցի միայնակ համակարգի դեմ, չվախենալով հետևանքներից":

Երդումս ուսումնական բրիգադում

1998 թ. մարտի 23-ի առավոտյան ուսումնական բրիգադը շարված էր:

Օրը պայծառ և արևոտ էր, հեռվում պարզ երևում էին Արարատի սպիտակափայլ երկու գագաթները: Օդը թափանցիկ էր և սառը, այնպես, որ արտաշնչելուց գոլորշի էր գոյանում:

Պլացին մոտեցավ հրամանատարի սև ՋԻՊ-ը: Սկզբից մեքենայից դուրս թռավ նրա շունը, հետո երևաց նաև նրա ահռելի մարմինը: Նա կանգնեց պլացի կենտրոնում:
Նվագախումբը նվագեց:

Բրիգադը երգեց 'Մեր հայրենիքը': Հրամանատարը բարկացած էր, քանի որ նախօրեին բռնել էին զորամասը լքած երկու զինվորներին:
Նա խոսեց այդ երկու փախած զինվորների մասին, հետո հասավ ընտրություններին: Ասաց, որ մեկ բացթողում այնուամենայնիվ եղավ ընտրությունների ընթացքում և որ կուրսանտներից մեկը (այսինքն ես ) շրջանցել է Քոչարյանին ընտրելու հրամանը:

Նա գոռաց` 'Որտեղ է էն կամպյուտերչիկը?'

Տղաները շրջվեցին դեպի ինձ, թե 'Քեզ է կանչում, գնա':

Ես վազքով մոտեցա նրան, ներկայացա, պատիվ տվեցի և շրջվեցի դեպի զորքը:
Միշտ կանգնած էի լինում շարքում, բայց այստեղ, որտեղ հրամանատարն էր կանգնում զորքի առջև, ինձ էին նայում 3000 աչք: Մի անբացատրելի տեսարան էր դա:

- Ըտենց կգնաս Մանուկյանին կմոտենաս: Այ տղա, բա էդքանից հետո դու էդ տականքին ես ընտրել? Չենք բացատրել? թե ինչպես պետք է վարվեիր: Էդքան ասեցինք, բացատրեցինք: Բա ինչի հանդիպմանը ինձ հարց չէիր տվել եթե պարզ չէր?

Ասեցի.
- Ես ձեզ հարց տվել եմ ակումբում, հանդիպման ժամանակ, պարոն հրամանատար: Բայց ձեր պատասխանը ինձ չհամոզեց իմ ընտրությունը կատարելու հարցում: Պարոն հրամանատար, ընտրել եմ, որպես ազատ քաղաքացի, ըստ սահմանադրության:

Ես արդեն չեմ հիշում թե կոնկրետ ինչ էր ասում, բայց նա այնպես էր գոռում և գոչում, որ ինձ թվաց թե հիմա կոչնչացնի ինձ հենց պլացի վրա:

Վերջում ասաց.
- Կանգնի շարք, ես քեզ հետ դեռ առանձին կխոսամ:

Հետո նա հերթով իր մոտ էր կանչում տեղակալներին և կշտամբում, թե քիչ են աշխատել զորքի հետ, որ այսպես է եղել ընտրության ժամանակ: Հետագայում այդ տեղակալները, երբ ինձ էին տեսնում, ինձ էին կշտամբում, թե 'էդ ինչ արեցիր, քո պատճառով .....'

.....Սակայն չգիտեմ ում նախաձեռնությամբ, թե աստծո կամքով լուրեր էին տարածվել, թե այդ նույն շտաբի պետ Ալեքսանյանը ընտրել է Դեմիրճյանին:

Օրեր անց, հսկիչ անցագրային կետում հրաման էին ստացել` նրա սպիտակ նիվան զորամաս չթողնել:

Այլևս նա շտաբի պետ չէր: ...... Նա արդեն պատժված էր: :))))))

Մենք սպասեցինք 1 շաբաթ, 2 շաբաթ, 3 շաբաթ: Սակայն իմ հետևից չէին գալիս: Բոլորը զբաղված էին նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլի նախապատրաստությամբ: 

Երկրորդ փուլում Դեմիրճյանին էին ընտրել արդեն 6 հոգի:
Այսինքն դեռ հույս կար, որ ոչ բոլորին կարելի է հիմարացնել բանակի պայմաններում:

Ինձ մնաց 'քաղհալածյալի համբավը':

Հետո տարիներ անց, Կիրակոսյան Մուրադը արդեն միտինգներում դեմ էր նույն իմ չքվեարկած Քոչարյանին և ՀԱԿ-ի միտինգների ժամանակ Մատենադարանի հարթակում էր, Լևոնի կողքը: 

Այ այսպիսի ընտրություն:

Ընտրությունս պայմանավորված չէր ամենևին Վազգեն Մանուկյանի անձով: Այլ սկզբունքի հարց էր: Որը պետք էր պահպանել: