Ուսանողների իրավունքը և դասախոսների պարտականությունը օրենքներում

ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ 

Հոդված 28.     Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ինքնավարությունը և ակադեմիական ազատությունները

1. Բուհական պրոֆեսորադասախոսական կազմը, գիտաշխատողները և ուսանողներն օժտված են ակադեմիական ազատություններով: Նրանք իրավունք ունեն մասնակցելու համալսարանի գործունեությանն առնչվող բոլոր խնդիրների քննարկմանը և ընտրովի մարմինների աշխատանքին:

5. Բարձրագույն ուսումնական հաստատության ընտրովի պաշտոններն են` ռեկտոր, մասնաճյուղի (կրթահամալիրի) տնօրեն, ֆակուլտետի դեկան (ուսումնական ստորաբաժանման ղեկավար), ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր, դոցենտ, ասիստենտ, դասախոս: Այդ պաշտոնները զբաղեցվում են բարձրագույն ուսումնականհաստատության կառավարման մարմիններում` բարձրագույն ուսումնական հաստատության (մասնաճյուղի) խորհուրդ, գիտական խորհուրդ, ֆակուլտետի (ուսումնական ստորաբաժանման) խորհուրդ, հավակնորդների թեկնածությունները քննարկելու և գաղտնի (փակ) քվեարկությամբ ընտրելու արդյունքով:

10. Բարձրագույն ուսումնական հաստատության կառավարման մարմիններում անդամների թվի առնվազն 25 տոկոսն ուսանողներն են, որոնց առաջադրումն ու ընտրությունն իրականացնում է համապատասխան մակարդակի ուսանողական ինքնակառավարման ընտրովի ներկայացուցչական մարմինը` ուսանողական խորհուրդը:

Հոդված 49.     Սովորողների իրավունքները և սոցիալական պաշտպանվածությունը

 2. Արգելվում է սովորողներին ներգրավել աշխատանքի` առանց վերջիններիս և (կամ) նրանց ծնողների (որդեգրողների կամ հոգաբարձուի) համաձայնության: Սովորողների նկատմամբ ֆիզիկական կամ հոգեբանական ճնշման մեթոդների կիրառումն արգելվում է:

ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԵՎ ՀԵՏԲՈՒՀԱԿԱՆ ՄԱՍՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ

Հոդված 6.       Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ինքնավարությունը, իրավասությունը և ակադեմիական ազատությունները

7. Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունն իր գործունեության համար պատասխանատու է անհատի, հասարակության և պետության առջև:

Հոդված 11.     Բարձրագույն ուսումնական հաստատության խնդիրները

Բարձրագույն ուսումնական հաստատության հիմնական խնդիրներն են՝

6) սովորողի` ազգային, բարոյական և համամարդկային արժեքների ոգով դաստիարակումը.

7) բնակչության շրջանում գիտելիքների տարածումը, նրա կրթական և մշակութային մակարդակի բարձրացումը.

8) սովորողների մեջ քաղաքացիական դիրքորոշման, հմտությունների և աշխատանքի նկատմամբ պատասխանատվության արմատավորումը` ժողովրդավարական և քաղաքացիական հասարակության կառավարման պայմաններում:

Հոդված 16.     Հասարակական կազմակերպությունները և միավորումները բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության համակարգում

Հասարակական-քաղաքական, հասարակական, կրոնական կազմակերպությունները և միավորումները բարձրագույն և հետբուհական մասնագիտական կրթության համակարգում չեն գործում, բացառությամբ արհեստակցական, մասնագիտական, մշակութային, մարզական և շրջանավարտների կազմակերպությունների ու միությունների:

Հոդված 17. Բարձրագույն ուսումնական հաստատության սովորողները

7. Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունում սովորողները կարող են միավորվել ուսանողական խորհուրդներում, ուսանողական գիտական ընկերություններում և ուսանողական այլ կազմակերպություններում:Ուսանողական խորհուրդների և ուսանողական գիտական ընկերությունների ստեղծման և գործունեության կարգը հաստատում է կրթության պետական կառավարման լիազորված մարմինը: Ուսանողական խորհուրդների և ուսանողական գիտական ընկերությունների գործունեությունը ֆինանսավորվում է բարձրագույն ուսումնական հաստատության արտաբյուջետային միջոցների հաշվին: Ֆինանսավորման չափը սահմանում է բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների կառավարման խորհուրդը:

Հոդված 19.     Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների և հետբուհական մասնագիտական կրթություն իրականացնող կազմակերպությունների աշխատողները

6. Բարձրագույն ուսումնական հաստատության և հետբուհական մասնագիտական կրթություն իրականացնող կազմակերպության աշխատողները պարտավոր են՝

3) սովորողների մեջ ձևավորել մասնագիտական որակներ, պատշաճ վարք ու վարվելակերպ, քաղաքացիական դիրքորոշում, հայրենասիրություն.

4) սովորողների մեջ զարգացնել ինքնուրույնություն, նախաձեռնություն և ստեղծագործական ունակություններ.

Ցուլն էլ է լաց լինում`անզորությունից

Բոլորիս մոտ ցուլը ասոցացվում է ուժեղ և համառ կենդանու հետ:
Նա ուժի և հզորության մարմնավորումն է:
Բայց մի փոքրիկ դրվագ մեջբերեմ, որը լրիվ հակառակն է ցույց տալիս:

Գիտեք, թե գյուղական հարսանիքները ինչպիսին են:
Ամբողջ գյուղը օրեր շարունակ նախապատրաստվում է այդ իրադարձությանը:

Ամեն մեկը մի գործ է անում հարսանեկան տանը: Կանայք ինչ-որ ուտեստներ են պատրաստում, աման-չամաններ բերում իրենց տներից, բոլորը հագնում են իրենց տոնական ոչ ամենօրյա հագուստները:  Տղամարդիկ սեղան-աթոռ, իշաոտնուկ են պատրաստում, փայտ կոտրում, խորոված-խաշլամայի պատրաստություններ տեսնում:

Իսկ մենք երեխաներս, ոտքերի տակ էինք ընկնում, վազվզում էինք:
Ինչ-որ աննկարագրելի սպասում կար այդ ամենի մեջ: Պետք է տեսնեինք հարսին և փեսային:
Սպասում էինք այն պահին, երբ գյուղի ծայրում կերևա խնամիների մոտեցող շարասյունը` բարձր ազդանշաններով:

Ցլիկին, որին պետք է շուտով մորթեին, գցել էին մի բաց փայտյա ախոռի մեջ:

Մենք` փոքրերս, խոտ էինք նրան տալիս, ջուր էինք լցնում ամանի մեջ:  Բայց նա ոչ ուտում էր, ոչ խմում` հրաժարվում էր:

Տղամարդիկ հաջորդ օրը բերեցին իրենց տներից տարբեր չափերի դանակներ, որը տարին մեկ անգամ օգտագործեին թե ոչ, հաստ թոկ-պարանը, որպեսզի մորթելուց առաջ ցլիկի ոտքերը կապեն:

Մորթելը ամեն մեկին չէր վստահվում: Մեկ-երկու հոգի կար գյուղում, որ մեծ անասուն էր կարողանում մորթել:

Այս խեղճին հանեցին ախոռից, կապեցին միաժամանակ ոտքերը և գլուխը պարանով և մի քանի հոգով քաշեցին-գցեցին գետնին:

Մեծերի համար դա սովորական տեսարան էր: Բայց մենք երեխաներս ցնցված և սարսափած էինք:

Ցուլը գետնին էր: Վերջին ակնթարթներն էին:
Այս արցունքները, որ հոսեցին նրա աչքերից, առայսօր հիշողությանս մեջ են:

Նա չէր կարողանում խոսել, արտահայտել իր զգացմունքը:
Ասուն չէր:
Հզոր կենդանին անկարողությունից և սպասումից լաց էր լինում:
Բայց մարդը կանգ չէր առնում:
Հարսանիք էր....

Ոնց որ թե նույն 37 թվականի նախադրյալներն են

Ինչ նախադրյալներ կային 1937-38 թվականների համար:

Ինչու են մարդիկ մատնել իրար? Հարևանը, գործընկերը, աշխատակիցը, բարեկամը ինչու էին կեղծ կամ իրական ցուցմունքներ գրում, որոնք հատուկ 'տռոյկաները' 24 ժամվա մեջ ի կատար էին ածում` գնդակահարում?

Նախադրյալները հետևյալն էին, իմ կարծիքով`

1. Հեղափոխությունից հետո սահմանները փակ չէին: Անհամաձայն տարրերը կարողացան հեռանալ երկրից: Եկան նաև արտասահմանից շատ մարդիկ` գիտության, արվեստի: Տեղաշարժման ենթակա մասը տեղաշարժվեց:
Մնաց մեծամասամբ հանդուրժող մասը:

Ու այդ պահին նոր փակեցին ամեն ելք ու սկսվեց ներքին մաքրումը:
Այդ ժամանակ սկսվեցին ԽՍՀՄ ամենասոսկալի տարիները: Երբ մեկ բառի համար մարդուն կարող էին արտաքսել Ալթայ:

2. 1924 թվականից սկսած կուսակցություն էին ներթափանցել միլիոնավոր կարիերիստներ, որոնք կուսակցության գաղափարների հետ ոչ մի ընդհանրություն չունեին: Կուսակցության 'հնաբնակները' նորեկների աչքերում անարդարացի արգելք էին հանդիսանում, որը պետք է վերացվեր, իշխանության ավելի բարձր կետերին հասնելու համար:

3. Պատերազմներից ու հեղափոխություններից հետո մեկ մարդու կյանքը արժեք չէր ներկայացնում: Մահը շատ սովորական և ոչ արտառոց բան էր դարձել:

4. Երկարամյա բարեփոխումները արդյունք չէին տալիս: Պետք էր մեղավորներ գտնել: Եվ սկսվեցին հալածանքները, որի նախաձեռնողը հենց կուսակցությունն էր:

5. 30-ական թվականներին ամբողջ պետական ապարատը միաձույլ էր, բոլոր ճյուղերով` գործադիր, օրենսդիր, դատական: Դրանք ղեկավարվում էին մի կենտրոնից:

6. Ազատ ընտրություններ չկային: Մեկ թեկնածու կարող էր միայն առաջադրվել ու ընտրվել:

Բոլոր կետերում նմանություններ կան մեր իրավիճակին: 

Փրկված Աստվածաշունչը

Արմավիրի ուսումնավարժական բրիգադում նոր էի սկսել զինվորական ծառայությունս:

Ծառայության առաջին շաբաթներն էին: Դեկտեմբեր ամիսն էր:
Հին անձնակազմը զորացրվել էր, իսկ մենք ընդունում, նորոգում, կարգի էինք բերում զորասենյակները:

Ուսումնական սենյակում կատարյալ խառնաշփոթ էր: Մինչև առաստաղ աղբ էր լցված` թղթեր, փայտի կտորներ, հին պլակատներ, փոշոտ գրքեր, տետրեր, կանոնագրքեր:

Առանձնացված, թափելու ենթակա աղբի միջից չգիտեմ ոնց գտա Աստվածաշունչ:
Այ սա էր`

Կարմիր գույնի էր, Վազգեն Վեհափառի հրամանով տպված: Տղաները տեսան, թե`
- Գցի, ինչի ես աղբի միջից հանել, տանենք թափենք:

Ես վերցրեցի այն, սրբեցի փոշին և դրեցի բուշլատի ծոցագրպանը:

Ահա այդ Աստվածաշունչը:
Այսօր էլ այն իմ մոտ է:

Ազատ ձին գայլի ճիրանը չի ընկնի

Դպրոցական արձակուրդներս անցնում էին Հյուսիսային Արցախում:

Ամբողջ ուսումնական տարին սպասում էի հունիս ամսվա սկզբին, որպեսզի Երևանի ավտոկայանից Շահումյանի ավտոբուսներով հասնեմ Ներքին Շեն, այնտեղից էլ վիլիսներով` Սառցաշեն:

Երևանի ավտոկայանից դեպի հայկական Հյուսիսային Արցախի շրջաններ ամեն օր ավտոբուսներ էին շարժվում` դեպի Դաշկեսան, Շամխոր, Շահումյան, Գետաշեն, Խանլար, Բանանց: 

Վերջին անգամ ամռանը այնտեղ էի 1989 թվականին: Այդ տարվա օգոստոսից ավտոճանապարհները փակվեցին: Դրանից հետո սկսվեց Շահումյան-Գետաշենի մաքառումների հազար օրը, որը տևեց մինչև 1992 թվականի հունիսի 13-14ը:

Շատ պատմություններ կան, որոնք ժամանակին կներկայացնեմ բլոգում: 

Ադրբեջանը  հայկական տարածքներում ոչ մի ճանապարհ չէր սարքում: Դրանք հողային էին, դաշտային: Հաճախակի անձրևներից հետո միակ փոխադրամիջոցը դառնում էր տրակտորը կամ վիլիսները, իսկ ամենատարածվածը ձին էր (կամ էշը :) )
..........
Մեր սպիտակ գեղեցկուհուն գնել էինք Գետաշենից: Ձին երիտասարդ չէր: Բայց Մռավի փեշերը հաղթահարելու համար ձին անփոխարինելի էր:
Մեր տան կողքով հաճախ էին անցնում ձիավորներ, որոնք տեսնելով մեր` երեխեներիս, խնդրագին հայացքները` նստեցնում էին և մի քանի հարյուր մետր մեզ տեղափոխում: Մեր ուրախությանը  սահման չկար: 

Եթե որևիցե տան կողքը կապած մի քանի ձիեր են` ուրեմն այդ տուն  հյուրեր են եկել:

Սպիտակ գեղեցկուհին շատ բարի էր: Թողնում էր մեզ մոտենալ, շոյել, անգամ նստել: Չէր խրթնում անծանոթներից: 
Երբեք նա իր ձիավորին վայր չէր գցել:

Առանց թամբի, իհարկե, դժվար էր նստելը, քանի որ սողում - վայր էինք ընկնում ձիուց: Մեր ոտքերը հազիվ էին հասնում թամբի երկաթյա ասպանդակներին:

Մի օր հետևյալը կատարվեց:
Մեր ընկերներից ավագը` Դիմոն, նստեց սպիտակ գեղեցկուհու վրա, սանձը քաշեց, ոտքերը ասպանդակներում հարվածեց ձիու փորին, որպեսզի նա տեղից շարժվի: Մի երկու հարվածից հետո, ձին ծառս եղավ` կանգնեց հետևի երկու ոտքերի վրա, իսկ առաջին երկուսը օդ բարձրացրեց: 

Զարմացել էինք նրա այդ ունակության վրա:

Հետո` երաշտություն լսելուց, նա սկսում էր ոտը ոտքին գցելով կողք շարժվել` պարում էր: 
Այդպես հայտնաբերեցինք ու հետո նաև պատմածներով իմացանք, որ մեր գեղեցկուհին կրկեսի ձի է եղել: Տարիքի պատճառով վաճառել էին: Եվ հետագայում նա հայտնվել էր մեզ մոտ:

Բայց մարդը անսխալ չէ:
Մի օր երեխաները նրան տարել անտառի եզրին` ոտքից կապել էին թոկով, որպեսզի արածի: Այդպես մեկ-երկու օր թողել էին դաշտում:
Չէին իմացել, որ ձիուն չեն կապում: Ազատ ձին գայլերի ճիրանը չի ընկնում: Բայց կապածը, ավաղ ընկել էր....

Երկաթուղային փակուղի

Այս տարվա ամռանը` եվրոպական շրջագայությունից հետո, հիշեցի մի խնդրի մասին, որը բոլորը արդեն մոռացել են: Հայկական երկաթուղու մասին:

Մեր երկաթգիծը այսօր հանձնված է ռուսներին, բայց անգամ ներքին միջքաղաքային փոխադրումներ չկան: Միջքաղաքային տրանսպորտը երթուղային տաքսիներն են:

Չեն կառուցվում նոր երկաթուղային ճանապարհներ: Չէ, որ մի օր արտաքին ճանապարհները կբացվեն:

Անտվերպենի 4 հարկանի կայարանը: Գնացքը 4-րդ հարկում է:

Թե որքան ինտենսիվ է երկաթուղու աշխատանքը Եվրոպայում, թե ինչքան խիտ է այդ ցանցը, թե ինչպես են 5 րոպեն մեկ գնացքները շարժվում Բրյուսելից Փարիզ չեմ նկարագրի այսօր:

Երևանի մանկական երկաթուղին 

Մանկական երկաթուղում այս հին, փոքրիկ շարժակազմը գնում է առաջ ու հետ է գալիս:
Մեր ներկան նման է այդ գնացքին` հին, 75 տարվա, փոքր, անհարմար նստարաններով, ուղղակի արտաքինից թարմ ներկված: Այո, այնպես, ինչպես ծաղիկներով ու նկարներով փորձում են թաքցնել մեր քաղաքում փլվող շենքերը և փողոցները:

Այդ գնացքը գնում է առաջ ու հետ գալիս, նորից է գնում առաջ ու հետ է գալիս: Իբր թե ճանապարհ է գնում: Իբր թե մարդկանց ինչ-որ տեղ է տեղափոխում: Իբր թե մենք երկաթգիծ ունենք` կապված գոնե մեր հարևանների հետ:
Սխալ գնացք է դա:

1992 թվականին հունիսի 13-ին Շահումյանի հանձնումից հետո 21000 փախստական ոտքով եկան Հայաստան:

1992 թվականի հուլիս: Երևանի կայարանում, փախստականները իրենց ամբողջ ունեցվածքով, սպասում են գնացքին:

Այդ երկաթգիծը կարծես թե սպասում էր, որ փախստականների վերջին խմբերն էլ հասցնեն մեկնել Ռուսաստան ու նոր կանգ առնի: Այդպես էլ եղավ:
Աբխազական երկաթուղին 1992 թվականի օգոստոսի 14-ից կանգ առավ` Ինգուրի գետի կամրջի պայթեցումից հետո: Այն չի գործում առ այսօր:

Այս խնդիրը դուրս է եկել մեր բոլոր օրակարգերից: Մենք սովորել ենք աշխարհի փակուղու կարգավիճակին: Սովորել ենք տեղափոխման բարձր սակագներին, որը թանկացնում է բոլոր ներկրվող ապրանքները:

Բրյուգեի կայարանում: Թալիս արագընթաց գնացքը

Մենք սովորել ենք փակուղային հոգեբանությանը: 

Մեր աշխարհագրական խաչմերուկի  դիրքը այսօր ամենևին չի օգտագործվում:

Ռուսները ինչպես ամեն ինչը Հայաստանում գնել ու չեն էլ ցանկանում զարգացնել, ներդրումներ անել` как собака на сене.

Իսկ մեր նորօրյա բրեժնեևները այսօր թիթեռներով ու գորտերով են զբաղված....
Հա: Մոռացա:
Նրանք բուդկչի են իրենց մտածելակերպով: Մաշտոցի պուրակը դրա վկան:

Նկարներ, որոնք հանգիստ չեն տալիս ինձ

Համացանցում փնտրում եմ Հյուսիսային Արցախի` Շահումյան-Գետաշենի այսօրվա նկարները:

Նախնիներիս գերված եզերքի կարոտը փորձում եմ փարատել այդ պատկերներով:
Վերջերս գտա այս երեք նկարները`

Առաջինը` կակաչների այս դաշտն է, որը մեր առաջ բացվում էր Վերին Շենից դեպի Սառցաշեն (Բուզլուխ) ճանապարհին: Աննկարագրելի մի տեսարան: Ամեն ինչ կտամ այդտեղ գոնե մեկ րոպե լինելու դիմաց:

Այս մյուս նկարը արված է Սառցաշեն-Բուզլուխի Շամփրապտոկ սարի բարձունքից: Հեռվում երևում է Ալհարակ լեռը և Մռավի լեռնաշղթան:
Դեռ խաղաղ արածում են թուրքերի ոչխարները: Սա 2012 թվականի նկար է: Ջանբազ սարը նկարի աջ մասում է:

Իսկ սա իմ մանկության գետն է: Քուռակ գետը: Քուռակ գետը որը հոսում է դեպի Էրքեջ, այնտեղից էլ Գետաշեն:
Քանի անգամ ենք երեխաներով լողացել սրա պարզ ջրերում?
Քանի անգամ ենք թոռով բռնել արքայական կարմրախայտը?
Կանայք բերում կարպետները փռում էին գետի մեջ, գետի քարերը շարում կարպետի վրա, որ չքշի-տանի: Երեկոյան կողմը` գալիս հանում էին ` գետի լվացած կարպետները:

Շահումյանը և Գետաշենը սպասում են մեզ:
Մենք դեռ այս հարցով ասելիք ու անելիք ունենք: