Պատմության քառուղիներով

Հայ ժողովրդի պատմության դասավանդումը պետք է սկսել և ավարտել այս աշխատանքի ընթերցումով:

Եղիշե Չարենց / Պատմության քառուղիներով

1933
    

    

ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՔԱՌՈՒՂԻՆԵՐՈՎ

Պատմության քառուղիներով մենք քայլել ենք երկար՝

Անղեկ, ցաքուցրիվ, անգաղափար,

Հին դարերից մինչև այս հանճարեղ ներկան,

Որ հուրհրատում է մեր դեմ գալիքնափայլ:

Այն անգո առավոտից, երբ լեգենդական

Իր խարույկն է վառել մեր անգո նախահայրը,

Այս Մասիսի հանդեպ, այս անիրական

Արարատյան դաշտում, - որպես զրույց անծայր մի

Տարածվել է ուղին մեր անպատմելի,

Անծայրածիր ձգվել դարերով ձիգ,

Եվ գնում է այսօր ու երկարվում էլի

Դեպի ի՜նչ անհայտ ափեր ու գալիքներ անծիր…

    

Բայց ուղին մեր եղել է մի՛շտ մթին,

Եղել է անստգյուտ ու անփառունակ,

Տարածվել է անբոց ու անժպիտ՝

Ուրիշների փայլով շարունակ

Շառագունված- որքա՜ն, որքա՜ն աղետավոր…

Որպես անմիտ զրույց՝ մեզ պատմել են մի օր

Նախնիների մասին մեր փառապանծ,

Բայց օրերի հեռվում ես տեսնում եմ միայն

Ստրկություն, մոխիր, մոռացություն ու մահ

Եվ երկրային ընթացք մի անիմաստ…

Եվ ես, ահավասիկ, հին գրերով այս մեր

Իմ տողերը կոփող մի պոետ-

Ի՜նչ խոսքերով երգեմ և ինչ տենդով պատմեմ

Մեր անանցյալ անցյալը, մեր ընթացքը, որ էլ

Ո՛չ մի գուսան երգով չոգեկոչի հին փառքը

Ու կարոտով անմիտ ետ չնայի, -

Չպանծանա այլևս, որ առանց մեզ աշխարքը

Կլիներ պարտեզ մի ամայի…

Պատմության քառուղիներում առաջնորդել են նախ

Մեզ նախնիներ անստույգ ու ոչնչատեսիլ,

Մռայլ հեռուներում անճանապարհ առկախ,

Որ իրենց մորթի հետ միասին

Տարել են բախտը մեր թավալգլոր

Երկրներից-երկիր, - օ, տառապանք երկար, -

Նշել են մեզ համար ուղի աղետավոր,

Եվ տոտեմը եղել է մեր- գայլ…

Օ՜, նախնինե՛ր… Տեսնում եմ ահավասիկ.-

Հին դարերի խորքում, ուղիներով մռայլ,

Քաղցած, քոսոտ, անբուրդ, դեպի լյառը Մասիս

Քայլում է առասպելյալ մեր գայլը…

Հենց առաջին օրից բզկտված են նրա

Նիհար կողերը- բյուր գազանների կողմից, -

Եվ կողերով կարմիր ահա քայլում է նա՝

Դեմքը տված գալիք փորձանքների հողմին: -

Որտեղի՞ց է եկել նա, այդ գայլը,

Եվ ինչու՞ է արդյոք նա առաջին օրից

Սարսափահար հայացքը հառած լուսնի փայլին՝

Աղեկտուր ոռնում իր սարսափը խորին:

Եվ նա գիտե՞ արդյոք, այդ բզկտված գազանը,

Որ նշված է արդեն նրա ուղին

Ապագայի գրքում, - որ տարիներ հազար

Քայլելու է այդպես անուղի, -

Որ պատմության մռայլ քառուղիներում

Նա բազմաթիվ դարեր պիտի այդպես տանի

Իր բզկտվա կողերը- դեպի ի՜նչ անհայտ հեռու,

Ի՜նչ արոտներ կարմիր ու արնանիստ…

Օ, չի եղել մեր գայլը պղնձյա

Եվ ոչ մարմարիոնյա, և ոչ անգամ քարե, -

Նիհար, կողերը լերկ, նա անցել է անծայր

Տափաստաններ, մինչև նա հանգիստ է առել

Այս Մասիսի հանդեպ անիրական,

Այս խորշակյալ, անդուռ Արարատյան դաշտում,

Եվ՝ լուսնի դեմ նստած՝ նա երկար

Ոռնացել է իր վիշտը անկշտում, -

Ոռնացել է անձուկ իր տառապանքը,

Անասնական իր քաղցը, - և ոռնոցը նրա

Դարձել է հիմնը մեր անարձագանք-

Ու դարերով հնչել մեր պատմության վրա…

Ապա առաջնորդել են մեզ տարիներ երկար

Արքաներ անժողովուրդ և գահազուրկ,

Որոնց փառքը՝ մեր հին մատյաններում երգած՝

Եղել է եղկություն ու քծնություն քսու: -

Օ, դու՛ք, մեր վաղեմի առաջնորդնե՛ր,

Առասպելյալ Հայկեր ու Տրդատներ բազում,

Իշխաններ անփառունակ, սին ըղձերի ճորտեր,

Արքաներ անժողովուրդ ու գահազուրկ, -

Դու՛ք, որ դարեր երկար, հազարամյակներ,

Ուրուների նման անկերպարանք

Ապրել եք ու կանգնել օդե ապարանքներ,

Օտար խարույկներից հայցել ոգու կրակ, -

Որ ամբողջ ձեր գոյության հազարամյակներում

Չեք ծնել և ո՛չ մի խոհ սերունդների համար-

Ո՞ր, ո՞ր պատմիչը ձեզ պիտի կարդա ներում,

Օ, դու՛ք, անպտուղ պարտեզներ ու խորաններ ամա…

Ապա առաջնորդել են մեզ տարիներ երկար

Ֆեոդալներ շվայտ ու իշխաններ չնչին,

Հազար երանգներով իրենց դեմքը ներկած, -

Եվ մեր անմահության ակունքները այն ջինջ

Պղտորել են ոխով ու ոչնչությամբ,

Չնչին տենչանքների անխոհությամբ ոսին,

Փաթաթելով վզին մեր մի ճորտային շղթա,

Սերմանելով մեր ողջ ժողովրդի մասին

Ոչնչության սերմեր, անխոհության,

Թշվառ անհողության և աղապատանքի,

Եվ դրել են դեմքին մեր կնիքը գերության,

Սնել թշվառ կաթով ապաշնորհ կյանքի…

Իսկ նոքա՞, որ եկել են իշխաններից հետո, -

Վերջին ասպետները մեր խեղճությամբ խորին,

Սնված նախնիների անհողության կաթով, -

Օ՜, վարդապետ Մինաս, կամ Իսրայել Օրի, -

Այն ի՜նչ տենչեր են վեհ, ու անխորտակ ու խոր,

Որ սերմանել եք դուք երկրներում օտար,

Եվ ո՞ր, և ո՞ր, և ո՞ր նպատակի շողով

Ձգտել են կյանքը մեր անմխիթար

Հանել ափունքներից այն սև ու ապերջանիկ,

Նշել սերունդներին ուղի պայծառ, -

Եվ ձե՞զ պիտի արդյոք մենք երգենք հիմն-

Ձեր ո՞ր խոհին, կամ ո՞ր երազանքին անճառ…

    

…Ահավասիկ ելած մեր լեռներից այն բարձր,

Ուր վառվում էր հույսի մեր խարույկը վերջին,

Շուրջը- խավար գիշեր ու մառախուղ մի թանձր,

Շուրջը- ժայռեր մռայլ ու բարդիներ վերձիգ, -

Ու թանձրացյալ մուժում- ապարանքներ ահա՝

Փոքրիկ, ողորմելի, խեղճ-

Իրենց մութ պատերում մի բուռ ոսկի պահած,

Եվ ո՛չ մի, ոչ մի մեխ, -

Ո՛չ մի կտոր երկաթ, կամ անագե շաղախ,

Կամ մարմարյա մի սյուն, կամ թեկուզ կիր,

Որ փորձության պահին անձրևներից մխար

Եվ իր ծուխը խառներ ըմբոստության երգին…

    

Ապարանքը-այսպես: - Իսկ ներքևում- խուղեր՝

Գետնափոր, ստորերկրյա, ցաքուցրիվ,

Թաղված գանգի պես խուլ, գանգի պես անուղեղ,

Կարծես մի խեղճ նախիր

Արածելու ժամին կայծակնահար՝ հանկարծ

Կըծըկվել է ահից ու մոխրացել-

Եվ մնացել է տեղը մի մոխրաբույր զանգված՝

Դարերով անջրդի ու հողմածեծ…

Եվ նոքա- մեր անղեկ առաջնորդները,

Այդ իշխանները եղկ, այդ տերերը վերջին,

Ելել են գիշերով ու մենակ ճամփորդել են

Դեպի հյուսիս, դեպի հյուսիսային որջի

Արջերը սառցասիրտ ու արնաթաթախ, -

Այդպես մեր գա՛յլն էր հին ճանապարհվում որսի՝

Հյուծված, կողերը լերկ և անատամ…

    

Ես տեսնում եմ նոցա: - Իմ աչքերի առջև

Ահավասիկ իրենց եղկ հասակով ամբողջ՝

Իրենց խուլ խուղերից ու լեռներից այն բարձր

Ճանապարհ են ընկնում՝ անուղի ու անխոհ: -

Ելած որոնելու հորիզոններ, գալիք

Սերունդների համար արահետներ ուղիղ-

Ի՞նչ են տանում նոքա ուրիշներին տալու,

Այն ի՜նչ բերքեր երկրի ու բարիքներ հողի…

Այն ի՜նչ գանձեր արդյոք, ի՜նչ արգասիք ու բեռ,

Ի՜նչ ոսկիներ ոգու ու զորության…

Ո՛չ: - Տանում են նոքա, որպես շնորհ առձեռն,

Կարավաններ ահի ու թշվառության: -

    

Ելած որոնելու գալիքների շավիղ,

Ապագայի ընթացք ու հորիզոն-

Նոքա կրում են լոկ անանձնական ցավի

Ու հանգուցյալ փառքի մեռելային կավիճ՝

Հազարամյա մեր դեմքը երիզող…

Եվ անվավեր փառքի առասպելյալ փայլով

Շղարշելով խեղճությունն հազարամյա-

Միջնորդել են նոքա հյուսիսում ու այլուր՝

Ներքինատիպ, զազիր ու զառամյալ…

Խոստացել են նոքա իրենց երբեք չեղյալ

Փառապանծ անցյալի անունով-

Առաջնորդել նոցա Երկիրը Ավետյաց՝

Հանուն որդու, հոգու և հանուն հոր…

Այսպես անցել ենք մենք անխոհ ու անգաղափար

Պատմության քառուղիներով, որպես միրաժ, -

Կտրել ենք երկար մի ճանապարհ

Եվ ճանապարհը մեր այս

Ե՞րբ է արդյոք, ե՞րբ է փայլատակել, օ, ե՞րբ,

Ե՞րբ է վառվել լույսով գալիքնափայլ, -

Եվ ո՞վ, և ո՞վ է մեր ապագային տվել

Անխզելի ընթացք ու գաղափար…

Իսկ նրանցից հետո ահավասիկ իմ դեմ

Մի ձեռք, որ զորություն է տալիս գրչիս-

Մեր պատմության գրքից դարձնում է մի թերթ

Եվ բացում է էջը նախավերջին, -

Եվ հանդես են գալիս- անկերպարանք անդեմ-

Երեկվա մեր տերերը չնչին: -

Օ, վաշխառու ճորտե՛ր, հացկատակնե՛ր, մթին

Սերմանողներ քամու ու մուրացկանության, -

Մեզ ժառանգած գանձի օ, վատնիչներ հետին,

Որ ափերում հեռու ձեզ ապաստան գտած-

Կերտեցիք դղյակներ ու ապարանքներ,

Մեր անունից մրրիկ սերմանեցիք-

Եվ այսօրվա ձեր խեղճ ոչնչությանն անգետ

Վերջին խարիխը մեր վաճառքի հանեցիք…

Եվ կործանվեց ձեր փառքը: - Ապարանքները ձեր

Միրաժների նման անապատի

Անէացան մի օր- և ո՛չ մի ձեռք

Չդրոշմեց ձեր հետքը պատմության ճակատին…

Որպես փոշի- անցաք, որպես քամի,

Եվ ո՛չ մի, ո՛չ մի մատյան

Չի նշելու երբեք ձեր ցնորքը անհիմն

Իր էջերում անջինջ ու անհատյալ…

Անէացավ ձեր փառքը: - Եվ այն, որ դեռ ունեք

Աշխարհի բոլոր հեռուներում-

Կկործանվի մի օր ամենուրեք

Եվ գալիք պայծառ օրերում

Ո՛չ մի գուսան երբեք իր երգերում հնչեղ

Չի կարդա նզո՛վք անգամ ձեզ, -

Դու՛ք, որ միայն ոգու խեղճություն եք ցանել

Եվ գալիքում- տխուր մոռացություն հնձել…

Իսկ ժողովու՞րդը, որ եղել է հանճարեղ,

Եղել է որմնադիր, եղել է կառուցող,

Քաղաքներ է շինել, պարիսպներ է շարել,

Կամուրջներ է գցել կոր գծով, -

Որ դարերի միջով մինչև այգն այս հասած՝

Կրել է մեջքի վրա իր,

Օ՜, եղկելի տերե՛ր, զազիր ու բազմազան

Ձեր բռնությունը բիրտ…

Ունի՞ արդյոք թեկուզ մի աննշան մասնիկ

Վաստակներում ձեր այս անքանքար-

Ժողովուրդը, որ իր աշխատա՛նքն է ազնիվ

Ձեր սեղանին բերել՝ արնաքամ: -

Օ, ո՛չ: - Ապրել է նա իր ճորտային կյանքով,

Խոր խավարում՝ արև՛ երազել, -

Եվ երգել է դարեր իր ռամկական հանգով

Իր խոհերը արդար ու վսեմ:

Ստեղծել է նա իր հեքիաթները, - և իր

Հնամյա վեպում հանճարեղ-

Իր ապագա կյանքի գաղափարը կարմիր

Եվ անմահ խորհուրդն է դրել:

Խոր գերության ներքո, այնուամենայնիվ,

Պատմության քառուղիներում ոլորապտույտ,

Պայքարել է ոգով, մաքառել է նա միշտ,

Եվ չի կորել դաժան տարիներում այն մութ: -

Խո՜ր գերության քարե կամարների ներքո,

Բռնության տակ հայրենի և օտար,

Նա մեր անպարտ ոգու ստեղծարար բերքի

Ճանապարհն է հարթել անդադար:

Այդ ճանապարհն է, որ չնչին արքաների

Եվ բոլո՛ր տերերի ոչնչությանն ընդդեմ-

Դարձրել է ոգին մեր- այնքա՜ն բերրի,

Ամե՛ն ճորտության անընտել:

Այդ ճանապարհը ձգվում է ահավասիկ

Մեր օրերից մինչև միջնադարյան հեռուն,

Մինչև դարերը հին, ուր մենք հազի՛վ ենք

Պատմության ընթացքը տարբերում:

Քայլել են քարքարոտ այդ ճանապարհով

Գորշ, անանուն մարդիկ, գեղջուկ ճորտեր, -

Կրել են կրծքերում գաղափարներ գերող,

Ստեղծարար մտքեր, բոցե բառեր, որ դեռ

Չեն խոյացել երկինք, չեն ընդունել դեռ ձև,

Բայց կհառնեն մի օր կերպավորված, -

Օ՜, հանճարե՛ղ ոգու դեռ չբացված գանձե՜ր,

Եվ հանճարի հանքե՜ր դեռ չփորված…

Ա՛յս է տվել նրան ոգու անհուն կորով

Եվ ա՛յս է մեզ փառք սահմանել, -

Բայց կարո՞ղ էր արդյոք՝ կապանքներում գերող՝

Իր հուրը անեղծ նա պահել…

Արքաների օրով և իշխանների

Կքել է ճորտության կապանքներում նա լուռ,

Եվ անգամներ բազում նա քշվել է գերի,

Եվ գերությունը իր կրել է համր ու լուռ: -

Եվ գերության գրկում կեղեքող

Յուրաքանչյուր գերին՝ աչքը ահեղ մահի՝

Ծածկել է խեղճության թաղիքով,

Իբրև անգին մի գանձ, իբրև ավանդ վերին՝

Իր հանճարեղ ոգու կրակն անշեջ,

Ստեղծարար այն հուրը, - և բոլորից թաքուն

Վառել է միայնակ, վախվըխելով, ինչպես

Հանցագործն է վառում իր լապտերը միգում:

Ջլատվել է այսպես ժողովրդի անեզր
     Հավաքական հանճարը զարկիչների հանդեպ, -
     Եվ դարձել է ահա ժողովուրդը և՛ս,
     Իր տերերի նման անուղի ու անդեմ…

Իսկ ապա, երբ փոխվել է ընթացքը դարերի,

Երբ դարերում մարել է թիթեղյա,

Սակայն շլացուցիչ պորփյուրն արքաների-

Եվ արքաների տեղ ա՛յն

Ոսկի՛ն է նվաճել իշխանություն ու փայլ,

Բաժանել արյունոտ դափնիներ,

Պետություններ կանգնել, ուր պճնություն ու փառք

Կարելի է գնել, -

Նա քշվել է կրկին նախիրների նման

Դեպի թիարաններն անհաց աշխատանքի,

Եվ վաստակել այնտեղ մինչև ի մահ՝

Ընտելացած արդեն անինքնուրույն կյանքի:

Եվ անհաց վաստակի այդ թիարաններում,

Ինչպես առաջ՝ դաշտերում ճորտության-

Վիճակվել է նրան մի կապարե հեռու

Կրկնակի՛ տառապանքի և գերության:

Նրա գլխին շաչող այդ նոր խարազանը

Եղել է երկճյուղ, ինչպես քիստ, -

Եվ վաստակը ոգու, որ սրբազան է-

Արգելված է եղել նրան միշտ:

Բայց առաջին անգամ իր գոյության չարքաշ

Հազարամյա ուղու ընթացքում-

Նա այստե՛ղ է տեսել շողշողացող մի այգ,

Որ պայքարով է բացվում…

Եվ այպես- պատմության քառուղիներով

Անցել ենք մենք անղեկ ու անգաղափար,

Շառագունված անվերջ ուրիշների հրով, -

Եվ մեր ճանապարհը անփայլ

Եղել է ճանապարհ ունայնության, մահի-

Եվ չե՛նք կարող այսօր ձեզ մեծարել

Օ, նախնինե՛ր մեր խեղճ, առաջնորդնե՛ր մեր հին, -

Մեր պատմություն անդեմք ու անհանճարեղ…

Ահավասիկ ելած ձեր աներազ քնից

Նզովում ենք մենք ձեր եղկությունը մթար-

Օ՜, կերտողնե՛ր չնչին մեր անհանճար հնի

Եվ հերոսնե՛ր անքանքար մեր պատմության…

Մոլորակի վրա այս խայտաբղետ,

Աշխարհի սկզբից մինչև վախճանը

Երևի առաջին ժողովուրդն ենք մենք,

Որ կամենանք անգամ- դավաճանել

Անկարող ենք փառքին մեր ու պատմությանն անցած,

Ու կանգնած ենք ահա ապագայի հանդեպ

Զարմանալի՜ թեթև, զարմանալի՜ անդեմ՝

Մերկության պես տկլոր ու անանցյալ…

Այդ մե՛նք ենք երևի այն ուղտը հաստակող,

Որ Հիսուսի առակին հակառակ-

Պիտի մտնենք՝ անգամ ասեղի նուրբ ծակով՝

Ապագայի դրախտը անարատ…

Այդ մե՛նք ենք երևի այն հարուստը,

Որ անցյալի մեր այս տկլորությամբ հարուստ-

Պիտի ժառանգենք մեր դարերի կորուստը,

Որ բոլո՜ր տկլորներին սահմանված է վերուստ…

"Հավաքարարը"

Այսօր առավոտյան 6.30 դուրս եկա պատշգամբ:
Ոչ մի առտառոց բան:

Պարզ սեպտեմբերյան մեղմ եղանակ էր: Դրսում մեքենաները դեռ չէին աղմկում:
Պետական գերատեսչության (որ մեր կողքն է)  հավաքարարը մաքրում էր այդ կառույցի դարպասների դիմացի մայթը:

Մեկ էլ` ավլելուց, ոտքի տակի շիշը վերցրեց և մի ակնթարթում նետեց մեր շենքի դիմացի պուրակի կանաչ տարածք:

Դա տեղի ունեցավ այնքան վայրկյանական, որ չէիր էլ նկատի:
Պատկերացնում եք? Հավաքարարը կեղտոտում է հարակից տարածքը: Ու ասեմ, որ առաջին անգամը չէր այդպես անում:

Կասեք ինչ կա որ? Մի մեծ բան չէ: Միգուցե: Բայց շաաաաատ բնութագրական դեպք է:
Ասացի.
- Ինչու շիշը նետեցիք այգու տարածք, վերցրեք և դրեք ձեր աղբի պարկի մեջ: Չէ որ այն ձեր կողքն էր:

Նա չլսելու տվեց: Կրկնեցի պահանջս: Ասացի, չէ որ մենք ենք մաքրում այգին, ինչու եք աղտոտում?

Սկսեց անկապ պատճառաբանել, թե մաքուր շիշ էր, բնակիչներն էլ են վերևից ինչ ասես թափում ներքև, ու տենց շարունակ: Ասեցի, դուք ձեր թափածը հավաքեք, ուրիշների հետ ինչ գործ ունեք:

Վերցրեց շիշը և տարավ:

Մտածում եմ, լավ, եթե հավաքարարն էլ է կեղտոտում քաղաքը, ուրեմն էլ ինչ անել?

Բուժօգնության պետպատվերը մեծագույն բլեֆ է

ՀՀԿ-ի նախընտրական իբր 'իրագործված' խոստումներից է համարվում առողջապահության պետպատվերի ներմուծումը, որը ներդրվեց կոալիցիոն դաշնակցական նախարարի օրոք, շատ սուղ միջոցների հատկացմամբ, և հիմա ինձ հանդիպած փաստերը ապացուցում են, որ դա ուղղակի բլեֆ էր և հիմա էլ բլեֆ է:

Մի քանի օր առաջ Էրեբունի բուժկենտրոնում ականատես եղա հետևայլ խոսակցության, ինչը ստիպեց ինձ գրի առնել մի աղաղակող կեղծ փաստի մասին, որ կոչվում է "բժշկության պետպատվեր":

Մի խումբ կանայք մի 6-7 հոգի, իրենց հիվանդ գունատված աղջկան շտապ բերել էին հիվանդանոց: Ընդունող բժիշկը նրանց միջանցքում բացատրում էր.

- Պետպատվերի մեր լիմիտը վերջացել է, և եթե կարող եք այլ հիվանդանոց տեղափոխեք հիվանդին, որտեղ պետպատվերով կարող են բուժել: Իսկ այստեղ կարող ենք օգնել միայն վճարովի: Համաձայն եք? Որոշեք:

Էս մարդիկ շվարած կանգնել իրար դեմքին են նայում: Ոնց տեղափոխեն? Չէ որ ծանր է հիվանդը: Ոնց ճարեն գումարը, չէ որ չունեն:

Պարզեցնեմ միտքս մի քանի իրական դեպքերի նկարագրմամբ:

Դեպք 2
Մի երկու տարի առաջ Նորքի շտապօգնության հիվանդանոցում ռեանիմացիոն բաժնում բժիշկը պահանջեց պապիկիս պատերազմի մասնակցի, կենսաթոշակառու լինելու վկայականները, հիմնավորելով իբր թե պետպատվերի տակ դեպքը գրանցելու համար է:
Հարգելիներս, ես չգիտեմ, գրանցեց թե ոչ, չգիտեմ պետպատվեր հասնում է ռեանիմացիոն ծառայությունում կենսաթոշակառուին, վետերանին թե ոչ, սակայն ռեանիմացիոն պալատի վճար (արդեն չեմ էլ հիշում 10 թե 15000 դրամ օրական)  տականքները պահանջում էին:

Դեպք 3
Պետպատվերի չգոյության այս մյուս դեպքը 6 ամյա որդուս հետ էր, որին ուղղակի պետք է ատամը հեռացնեին: Մի մեծ վճար չէ, 3000 դրամի մասին է խոսքը, բայց բնութագրական դեպք է: Նոյեմբեր ամսին ասացին, որ պետպատվերի իրենց լիմիտը վերջացել է, և երեխայի ատամը կհեռացնեն վճարովի: Բայց արի ու տես, որ մինչև 7 տարեկան երեխաների բուժսպասարկումը ևս այս սրիկաները կեղծ անվճար են հայտարարել:

Դեպք 4
Հաջորդ տարի փետրվարին նորից պետք է նույն երեխայի ատամը հեռացնեին, այս անգամ ասացին, որ տարվա սկիզբ է և պետպատվերի գումարը չի հատկացվել դեռ: Ու նորից կարող են հեռացնել ատամը միայն վճարովի:

Դեպք 5
Ընտրություններից առաջ ականատես ենք լինում, թե ինչպես են քաղաքային բժիշկները բարեգործական այցեր կատարում շրջաններ և ՀՀԿ բարեգործության անվան տակ կոնսուլտացիաներ, վիրահատություններ կատարում հիվանդներին, կորզելով ձայն: Կասկածներ ունեմ, որ հենց այդ դեպքի համար են սրանք պետպատվերը հորինել:


Հիմա ինձ բացատրեք` ինչպես է լինում, որ պետպատվերը փետրվարին չկա, քանի որ դեռ չի հատկացվել, իսկ օգոստոս-նոյեմբերին չկա, քանի որ արդեն լիմիտը վերջացել է: 

Երբ մարդն ընկնում է հիվանդանոց` նա այլևս ժամանակ չունի ընկնել արդարության հետևից, քանի որ կյանքդ այդ պահին այդ ստահակների ձեռքում է:
Օգտվելով այդ իրարությունից, սրանք ինչ ուզում անում են, ոնց ուզում ֆռռացնում են:

Զվարթնոց օդանավակայան: Անլուծելի են խնդիրները?

Երկշաբաթյա եվրոպական շրջագայությունից հետո հասա տուն:
Տպավորություններիս մասին դեռ կգրեմ հաջորդ գրառումներում:
Սակայն այն ինչ տեսա այսօր Զվարթնոց օդանավակայանում իջնելուց, ստիպում է` հոգնած վիճակում անգամ, կիսվել տպավորություններով:


Ինքնաթիռի վայրէջք կատարելուց հետո անմիջապես աչք է ծագում կայանված ինքնաթիռների սակավությունը: Առավոտյան 6-ին, Զվարթնոցում կայանված էին ընդամենը երկու-երեք ինքնաթիռ, երկուսը ռուսական` Աէրոֆլոտը և Սիբիր-ավիան:

Մերը` Կիևից թռչող ուկրաինական ՄԱՈՒ-ի Բոինգն էր: 
Սա իհարկե կապված է Զվարթնոց օդակայանի ինքնաթիռների կայանման բարձր գների հետ:

Հաջորդը, որ նկատում ես ինքնաթիռից իջնելուց, դա մեծաքանակ սպիտակ ջիպերն են, որ գնում գալիս են շրջակայքում, ինքնաթիռների կողքերով: Որևէ տեղ ինքնաթիռների գոտում թանկարժեք ջիպեր չեմ տեսել: Ի վերջո դրանց ծախսը ներառված է օդակայանի գների մեջ: Ում եք զարմացնում?

Դրամի փոխանակում: Թալան N1

Ուզում էի դրամ փոխանակել մինչև անձնագրային ստուգումը:
Կոնվերս բանկի չենջը, եվրոն ընդունում էր 513, վաճառում 530 դրամով, երբ նույն Կոնվերս բանկի առավոտյան այսօրվա փոխարժեքով առքը 520 էր, վաճառքը 528:
Կար նաև ABB բանկի ավտոմատ փոխանակման սարքը, նույն անիմաստ ոչ բանկային փոխարժեքներով:
Կոնվերս բանկ, ինչ ես անում? Ինչի ես այդպես անում? Սա ինչ է եթե ոչ թալան? Ով է թույլ տվել միայն քեզ այդտեղ փոխանակում կատարել?


Անձնագրային ստուգում

Անձնագրային ստուգման պրոցեսում ամենաանիմաստը դա ընտանիքի տրոհումն էր տարբեր պատուհաններով: Ոչ Փարիզում, որտեղ շենգենյան գոտի ենք մտել, ոչ Բարսելոնայում, որտեղ շենգենյան գոտուց դուրս ենք եկել, այդպես չէր: Ընտանիքով պատուհանին մոտենում էինք միասին: Սա թույլ էր տալիս խուսաբել անիմաստ հարցերից, թե ծնողի հետ է երեխան թե ոչ, որովհետև աչքիդ առաջ են բոլորը: Իսկ Հայաստանում պարզ չի, ինչու են տրոհում ըստ պատուհանների:

Ի դեպ Բարսելոնայի և Փարիզի օդակայաններում, անձնագրային ընդամենը երկու կետ կար անջնագրային, որոնք արագ սպասարկում էին հարյուր հազարավոր մարդկանց:
Մեզ մոտ 12 կրպակ կար ԱԱԾ-ի, երբ օրական մի 10-15 չվերթ է լինում:
Դրա համար էլ սրանք վարկյանների փոխարեն րոպեներ են զնում անձնագիրդ: Բանուգործ չունեն տղերքը, գործ են կպցրել վեր ընկել բուդկեքում:

Վճարովի սայլակներ: Թալան N2:

Մյուսը ուղեբեռի ստացումն է: Այստեղ անվճար սայլակներ չկան: Տարիներ շարունակ սրա մասին ասվում է, անօգուտ: Հոգնած անդուր մի քանի տիպ` կիսապառկած ամեն մեկը մի սայլակի վրա, մոտենում է, թե.
- Հընգեր, կարողա տիլեժկայա պետք?

Բարսելոնայի օդակայանում դրանք անվճար սփռված էին օդակայանով մեկ: 

Դուք եկել եք ԵԱՏՄ

Դուրս գալուց, իհարկե հայտարարագրելու բան չունեի, և անցա կանաչ գոտով: Բայց դեմդ են փակում զննող մենթական հայացքով, թալանչու դեմքով, դեսուդեն քայլող, ինչպես գայլը վանդակում, մաքսային աշխատակիցներ: Ոնց են ճարում սենց տպերին, զարմանում ես ուղղակի: Միգուցե նորմալները չկան այլևս?

Դեպի քաղաք ելքը զարդարել են այսպիսի անիմաստ գրառումով` ԵՏՄ երկրներից ժամանող ուղևորներ: Այլ ելք ի դեպ չկա: Սա է միակը: Բայց ստրուկները պետքա անպայման շեշտեն, որ եկել ես եվրասիական տնտեսական միություն, այլ ոչ թե Հայաստան:

Դեպի քաղաք ելքը զարդարել են այսպիսի անիմաստ գրառումով` ԵՏՄ երկրներից ժամանող ուղևորներ:

Տրանսպորտ: Թալան N3:

Երևան եկող ավիաավտոբուսներ չկան: Չկա քաղաք տանող մետրոյի կայարան: Չկա արագընթաց գնացք: Ես պատկերացնում եմ զբոսաշրջիկների տպավորությունը այսպիսի վիճակից:

Դեռ դուրս չեկած տարածքից, օդակայանի աշխատակից աղջնակը, որ կապույտ ծառայողական հագուստով էր, տաքսի առաջարկեց: Հրաժարվեցի:

Դուրս եկա: Ինձ վրա թափվեցին մի 4-5 հոգի, թե տաքսի պետք է?
Որքան հասկանում եմ օդակայան գնացող եկող պարբերական որևէ տրանսպորտ գոյություն չունի:
Ամբողջ հույսը այս տաքսիստներն են:

Մուտքի մոտ որոշել էի նստել աէրոտաքսիներից մեկը, թեև դրանք 1կմ 300 դրամ են հաշվում: Իրենց բեռնախցիկում գոնե գազի բալոն չկա և իրերը ազատ կարող ես տեղափոխել: 
Նույն աէրոտաքսիի արտաքինով տաքսի էր: Նստելուց նոր հասկացա, որ նորից թակարդ էր:
Վարորդի հետ խոսելուց, մեզ խառնվեց մի երրորդ մեկը, որ ճշտեց թե ուր եմ գնում ու վարորդի փոխարեն որոշեց գինը` 6000 կտաս վարորդին:
Զվարթնոցից Ազատության պողոտա:
Հետո այս տղան մոտեցավ վարորդին, թե.
-Իմ փողը հիմա տուր, հետո կարողա քեզ չտենամ:
Էս վարորդը գրպանից գումարը հանեց տվեց դրան: Փաստորեն տարածքը նայող միջնորդին:
Ով էր էս միջնորդը? Աստված գիտի:

Երևան քաղաքի մուտքը:

Բայց քաղաք մուտք գործելուց տեսնել այդքան կազինո, պոկեր ակումբ, էլ ինչ-որ զիրդուզիբիլ ..... Ամոթա, տղերք:

Իսկ ամենացնցողը 1700 ամյա հնամյա քրիստոնյա ազգը իր մայրաքաղաքի մուտքը զարդարել է ոսկեզօծ նորակառույց ռուսական եկեղեցիով: Ում համար են սարքել այն? Ինչի դիմաց?
Մոսկվայում միլիոնից ավել հայ կար, հայկական եկեղեցի սարքել են, հասկացանք: Բայց դրա սարքելու դիմաց այստեղ  անհաճախորդ ռուսական սարքելը, ստրկություն չի արդեն, այլ դիագնոզ:


Մեր աչքը սովորելա էս աբսուրդներին: Բայց օտարի համար սա առաջին տպավորություններն են: Ու նա հասկանում է ամենից, որ եկել է ռուսական հասարակ գաղութ:

Շենգենյան վիզա Ֆրանսիայի դեսպանատնից

Եվրոպական արժեքները մաքսային Հայաստանում հատուկ խեղաթյուրված են:
Հատկապես դրանց կեղծ ջատագովների կողմից:
Հայ մարդու մոտ Եվրոպան` հատուկ քարոզի պատճառով, ասոցացվում է գենդեռի և այլասեռվածության հետ:

Իսկ դա չեզոքացնելու համար մարդիկ պետք է գոնե մի քանի անգամ լինեն Եվրոպայում, որպեսզի հայակենտրոն ռուսուլմանների լոլոները տարբերեն իրականությունից:

Իսկ Եվրոպական միության քաղաքականությունը հայ քաղաքացիների նկատմամբ ամենևին չի նպաստում այդ կարծիքի չեզոքացմանը: Շենգենյան վիզա ստանալը մի մեծ, երկարատև, բազմափուլ պատմություն է Հայաստանում: 

Երբեք չեմ դիմել տուրիստական գործակալություններին` ոչ շրջագայությունը կազմակերպելու, ոչ էլ վիզայի (ելքի արտոնագրի) հարցերով: Ամենը գրված է կայքերում, հասանելի է և պարզ:

Երկու տարի հայաստանյան ուզուրպատորները թմբկահարում են, թե շենգենյան վիզաների գործընթացում տեղի է ունեցել դյուրացում:
Վիզաների դյուրացում իրականում եղել է եվրոպացիների համար Հայաստանում` նրանց համար Հայաստանը այլևս վիզա չի պահանջում: Իսկ մեզ համար ամեն ինչ նույնն է:

Նախկին 60 եվրոյի փոխարեն հիմա 35 եվրո ենք մուծում: Ընդամենը: Որևէ փաստաթղթերի պակասեցում տեղի չի ունեցել:

Նախ ասեմ, որ Ֆրանսիայի դեսպանատան կայքը սա է:

Հերթագրում

Պետք է առցանց նախօրոք հերթագրվել:

Առաջին տպավորությունը ֆրանսիական դեսպանատան կայքից. Հերթագրման պատուհանի տեղեկատվությունը լատինատառ հայերեն է: 
Երկրորդ տհաճ տպավորությունը այն է, որ այս պատուհանում նշված երկու հղումները չեն աշխատում: Ստացվում է, որ դուք համաձայնություն եք տալիս գոյություն չունեցող հղումներին:

Ի տարբերություն գերմանական դեսպանատան կայքի, այստեղ հերթագրվելուց չի երևում թե տվյալ ժամին քանի ազատ տեղ կա: Այդ պատճառով Դուք կարող է մի ժամի համար հերթագրվեք, իսկ երեխաները ստիպված այլ ժամի կամ օրվա համար, որը աբսուրդ է:

Չեմ կարծում, որ նշածս թերությունները չեն տեսել Երևանում Ֆրանսիայի դեսպանատան աշխատակիցները: Բայց դե չեն էլ ուղղում:

Առցանց գրանցվելուց հետո, ձեր նշած էլեկտրոնային փոստին գալիս է հաստատման նամակ, որը պետք է տպել և վերցնել ձեզ հետ` դեսպանատուն գալուց:

Անհրաժեշտ փաստաթղթեր

Կայքում վիզայի գնի մասին կա երկու իրարամերժ տվյալ, երկու տարբեր լրացման ձևաթուղթ, որոշ տվյալներ ակնհայտ հին են այստեղ:

Կայքում կա անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը: Բայց դա ամբողջական ցանկը չէ:
Այստեղ ևս կա լրացուցիչ ցանկ:
Ոնց որ հատուկ անեն, որ խառնեն մարդուն: Մեկ ամբողջական ցանկ գրելը երևի դժվար է:

Նաև պետք է լրացնել այս ձևաթուղթը: Կայքում եղած մյուս ձևաթուղթը հին է, չլրացնեք:

Ֆրանսիայի դեսպանատունը, բացի կայքում թվարկած փաստաղթերի ցանկից, որը ի դեպ քիչ չէ, պահանջում է նաև որոշ փաստաղթղերի թարգմանությունները, որի մասին ի դեպ կայքում չի գրված: Օրինակ ամուսնության,  երեխաների ծննդյան, սեփականության իրավունքի վկայականների անգլերեն կամ ֆրանսերեն թարգմանության:
Թարգմանության համար չի պահանջվում նոտարական վավերացում: Ինքներդ կարող եք թարգմանել և կցել գործին:

Գործատուից անգլերեն տեղեկանք, բանկից քաղվածք, գնված օդանավի տոմս, ամրագրված հյուրանոց կամ բնակարանի վարձակալման հաստատման պատճեն:

Հյուրանոցը կարող եք ամրագրել օրինակ http://www.booking.com/ , իսկ եթե բնակարան եք ամրագրում https://www.airbnb.com/  կայքերից:

Շատ ուշադիր պետք է լինեք հյուրանոցի համարի չեղարկման պայմաններին: Որոշ հյուրանոցներ չեղարկելուց գանձում են մեկ օրվա վարձ, մյուսները` ամբողջ արժեքի 50 տոկոսը, կան նաև անվճար չեղարկումով տարբերակներ:
Հյուրանոցի համարը ամրագրելուց հետո, Ձեր վիզա քարտի վրա կարող է գումար սառեցվել, որը 15 օր հետո ավտոմատ ապասառեցվում է:

Եթե վիզան մերժվի, ապա մերժման պատճեն հիմք կհանդիսանա, որպեսզի օդանավի տոմսը ավիաընկերությունը հետ վերցնի:

Պետք է նաև լուսանկարվել, և ըստ գրածի` երկու լուսանկար տանել հարցազրույցի:
Սակայն տեղում, դեսպանատանը ձեզ նույնպես լուսանկարում են` վիզայի համար: Փաստացի երկրորդ լուսանկարը պետք չէ այնտեղ, թեև նշված է ցանկում:

Ինձ մոտ անհրաժեշտ փաստաթղթերի հավաքագրումը տևեց մոտ 20 օր: Շատ զզվելի քաշքշոց է:

Ամենը պետք է լինի անգլերեն:
Ձեզ հետ պետք է լինեն նաև բնօրինակ փաստաթղթերը, ընտանիքի բոլոր անդամներինը ևս:

Ֆրանսիական դեսպանատունը ունի ձևաթուղթ, որտեղ լրացնում եք նաև ձեր ծնողների տվյալները: Ոչ մի այլ դեսպանատանը չեմ հանդիպել այդ պրակտիկային:

Եթե ունեք հարցեր

Հարցերի դեպքում կարող եք զանգել դեսպանատուն, բայց մեզ տված պատասխանները եղել են ընդհանուր, չգիտեմի մակարդակի:

Օրինակ մեզ ասացին, որ երեխաների ծննդականները պետք է բերել, պատճենները ևս, ծնողների բոլոր տեղեկանքներն էլ պետք է ներառել գործում, քանի որ երեխայի գործը համարվում է ամբողջական առանձին գործ: Սակայն տեղում պարզվեց, որ երեխաների փաթեթում դրանք ավելորդ էին ու մեզ հեռախոսով տրված պատասխանը սխալ էր:

Հանդիպում:

Նշված ժամին, դասավորված փաստաթղթերի խրձով, ներկայանում եք դեսպանատուն:

Այնտեղ սեղմում եք մուտքի մոտ պահակի զանգը, նա ձեզ ներս է թողնում: Ստուգող-զննող սարքերի միջով անցնելուց, գրպաններից երկաթյա իրերը հանելուց հետո, ներս եք մտնում դեսպանատան հյուպատոսական բաժին:
Այնտեղ ձեզ իրենք ազգանունով կանչում են, հերթ պահել պետք չէ: Հատկապես, որ հայերի մոտ հազարամյակներ արդեն հերթ կանգնել կամ պահպանել չի ստացվում:

Ասեմ, որ ի տարբերություն գերմանական դեսպանատան, այստեղի աշխատակիցները ծայրահեղ անբարեհամբյուր են: Նրանք հայեր են: Հատկապես մի տղամարդ կա, գործերը ընդունող: Շատ շատերից եմ լսել այդ տղամարդու ընդգծված սավոկային պահվածքի մասին:
Նա դիտմամբ հատուկ խառնաշփոթ է ստեղծում գործը ընդունելուց: Խաչաձև հարցեր է սկսում տալ:
Ես գործը դասավորել էի այն հերթականությամբ, ինչպես որ դեսպանատան կայքում գրված էր: Սակայն նա սկսեց խառը` տարբեր թղթեր պահանջել իմ փաստաթղթերի խուրձից` խառը հերթականությամբ:
Մի բան էլ մուննաթ եկավ, թե "Դուք հանդիպման չեք պատրաստվել: Ես ձեզ արդեն 30 վայրկյան սպասում եմ: Ինչու չեք սոսնձել նկարը? Ունեք դուք սոսինձ, բերել եք? Մենք էլ չունենք: Բա ինչ անենք?" Ինքը հարցը տալիս ինքը կատաղած պատասխանում էր:
Այդ ցինիկ ժպիտը, որ հանդիպել եմ միայն ռուսական չեկիստական աշխատակիցների մոտ, բացարձակապես չէր տեղավորվում եվրոպական երկրի` Ֆրանսիայի իմ պատկերացումների հետ:

Հետո նա ամբողջ փաթեթը տվեց երկու պատուհան այն կողմ գտնվող աշխատակցուհուն, որը իմ ամբողջ խրձից փնթփնթալով սկսեց հանել 'ավելորդ թղթերը', որոնք ի դեպ կային պահանջվող փաստաթղթերի ցանկում և մեզ հեռախոսով ասել էին որ դրանք էլ են անհրաժեշտ կցել գործերին:
Թե ինչ վերցրեց, ինչ թողեց այդ կինը, չիմացա: Բայց ջղայն ասաց, որ երեք օրից ժամը 4-ին գամ պատասխանի ետևից:

Պատասխան

Երեք օր անց, նշված ժամին դեսպանատան մոտ էի: Այնտեղ նույն այդ ժամին եկել էին նաև ամբողջ օրը անձնագրեր հանձնած քաղաքացիները: Մոտ մի 40 հոգի:
Նորանոր քաղաքացիների ժամանմանը զուգահեռ` մեր հերթը դարձավ քաոտիկ կլոր հայկական շրջան: Ֆրանսիացի ոստիկանը` խառը, 10-ական հոգի ներս թողեց հյուպատոսական բաժին: Կես ժամ անց մյուս 10 հոգին մտան: Ներսում ևս խառը հերթ է:

Վերջաբան

Ի դեպ եվրոպական երկրների քաղաքացիներից Հայաստանը վիզա չի պահանջում: Իսկ մենք հայերս այսքան ստորացուցիչ բազմաթիվ թղթեր ենք հավաքում: Աշխատավարձի չափի տեղեկանք, բանկային շարժ, սեփականության հիմքեր: Ինչու? Ում է պետք դա?

Ֆրանսիայի դեսպանը լավ կլինի կարդա և ուղղի գոնե դեսպանատան հետ կապված տեխնիկական, կայքի, աշխատակիցների որակի խնդիրները:

Իսկ դժոխք գաղութ-մետրոպոլիայի դռները միշտ լայնորեն բաց են հարյուր հազարավոր հայերի առաջ:

Մանկապարտեզներ վերացնող և վաճառող Հայաստան

Խնդրին մոտիկից առնչվեցի 2011-ից: Երբ տղաս պետք է գնար մեր մոտակա մանկապարտեզը:

Գիտեք քանի մանկապարտեզ է եղել և մնացել մեր երկրում?

1989 թվականին Հայաստանում գործում էր 1335 մսուր-մանկապարտեզ:

1996 թվականի տվյալներով մնացել էր 1037 մանկապարտեզ:

2003-ին այդ թիվը դարձել է 679:

2011-ին Երևանում նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների թիվը 161 էր, երեխաների ցուցակային թիվը 24669, իսկ աշխատողների թիվը` 4341:

Միայն Երևանի Կենտրոն և Արաբկիր շրջաններում փակվել է 67 մանկապարտեզ:
Իսկ Հայաստանի համայնքների 46 տոկոսը ընդհանրապես մանկապարտեզ չունեն:

Այդ մանկապարտեզները էժան գներով սեփականաշնորհվել են, վեր են ածվել դղյակների, մյուս մասը քանդվել է և նրանց տեղում բազմահարկ էլիտարներ են սարքել:

Երևանի նախկին ժամացույցի գործարանի մանկապարտեզի շենքը Աղբյուր Սերոբ փողոցում: Այսօր սեփականաշնորհված է և տրված վարձով: Ժամանակին այն 50.000 դոլարով էին վաճառում: 

Այգեստանի նախկին մանկապարտեզի շենքը: Այսօր սեփականացված է և ծառայում է մեկ ընտանիքին, հանրության փոխարեն: Իսկ կողքի այգում շներն են վազում, երեխաների փոխարեն

Արդեն գրել եմ նախկին մանկապարտեզների տեղում վեր խոյացած քարե էլիտար կույտերի մասին:

Համբարձումյան (նախկին Գայդառ) մանկապարտեզը քանդել և 'էլիտար' են սարքել:

Նախադպրոցական կրթության մասին օրենքի հոդված 30-ը`
"Պետական կամ համայնքային սեփականություն համարվող նախադպրոցական ուսումնական հաստատությունների շենքերը հասարակական կամ պետական կարիքների համար կարող են օտարվել միայն բացառիկ դեպքերում` օրենքով:"

Այսօր մանկապարտեզի օտարումը արգելված է օրենքով, սակայն մի քանի օրինակներ արդեն գիտենք, թե ինչ ձևերով են շրջանցում օրենքի արգելքը:

Դա տեղի ունեցավ Նալբանդյան փողոցի տխրահռչակ շինարարության դեպքում:

Դա թույլ չտվեցինք թիվ 26 մանկապարտեզի ծնողների և աշխատակիցների հերոսական ջանքերի շնորհիվ 2011-ին:

Օրենքի այս դրույթը այսօր ինչ-որ տեղ կասեցրել է մանկապարտեզների վաճառքը: 
Բայց հիմա էլ դպրոցներին են անցել թալանչիները, ավիրողները:

Ահա վերջին դպրոցաքանդության մի քանի օրինակ`

Մռավյանի դպրոցը 2012-ի հոկտեմբերին մինչև քանդելը

Աճառյանի դպրոցը 2014-ի մարտին մինչև քանդելը

Թե ինչպես վաճառվեց Աճառյանի դպրոցը նկարագրել էի այն ժամանակ:

Հիմա Աճառյանի դպրոցի մնացած պատերը ևս չկան: Շինարարները 'հանկարծակի' դա էլ են քանդել:

Շատերը տեղյակ չեն, որ 2002 թվականին առողջապահության նախարարությունը հաստատել է "Նախադպրոցական կազմակերպությունների սանիտարական նորմերը և կանոնները":

Կարդացեք, հիանալի նորմեր են: Շատ նման է Հ1-ով ցույց տրվող Հայաստանին:

Այնտեղ օրինակ դրույթ կա, որ մանկապարտեզները նախագծվում են 1, 2, 4, 6, 8, 12, 14 խմբերի համար` 25, 50, 95, 140, 190, 280 և 330 տեղից ոչ ավելի:
Եվ 6 նախադպրոցական խմբերի` 140 հոգու համար շինության մակերեսը պետք է լինի 572 ք.մ., իսկ 14 նախադպրոցական խմբերի համար` շինության մակերեսը 1430 ք.մ է:

Իսկ ընդհանուր մակերեսը` խաղահրապարկներով, դահլիճներով, տնտեսական և կոմունալ սենյակներով, շինության մակերեսներով` 1 երեխայի համար վաղ հասակի խմբերում 5 ք.մ. է, իսկ նախադպրոցական երեխաների համար` 7.5 ք.մ !!!

Սահմանված են լուսավորության, օդի ջերմաստիճանի նորմաները:
Պատկերացնում եք` վաղ հասակի խմբերում խաղալիքները պետք է օրական 2 անգամ լվանալ տաք ջրով, օճառով, և այլն:

Ով է պահպանում այս նորմերը?

ԱԺ նախորդ ընտրությունների ժամանակ Բելառուսից եկած դիտորդը զարմացել էր, թե ինչպես են Հայաստանում թույլ տալիս որ մանկապարտեզներում անցկացվեն քվեարկություններ` երեխաների խաղասենյակներում, ննջարաններում:
Հազարավոր մարդիկ ներս ու դուրս են անում մոտ 2 օր, և ընտրության ավարտի օրը, վաղ առավոտյան արդեն երեխաները գալիս են այստեղ` չմաքրած սենյակներ: Ցանկության դեպքում էլ չեն հասցնի մաքրել:

Սա ընտրատեղամասն է, թիվ 26 մանկապարտեզի երեխաների խաղասենյակում: Առավոտյան երեխաները պետք է այստեղ հատակին խաղան:

Մսուրի խումբը որպես ընտրատեղամաս, նույն տեղում

Տոտալ անտերության և թալանի վիճակ է: Հետո ասում եք Հայաստանը դառնում է թանգարան բաց երկնքի տակ: Թանգարանում երեխաներ չեն ապրում: