Գետաշենի ազնվամորին

Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր ամիսներին առանձնահատուկ եմ սպասում:

Գետաշեն 1990 թվ. Նկարը` Armineh Johannes/Sipa

Կոմիտասի շուկայում այդ ժամանակ կարելի է հանդիպել գետաշենցիներին:

Հայաստանում ապաստան գտած գետաշենցի փախստականները` իրենց հետ բերել են ազնվամորու թփեր, որոնցով հարուստ էր Գետաշենը և այստեղ աճեցնում են Գետաշենի ազնվամորին:

Գնալուս պատրվակը մուրաբայի համար ազնվամորի գնելն է, բայց իրականում կարոտս առնելն է այդ մարդկանցից, նրանց լեզվից ու խոսքից:

Գետաշեն

Նրանց 1991 թվականին` Կոլցո օպերացիայի արդյունքում, պարտադրեցին հեռանալ հայրենի Գետաշենից:

Գետաշենը Հյուսիսային Արցախի ամենամեծ շեներից մեկն էր:
Բնակչությունը 4500 հայ էր: Գետաշենցիները աչքի էին ընկնում իրենց քաջ կեցվածքով: Դրա համար ազերիները միշտ շրջանցում էին գյուղի սահմանները: Ռիսկ չէին անում մոտենալ:

Մի պատմություն կար 89-91 թթ-երի, երբ ազերիները ռադիոկապով անընդհատ գետաշենցիներին ասում են` էսա գալու ենք հարձակվենք ձեր վրա:
Մյուս օրը, նորից: Թե էսա գալու ենք:
Գետաշենցիները մի քանի օր հետո դրանց պատասխանում են, թե` "Արա, դե կյալիս եք եկեք: Թա կլխներիցդ ծեռք էք քաշել: Եկեք մենք էլ պրծնենք, տուք էլ":

Գետաշենի ազնվամորին

Եվ ահա երեկ ես նորից Կոմիտասի շուկայում եմ:
Շուկան կիսադատարկ է, ինչպես միշտ` վերջին տասնամյակներում: Գնալով` և գյուղացիների թիվն է պակասում և գնորդների:

Մի քանի պտույտ կատարելով շուկայում, հույսս կտրած մի քիչ հոն գնեցի և արդեն հեռանում էի:
Անցա պանրավաճառների շարքի կողքով, մեկ էլ մի տատիկ, թե,
- Բալա ջան, տեմբուլ տար, էժան ա:

Շրջվեցի, մի գեղեցիկ աչքերով, բարի հայացքով փոքրամարմին տատիկ էր: Բարբառը շատ հարազատ:
Նրա ապրանքը ընդամենը մեկ դույլ սալոր էր: Այն էլ շատ մանր, երբ կողքերը ավելի խոշորներն էին վաճառում:
Այդ դույլերից արդեն չեք հանդիպի: Դրանք սովետական էմալապատ, կապույտ ներկված, հաճախ կաթ լցնելու համար են կիրառվում:

Մոտեցա, ասացի.
- Քանիս ես ասում? Սրանից ինչ կարելի է պատրաստել?
- 200 դրամա, մատաղ: Սրանից չիր են սարքում, վարենի, ջեմ են անում: Լյավնա տար:

Ճիշտն ասած, մտադրություն չկար գնելու, բայց տեսնելով, որ իրոք խեղճ կին է, և ապրանքի քանակը տեսնելով, որոշեցի գնել: Ինչ որ օգնություն կլիներ իրեն:
Հարցրեցի, որտեղացի ես:
Աչքերի պարզ ու մաքուր հայացքից, խոսքից արդեն զգում էի թե որտեղից կլինի:

Նրա աչքերը թրջվեցին: Համարյա շշուկով ասաց.
- Գետաշենից ենք մենք: Թողել ենք լոխ եկել:

Այդ "Գետաշենից ենք մենք"-ը մի մեծ ապտակ է զեռ խոսացողներին, թե մենք հաղթանակած կողմ ենք, մենք հաղթանակած նախագահ ունենք, և նման այլ հեքիաթներ:

Երբ նորից տենց հիմար մտքեր լսեք, եկեք հարցրեք շահումյանցիներից և գետաշենցիներից:
Նրանք կասեն ով են իրականում այդ վոինները:

Ալհարակ լիճը և նույնանուն լեռը Գետաշենի մոտ