Գիւղական տպաւորութիւններ, Մաս 1

Երկու ամիս առաջ հայտնաբերեցի Հայաստանի Ազգային գրադարանի թվայնացված գրքերի անգին բազմությունը։

Այնտեղ զետեղված են 120-150 տարի առաջ և մինչև մեր օրերը լույս տեսած ամսագրերի և գրքերի թվային պատճենները։

Ես մուտքագրել եմ Մշակ թերթի 1890 թվականի N75-78 համարներում տպագրված  հոդվածների շարքը՝ նվիրված Հյուսիսային Արցախի, Գյուլիստանի մելիքության գյուղերին։

Հեղինակը 1890 թվականի ամռանը Գանձակից ուղևորվում է Սուլուք, Գետաշեն, Վերիշեն, Բուզլուխ,  Մանաշիդ, Ներքիշեն, Գյուլիստան գյուղերը։ Մոտ մեկ ամիս ապրում է այնտեղ և չափազանց հետաքրքիր փաստեր է ներկայացնում, այսօր բռնազավթված, սակայն դարեր շարունակ հայկական մեր երկրամասի վերաբերյալ։

Այսօր կներկայացնեմ հոդվածի առաջին մասը՝

Գիւղական տպաւորութիւններ
Մշակ, N75, 5 յուլիսի, 1890 թ, Թիֆլիս

Յունիս ամսից սկսած Գանձակի շոքն արդէն անտանելի է դառնում։ Օդը ճնշող, հեղձուցիչ,մանաւանդ կէսօրվայ ժամանակ, մարդ խորովում, տապակվում է։

Նայում էք ծառերին, մի տերև անգամ չէ շարժվում։ Փողոցներում կատարեալ լռութիւն է տիրում․ մարդ, անասուն, թռչուն փախել մտել են իրանց տները, որջերը։

Սակայն շոքը նրանց այդտեղ ևս հանգիստ չէ թողնում․ դարձեալ տապակում, դարձեալ ճնշում է։ Սրա վրա աւելացրէք Գանձակի անպիտան, վատառողջ ջուրը, որը տարվայ այս ժամանակին մեծ դժուարութեամբ է ճարվում, և ձեր առաջ կը պատկերանայ Գանձակի բնակիչների իսկապէս անել դրութիւնը։

Հասկանալի է թե Գանձակում բնակվողը ինչպիսի անհամբերութեամբ կը սպասէ ամարանոց կամ մի որ և իցէ գիւղ գնալու օրին, մանաւանդ եթէ այդ բնակվողը բնիկներից չէ և ուրեմն անսովոր այդտեղի շոքին․․․․

Յունիսի 24-ին, լուսադէմին, “մնաք բարև” ասելով մեր օրհնված Գանձակին՝ ճանապարհ ընկանք դէպի Սուլուք գիւղը։ Գանձակից 8 վերստ հեռաւորութեան վրա մեր առաջն է գալիս Ելենենդորֆ գիւղը, ամբողջապէս բնակեցրած գերմանացի գաղթականներով։

Ելենենդորֆը այսօր

Նրանք եկել են այստեղ, ինչպէս պատմում են իրանք, 60-70 տարի սրանից առաջ։ Պարապում են գինեգործութեամբ և հողագործութեամբ։ Գիւղումը տիրում է կարգ, կանոն, փողոցները հարթ, լայն, աջ ու ձախ տնկված են ծառեր։ Տները կարգով, նուրբ ճաշակով շինած։ Ունեն մէկ գեղեցկաշէն եկեղեցի, որի դրսից արևելեան ճակատին արձանագրած է 1854 թուականը։ Եկեղեցու արևմտեան ծայրում՝ մի փոքրիկ աշտարակի 3 կողմերում կան 3 մեծ ժամացոյցեր։ Եկեղեցուն կից է դպրոցը, հիմնած 1871 թւին, ինչպէս այդ երևում է դրան գլխի արձանագրութիւնից։

Միւս օրը, յունիսի 25-ին, առաւօտեան ոտով գնացինք Գետաշէն գիւղը, այդտեղից ձի հեծանք, անցանք Քիւրակ-չայ գետը-Գանձակի սահմանը - ոտներս դրինք Ղարաբաղի հողի վրա։ Մենք այժմ Գիւլիստանի կամ Թալիշի մէլիքների՝ Մէլիք Բէգլարեանների երկրումն ենք։

Բռնազավթված Շահումյանն այսօր

Մեր առջև էլի սարեր են, բայց գեղեցիկ սարեր։ Բարձրանում ենք։ Մեր ճանապարհի երկու կողմը՝ աջ ու ձախ արտեր են, բայց ի՞նչ արտեր՝ կանաչ, մարդաբօյ, ինչպէս ժողովուրդն է ասում։

Դուրս գալով Սարի-սու թուրք գիւղից (ինչպէս պատմում են, առաջ դա հայ գիւղ է եղել։ Ասում են, որ մինչև օրս էլ այնտեղ եկեղեցու աւերակներ կան)։

3 ժամ ճանապարհ գնալուց յետոյ հասնում ենք Բուզլուխ գիւղը։

Այս գիւղը գտնվում է Բալա-Քիւրակ գետի ձախ ափի վրա։ Բալա-Քիւրակ (փոքրիկ քիւրակ) գետը Քիւրակ-չայ գետի մի ճիւղն է կազմում։ Գիւղի օդը մաքուր, հով, այնքան հով, որ գիշերները դրսում երկու հաստ վերմակի տակն էինք քնում։ Գանձակում Թէօմիւրի ջերմաչափը ստուերում ցոյց էր տալիս 26-28°, իսկ այստեղ՝ Բուզլուխում 13-20°։ Ջուրը նմանապէս զով, յստակ և առողջարար։

Բռնազավթված Բուզլուխ գյուղն այսօր

Բուզլուխը, ինչպէս և առհասարակ շատ հայ գիւղեր, գտնվում է սարի լանջին։ Հետևաբար տների տեղը հարթ չէ լինում։ Տներն այսպէս են շինված։ Գետնի այն մասը, որտեղ պիտի շինեն տուն, փորում, հարթացնում են, տան հիմքը դնում։ Պատերը շինում են քարից, մասամբ և հում աղիւսից։ Խրճթի քամակի պատի տեղ ծառայում է ուղղաձիգ փորած գետնի մի մասը, կամ թէ քամակի պատը շինում են այդ վերջինին բոլորովին կից։ Պատերը բարձրացնում են 3-5 արշին, այսինքն մինչև խրճիթի քամակի պատի տեղ ծառայող գետնի մակերևոյթը։ Պատերի մօտ, խրճթի չորս անկիւններում ցցում են փայտեայ հաստ սիւներ գերանների համար։ Այս սիւների և պատերի վրա մէկը միւսի վրա դարսում են հաստ հաստ գերաններ։

Երդիկավոր առաստաղ

Այդ գերաներ միմեանց վրա այնպէս են դարսվում, որ նրանցից կազմվում է քառանկիւնի

հատած պիրամիդ, որի մէջը դատարկ է լինում։ Այդ պիրամիդի վերևի փոքրիկ հիմքն է խրճթի երդիկը։ Հորիզոնաբար գցած գերանների ծայրերը ամրացնում են հատած պիրամիդի չորս կողմերում։ Այդ կերպով գերաններից շինած հատած պիրամիդը դրսից ծածկվում է հողով․ նրա դրսի կողմն է տանիքը, իսկ նրա պատերի ներսի կողմը - խրճթի առաստաղը։

Մեզանից մօտ 2300 տարի առաջ Քսենոփոնի “Կիւրոպէդիայում” նկարագրված Հայաստանի գիւղական խրճիթը բաւական նման է մեր այժմեան գիւղական խրճիթների տիպին։ “Նրանց (հայերի) բնակարանները”, գրում է Քսենոփոն, - գտնվում էին գետնի տակ,  նրանք մուտքի մօտ նեղ էին, նման ջրհորների բերաններին, իսկ ներքևում ընդարձակ․․․ Մարդիկ իջնում էին (բնակարանները) սանդուղքով։ Ինչպէս երևում է, մեր այժմեան խրճիթների երդիկը, որ իրօք շատ նման է ջրհորի բերանին, հին հայերին և մուտքի տեղ էլ է ծառայելիս եղել։

Երդիկաւոր խրճիթներում պատուհան չէ լինում․ երդիկն է լուսամտի դերը կատարում։ Յատակը ոչնչով (այրած աղիւսով կամ տախտակով) չեն ծածկում։ Կրակը վառում են ուղղակի յատակի վրա, երդիկի դիմացը։ Ծուխը երդիկով՝ և մասամբ էլ դռնովն է դուրս գալիս, բայց այնուամենայնիւ խրճիթից ծուխը միշտ անպակաս է լինում, մանաւանդ փոթորիկ և քամի եղած ժամանակը։

Բուզլուխը 1932 թվականին։ Նկարը բուզլուխեցի Մնացական Հովհաննիսյանի

Կերակուրը պատրաստում են խրճիթում, երդիկի տակին շինած օջաղում։ Ընտանիքի բոլոր անդամները այս միակ խրճիթումն են ուտում, նստում, քնում։ Ունևոր տները այս խրճիթի մօտ շինում են և մի առանց երդիկի փոքրիկ սենեակ, գլխաւորապէս ուրիշ գիւղից կամ քաղաքից եկող հիւրերի համար։ Գիւղում կան տներ և առանց երդիկի, բաղկացած մի քանի սենեակներից։ Այդպիսի տների մեծ մասը քարից է շինած։ Իւրաքանչիւր սենեակում լինում են 1-3 պատուհան, մէկ բուխարի։ Տան երկարութեամբ շինած է լինում և մի սրահ։

Բուզլուխը երեք կողմից շրջապատված է անտառախիտ սարերով, իսկ չորրորդ կողմից - վարելահողերով։ Գիւղի բնակիչները բոլորն էլ հայ են, պարապում են երկրագործութեամբ։

Բուզլուխը 1932 թվականին։ Նկարը բուզլուխեցի Մնացական Հովհաննիսյանի

Երկիրը մշակում են հին, նահապետական ձևով, էլի մի և նոյն ծանր և կոպիտ գութանովն են վար անում, հին գերանդիով ցորեն, գարին հնձում, հին կամնով կալը կասում, հին հասարակ թիով քամի եղած ժամանակ թեղը քամում, իսկ քամի չեղած ժամանակը՝ ձեռքերը ծալում, վիզը ծռում, նրան սպասում։ Երկրագործական կատարելագործված մեքենայ մեր գիւղացուն դեռ յայտնի չէ։ Ճշմարիտ է, պատահում է տեսնել սրա, նրա մօտ եւրոպական գութաններ, բայց այդ տեսակ գիւղացիների թիւը շատ սահմանափակ է։
Բուզլուխի վարելահողերի և անտառների մեծ մասը պատկանում է Մէլիք-Բէգլարեաններին։ Այս հողերի մի մասը գիւղացիք նորերումս գնել են։ 

Յունիսի 29-ին, վաղ առաւօտը՝ ճանապարհ ընկանք դէպի Վերի-շէն հայ գիւղը, որը գտնվում է Բուզլուխից դէպի արևելք մի ժամվայ ճանապարհի վրա, Ղարա-չայ գետի եզրին։ Հանգուցեալ Րաֆֆիի ասելով Վերի-շէնը պատկանելիս է եղել Գիւլիստանի նախկին տիրապետող Աբրահամ Իւզբաշուն, որից Մէլիք-Բէգլար I ի թիւս ուրիշ գիւղերի խլում է և այս գիւղը։

Գիւղի տները շինած են քարից, բոլորն էլ մի յարկանի, իւրաքանչիւրի առաջ մի մի սրահ։ Տեղ տեղ պատահում են և երդիկաւոր տներ, բայց նրանց թիւը շատ փոքր է։

Մինչև հիմա մեր տեսած գիւղերում գոմերը, մարագները գիւղացիների բնակարաններին կից էին շինած։ Զանազան տեսակ աղտեղութիւններ գոմերի, հէնց նոյն իսկ տների մօտ թափած։ Իսկ վերի-շինացիք աւելի խոհեմ լինելով, պատահմամբ, իրանց գոմերը շինել են գիւղից դուրս, սարի միւս լանջին։ Այդպիսով գիւղն ազատ է լինում աղտեղութիւններից։

Վերի-շէնն ունի 100 տուն 1000-ից աւել բնակիչներով։ Պարապում են երկրագործութեամբ և անասնապահութեամբ։ Հողերի մեծ մասը պատկանում է Միրզա Ադիգեօզալով թուրք բէկերին, մնացածը Մէլիք-Բէգլարեան Սերգէյ-բէկին։ Առաջիններին է պատկանում և Վերի-շէնի մօտ, Ղարաչայ գետի վրա գտնվող Ներքի-շէն հայ գիւղը։
Թե ինչպես թուրք բէկերը Գիւլիստան հայ գաւառներում երկու մեծ գիւղերի տէր դարձան, դրա մասին պատմում են հետևեալ աւանդութիւնը։
“Խամսայի Մէլիքութիւններից” յայտնի է, որ Վարանդայի իր չարագործութիւններով յայտնի Մէլիք Շահնազար II իր դուստր Նիւր-զադիին տուեց Ղարաբաղի Փանահ խանի որդի Իբրահիմ խանին կնութեան։ Մի և նոյն ժամանակ Մէլիք-Շահնազար II-ի դուստրներից մէկը - Ամարնանին (Մարիամը) Գիւլիստանի Մէլիք-Բէգլար II-ի կինն էր։ Մէկ օր Իբրահիմ խանի կին Նիւր-զադին գալիս է Գիւլիստան՝ իր փեսայ Մէլիք-Բէգլար II-ի և իր քրոջ մօտ հիւր։ Ըստ հին սովորութեան Մէլիք Բէգլարը պարտաւոր էր իր քենուն մի թանկագին բան ընծայել։ Վերցնում ընծայում է Վերի-շէն և Ներքի-շէն գիւղերը։ Այդպիսով այդ երկու գիւղերը դառնում են Նիւր-զադիի, ուրեմն և Իբրահիմ խանի սեպհականութիւն։ Վերջինից անցնում են նրա որդուն՝ Մէյտի Ղուլի խանին։ Մէյտի-Ղուլի խանը այդ գիւղերը յանձնում է Միրզա Ադիգեօզալին կառավարելու։ Երբ ռուսները տիրապետում են Կովկասին, Միրզա Ադիգեօզալը ինչ ինչ ճանապարհներով այդ գիւղերն իրան է սեպհականացնում։
Այսպէս է  պատմում ժողովուրդը։

Բռնազավթված Վերիշեն գյուղն այսօր

Գիւղի գլխաւոր փողոցով անցնելիս տեսանք, որ մի տանից դուրս են վազում գեղջուկ տղաներ, ձեռքներին գրքեր։ Հարց ու փորձ անելով, իմացանք, որ այդ տղաները մի մասնաւոր դպրոցի (?) աշակերտներ են։ Դասատու ուսուցիչը մի երիտասարդ էր, երկար չէրկէսկան հագին, երկար ճտերով կօշիկները ոտներին, փոքրիկ խայտաճամուկ գարիբալդին գլխին ծուռ դրած։ Երբ մեզ տեսաւ եկեղեցու մօտ կանգնած, մօտեցաւ, հարցրեց, թէ մենք ովքեր ենք, ի՞նչ նպատակով ենք եկել Վերի-շէն…
- Այն երեխաները ձեզ մօ՞տ են կարդում, հարցրեց մեզանից մէկը։
- Հա՜․ իմ մօտը, պատասխանեց վարժապետը։
- Քա՞նի հոգի են։

- Քառասուն։

- Ամեն մէկից ամսական ի՞նչ էք ստանում։

- Ամիս - մին մանէթ, ասեց վարժապետը ձախ ձեռը կողքին դրած, ինքնագոհ կերպով, ծխախոտի ծխի քուլաները բերանից արձակելով, իրան աշխարհիս հարստութեան տէրն էր կարծում, այնքան գոհ էր երևում իր վիճակից։ Այդ վարժապետը, ինչպէս յետոյ ուրիշից տեղեկացանք, կարդալիս է եղել Գանձակի ծխական դպրոցում, բայց վերջինիս ուսման ընթացքն անգամ չի վերջացրել։ Պարզ է, թե այդ տեսակ ուսուցիչը ի՞նչ գիտութիւններով օժտված դուրս եկած կը լինի ծխական դպրոցից։ Եվ այդպիսին պիտի կրթէ, դաստիարակէ, բան սովորեցնէ գեղջուկ երեխաներին։ Ի՞նչ է շինում Ղարաբաղի հոգևոր կառավարութիւնը։ Ամբողջ Գիւլիստանի գաւառում մի հատ ծխական դպրոց չը կայ։ Ժողովուրդը ուսման կարօտ է, ծարաւ է։ Բայց նրա համար դպրոց հիմնող, ուսում տուող չը կայ։ Գիւղացիք ասում են․ “մենք չենք կարդացել, գիր սովորել, գոնէ թող մեր երեխաները սովորեն”։

- “Էդ կազէթ ե՞ս կարդում”, դիմեց ինձ մի գիւղացի, երբ ես նստած “Մշակ” էի կարդում։
- Այո՜, պատասխանեցի ես։
- Իմ հօր էն մատները կացնով կըտորելիա, կըտորելի, որ ինձ ուսում չի տուել, վրա բերեց ինձ հետ խօսող գիւղացին։

- Ո՞րտեղ ուսում տար։

- Քաղաքումը։

- Հիմա դու քո երեխաներին, երբ նրանք մեծանան, ուսում տալու՞ ես։

- Բաս թողելու՞ եմ ինձ նման անուսում մնա՞ն։ Որ կարողութիւնումս լինի, չուխա կը ծախեմ, հագիս խալուղը կը հանեմ, կը ծախեմ, երեխաներիս ուսումը կը տամ։ Այդպէս է դատում գիւղացին։

Մանաշէթ հայ գիուղում, որը գտնվում է Բուզլուխից 2-3 վերստ հեռաւորութեան վրա, դէպի հիւսիս-արևմուտք, տները շինած են այնպէս, ինչպէս Բուզլուխի և Վերի-շէն գիւղերում։ Ինչպես վերջինում, նոյնպէս և այստեղ պատահում են և երդիկաւոր տներ։ Գիւղն ունի 40 ծուխ, 400 բնակիչներով։ Բնակիչները բոլորն էլ երկրագործութեամբ են պարապում։ Վարելահողերը պ. Մէլիք-Բէգլարեաններին են պատկանում։

Բռնազավթված Մանաշիդն այսօր

Գիւղն ունի մի եկեղեցի, փոքրիկ, խոնաւ, մի կողմից քանդվում է։ Բուզլուխը, Մանաշէթ և գաւառական մի քանի գիւղեր քահանայ չունեն։ Գիւղացիք ստիպված 10-15 վերստ ճանապարհ են գնում, ձմեռ, արև, անձրև, ձիւն, ցեխ, գիշեր… Եկեղեցին կից է գերեզմանատանը։ Այդ գերեզմանատան հին գերեզմանաքարերն ունեն բաւական գեղեցիկ և նուրբ ճաշակով քանդակագործված նկարներ։

Մշակ, N75, 5 յուլիսի, 1890 թ, Թիֆլիս

(կը շարունակվի)

Մաս 2-րդը կարդացեք այստեղ Մաս 3-րդը կարդացեք այստեղ
Մաս 4-րդը կարդացեք այստեղ

Ինչպե՞ս կարելի է մոռանալ…

Այժմ, երբ բռնազավթված են Շահումյանը, մեր հարազատ գյուղերը, դրանք ավելի արժեքավոր են դառնում ցանկացած շահումյանցու համար։ 
Յուրաքանչյուր դեպք կամ պատմություն, հոգեհարազատ մի դրվագ ավելի են խռովում շահումյանցու հոգին։

Շրջանի բռնագաղթումից հետո, 1992 թ․ հուլիսի 1-ին, թիվ 26 համարում Հայաստանի մանկապատենական «Կանչ» պարբերականը տպագրել է Վալտեր Այդինյանի «Անիծվի էն սհաթը» հոդվածը՝ նվիրված այն դաժան օրվա պատմությանը, որ տեսան Ավանյանների հարազատները։

Ղարաչինար գյուղը դատարկվել էր, բնակիչները հարկադրված թողել էին հարազատ օջախները, գյուղում մնացել էին ծերեր և շատ քիչ թվով մարդիկ։

Ավանյանների ընտանիքը վերջինն էր հեռանում գյուղից։ 
Սաշա Դավիթի (Բեթոյի) Ավանյանը, որը 14 տարեկան էր, իր ծնողների՝ Մանիկի և Բեթոյի հետ դեռ գյուղում էին և սպասում էին Էդիկին (Բեթոյի հորեղբոր տղան)։ Երբ Էդիկն եկավ ինչ-որ մեքենայով, մեծ դժվարությամբ հրաժեշտ տվին հարազատ օջախին՝ նստելով մեքենա։ 
Սաշան իր ծնողների և մի խումբ հարազատների հետ շարժվեցին միակ փրկության ճամփով դեպի Ղարաբաղ։ Ավա՜ղ, մեքենան դեռ նոր էր շարժվել տեղից, հարազատ օջախից մի քանի մետր հազիվ էր հեռացել, Ադրբեջանի օմոնի մեքենան փակում է ճանապարհը և տեղի է ունենում կրակահերթ։

Արհավիրքից խուսափող մայր թռչունի պես ծնողները իրենց մարմնով ծածկում են փոքրամարմին Սաշային։ Կրակահերթը դադարում է։ Սաշան չէր վիրավորվել, սակայն տեղի ունեցածը հավասարակշռությունից հանել էր պատանուն։ 
Ուշքի գալով, նա հասկացավ տեղի ունեցածի ողբերգությունը՝ չկան ծնողները և հարազատները, բոլորը զոհվել են։ Եվ, զգուշորեն դուրս սողաց մեքենայից և թաքնվեց մոտակա թփերի տակ․․․
Մի քանի քայլ այն կողմ, մեքենայի մեջ, իր զոհված ծնողներն են՝ մի խումբ հարազատների հետ, ինքը ներկված նրանց արյունով՝ պահված է թփուտների տակ և լսում է նրանց խռխռոցը, զգում է, որ հարազատները վերջին շնչում են ու հնչում են նոր կրակահերթեր։
Սաշան հասկանալով, որ ամեն ինչ վերջացած է, մեծ դժվարությամբ սկսում է սողալով հեռանալ դեպքի վայրից՝ հասնելով դեպի փրկության անտառը։ 
Մեծ դժվարություններով նա մի կերպ հասնում է հարկադրաբար գյուղը լքած համագյուղացիներին, որոնց օգնությամբ էլ օրեր անց, հասնում է Երևան, հորեղբոր՝ Բենիկ Ավանյանի տուն։

Լուսանկարում պատկերված է Սաշան՝ Բենիկ հորեղբոր ընտանիքի հետ։
Ձախից աջ՝ Վալտեր Այդինյանն է, Բենիկի թոռ Հայկոն՝ կնոջ՝ Սվետայի գրկում, Սաշկան, Անին, Գայանեն, Գոհարը, Բենիկը, Ալբերտը։

Բենիկը, որ կոփված զինվորական էր, այդ դարդին չդիմացավ և հանկարծամահ եղավ, որից հետո կյանքը անտանելի դարձավ, դուստրը՝ Գայանեն, որի ամուսինը ծանր հիվանդությունից հետո մահացել էր մինչև գյուղի կործանումը, չէր կարողանում հաշտվել կատարվածի հետ։ Ստիպված թողեց Հայաստանը, փախստականի ճամփան բռնեց։ 
Այժմ նա իր զավակների ու մոր հետ բնակվում է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, սակայն երբեք չեն մոռանում Հայաստանը, որտեղ մայր հողին է հանձնված հայրը, պապիկը և կարաչինարցիների կողմից հարգված Բենիկ Ավանյանը։ Կարելի է ուրեմն, համարել, որ նա զոհվել է հանուն Շահումյանի և Կարաչինարի ազատագրման ու համարվում է այդ պատերազմի զոհ։
Յուրաքանչյուր ամառ, արձակուրդներին ԱՄՆ-ում պատսպարվածները լինում են Հայաստանում՝ հանդիպում հարազատների հետ։ 
Վերջին զրույցի ժամանակ Սվետան ասում է․ 
- Մարա՜տ, ինչպե՞ս կարելի է մոռանալ մեր գյուղը, մեր հարյուրավոր գյուղացիներին, որտեղ էլ լինեն իմ թոռները պետք է հայ մեծանան, երբ աստված թողնի՝ ես ծոռներ տեսնեմ, չեմ կասկածում, որ նրանք էլ հայ կմեծանան։ Ինչու՞ աստված այսքան անարդար գտնվեց շահումյանցիների հանդեպ, արդյո՞ք կարող է լինել շահումյանցի, որ այս ամենը մոռանա, ախր ինչպե՞ս կարելի է մոռանալ։

Մարատ Ղուլյան, 
2004 թվ, հոկտեմբերի 28, 
«Մռավի ղողանջներ»,Շահումյան-Գետաշեն Հայրենակցական բարեգործական միության թերթ

Ձախից՝ Այդինյան Վալտեր, Պետրոսյան Ալբերտը եղբոր հետ, Մարատ Ղուլյան

Անիծվի է՜ն սհաթը

Այս խոհեմ ու ուշիմ պատանին եղեռն է տեսել։ Նա վերջինն է թողել հայրենի Ղարաչինարը և շատ բան գիտի։ Բայց քանի դեռ հոգեկան ծանր ապրումների ու ցնցումների մեջ է, բավարարվենք առաջին իրապատումով։ 

․․․ Ծննդյան վկայականը գրպանում՝ մազապուրծ հասել է Երևան։ Միակ փաստաթուղթն ու, ինչու չէ՝ ունեցվածքը։ Այնտեղ կարդում ենք․ Սաշա Դավթի Ավանյան, ծնված 1977 թ․ հուլիսի 14-ին, Շահումյանի շրջանի Ղարաչինար գյուղում։

․․․Շատերի պես նա էլ ուրախացել է, երբ առաջին դասագիրքն է ունեցել, առաջին դասարան է հաճախել, հայոց լեզու է սովորել, հայոց պատմություն։ Պատմություն այն մասին, թե ինչպես մեր մեծերը օրհնել են էն սհաթը, երբ ․․․ թե ինչպես ազատարար 11-րդ կարմիր բանակը․․․ թե ինչպես ժողովուրդների բարեկամությունը ․․․

Մինչդեռ, կյանքում Սաշան տեսել է ճիշտ հակառակը, թե ինչպես ․․․ «վրեմյաները» տարիներով չարախոսում ու լուտանք էին թափում հայերի գլխին, թե ինչպես աղավաղվում էր ամենայն սուրբն ու հայկականը, թե ինչպես․․․

Այժմ ու այսուհետ Սաշան պիտի պատմի, որ «լայնարձակ հայրենի երկրում, որտեղ մարդն ապրում է այսպես ազատ», ինքն ու իր համադասարանցիները նկուղներում են անցկացրել կանաչ-կարմիր մանկությունը, որ թեպետ դասերը սովորել էին, դպրոց չէին կարողացել հաճախել, իսկ թե գնացել են, միայն պատերի տակով, գաղտագողի, կուզեկուզ։ Պիտի պատմի նաև, որ խորը շրջափակման մեջ տարիներով լուր չեն ունեցել մայր հայրենիքից, աշխարհից․ ո՝չ հեռուստացույց, ո՝չ ռադիո, ո՝չ թերթ, ո՝չ էլ գոնե նամակ։
Դա էլ ոչինչ, չէին ընկճվի, բայց իրադրությունը կտրուկ փոխվեց։

․․․ «Ազատարար» ռուսական բանակը՝ մինչև ատամները զինված, տանկերով, զրահամեքենաներով մտավ Ղարաչինար, տակնուվրա արեց գյուղն ու կեղծ փրկարարի կեցվածքով ռուս զինվորներն սկսեցին մարդկանց զգուշացնել՝ թե՜ փախե՜ք, օմոնն է գալիս։ Ծնողների ու հարազատների մի խմբի հետ էլ Սաշան նստեց մեքենա, բայց դեռ մի քանի մետր չէին հեռացել, երբ ․․․

Եվ քանի որ արհավիրքից խուսափող մայր թռչունի պես ծնողները փակել էին փոքրամարմին տղային, նա միայն քիչ անց, երբ կրակահերթերը լռեցին, հասկացավ կատարվածը։ Զոհվել էին բոլորը։ Մի կերպ դուրս սողաց մեքենայից ու հասավ մոտակա խրամատը։ Չէր կարող հեռանալ՝ ընդամենը մի քանի քայլ հեռու իր ծնողներն էին, ինքը՝ ներկված նրանց արյունով։

Իսկ անազգ ու անհայրենիք ռուս զինվորները, տանկի վրա կանգնած, գյուղի նորահաս կեռասն էին խփշտում ու թվում է, իմիջիայլոց, կրկին ու կրկին ավտոմատային կրակահերթեր տեղում զոհված մարդկանց վրա։
Ատամները սեղմած հեռացավ դեպի փրկարար անտառը։ Եթե ձեռքին գոնե մի ավտոմատ լիներ։ Նկատեցին, հետևից կրակահերթեր տեղացին, մի կերպ փրկվեց, մեծ դժվարությամբ, օրեր անց հասավ Երևան։

Վալտեր Այդինյան։
Լուսանկարը Միքայել Քոչարյանի։

«Կանչ»  Հայաստանի մանկապատանեկան պարբերական, 1992 թ, հուլիսի 1, թիվ 26։

Կարդացեք նաև Մարատ Ղուլյանի հոդվածը այս դեպքի մասին։

"Բա ուր էիք Սերժի վախտ։ Ինչի չէիք խոսում" ասողներին

Ժամանակ առ ժամանակ, տարբեր առիթներով կարելի է հանդիպել կամ կարդալ այսպիսի հարցադրման․
- Բա ու՞ր էիք Սերժի ժամանակ։ Ինչի՞ չէիք խոսում։ Խոսքի իրավունք եք ստացել Նիկոլի օրոք ու չեք գնահատում։

Այս հարցադրումը նորմալ կդիտվեր, եթե անտեսեինք թե ովքեր են հարցնողները և ում են այդ հարցը տալիս։

Ցավալիորեն այդ հարցը ուղղում են այն մարդկանց, ում գործը և խոսքը ապացույցների կարիք չունի։ Այդ մարդկանց ազատությունը տրվել է ոչ թե Նիկոլի, Սերժի, կամ մի այլ հերթական իշխանության ժամանակավոր գլխի կողմից այլ ի վերուստ, ի ծնե։
Ազատությունը հենց իրենք են։ Իրենք բոլոր ժամանակներում էլ ազատ են եղել ու կլինեն։

Իսկ հարց տվողների համար զարմանալիորեն Հայոց պատմությունը սկսվում է 2018 թ գարնանից։ Одноклассник-ներում, Жди меня-ներում, Мейл.ру երում վերընկած էին, մեկ էլ հոպ՝ Նիկոլի թվի Հեղափոխություն, ազատություն, դրախտ, լայվեր, խոսքեր, խոսքեր, խոսքեր։ Հատկապես, որ նոր իշխանությունը վայելելու հրավիրյալների մեջ մեծամասամբ իրենց պեսներն են այսօր։

Իսկ դու ու՞ր էիր Սերժի վախտ։ Ինչու՞ չէիր խոսում, պրոֆեսոր։

Ու գիտե՞ք, նրանք մյուս կողմից ճիշտ են այդ հարցը տալիս։ Նրանք չգիտեն մենք ուր էինք, քանի որ մեր ճանապարհները և գործունեությունը, խնդիրները և անելիքները չեն հատվել։

Երբ մենք մթի ու ցրտի օրերին համալսարանում սովորում էինք, նրանք տաք ու լուսավոր Ռուսաստաններում թրիվ էին գալիս։
Երբ մենք բանակում ծառայում էինք ու մեր հասանելիք հացը ավելի կրտսերնեին էինք տալիս, որ սովից չմահանան, սրանք թռած էին բանակից։
Երբ մեզ, բանակում մեր ուզածով քվեարկելու համար 2000 հոգու առաջ նվաստացնում էին, նրանք դիլիջանյան բազեներում՝ կապույտ-կարմիր-նարնջագույն ճամբարներ էին խաղում։
Երբ մենք քննչական մեկուսարանում ծեծվում էինք, նրանք վիվարոներում հերթական ստավկեքն էին անում։
Երբ մենք Մաշտոցի պուրակում թույլ չէինք տալիս այգին "սարայի" վերածեն, նրանք այդ այգիների սրճարաններում վերընկած ֆուտբոլ էին նայում, անտարբեր, քմծիծաղ տալով մեր ուղղությամբ։
Երբ մենք երևանյան հերթական մանկապարտեզը չէինք թողնում քանդեն, թաղապետի համար էլիտար շենք սարքեն, դուք էդ թաղապետի հետ ձեր անձնական շահերն էիք ապահովում։
Երբ մենք ընտրատեղամասերում ամեն մի ընտրության ժամանակ քյալլա էինք տալիս ՀՀՇ-ՀՀԿ-ԲՀԿ-ՕԵԿ ների հետ, իսկ հետո ամիսներով դատարաններից տուն չէինք գալիս, նրանք տանը գործարքի էին գնում ժեկի պետերի, թաղի տղերքի ու լիազորների հետ։
Երբ մենք նեմեց Ռուբոյի տան դեմը փակում էինք, հայ սպա Ավետյանին խոշտանգելով սպանելու համար, նրանք Հարսնաքարերում լափելուց հետո գիշերվա մեկին սալյուտ էին  խփում։
Երբ մեր դեմ, ընդամենը կարծիքի համար քրեական գործ էին բացում, տունը խուզարկում, տակնուվրա անում, դուք մեր ստատուսներն էիք նկարում ու հանձնում միլիցեքին։
Երբ մեզ գործից այս ամենի համար ազատում էին, սրանք դեռ իրենց ենթակա աշխատակիցների վրա դոնոսներ էին գրում, սեփական հոտած կաբինետից դուրս չշպրտվելու համար։
Երբ մեր երեխեքին մեքենայի տակ էին գցում, կազմակերպված ծեծում էին, մանկապատեզից էին գողանում, ձեր երեխեքը Սերժի ու Աշոտյանի հետ սելֆի էին անում։
Երբ մեր մեքենան ջարդում էին, պատուհանները կոտրում, դուք ձեր հերթական տաչկայով էիք հիանում։

Հետո Սերժի ժամանակ ասելով ո՞ր ժամանակը ի նկատի ունեք։ Կևորկովի՞ ժամանակվա Սերժի, թե Լևոնի՞ ժամանակվա Սերժի, թե Վազգեն-Վանոյի՞ ժամանակվա Սերժի, թե Ռոբերտի, հենց Սերժի՞ թե, վերջապես՝ Նիկոլի՞ ժամանակվա Սերժի։

Որովհետև թվարկածներս բոլորն էլ մեզ համար Սերժի ժամանակներ են եղել։
Այսօր էլ են Սերժի ժամանակներ, թեև Սերժի անունը փոխվել է։

Ջրմուղը աննախադեպ հետընթաց է ապրել

Վերջերս առիթ ունեցա առնչվել ջրմուղի հետ, որն այսօր "Veolia jur" է կոչվում։

Պետք է բնակարանի համար բաժանորդ դառնամ։
Առաջին անգամ չէր և գիտեի գործընթացի քայլերը։ Նախկինում սեփականության վկայականով-անձնագրով դիմում էինք գրում ջրմուղի շրջանային սպասարկման կենտրոններից մեկում, ինքներս ձեռք էինք բերում ջրի հաշվիչը, որը արտադրվում էր Հայաստանում, տեղադրում էինք մեզ հարմար պահին և ժամանակին, ջրմուղի տեսուչը երեք օրվա ընթացքում գալիս ուղղակի կնքում էր մեր տեղադրած հաշվիչը։ Շատ պարզ և հարմար գործընթաց էր։

Այսօր պարզվեց գործընթացը լրիվ այլ է։

Նախ տեղական արտադրության հաշվիչները այլևս կիրառելի չեն, ջրմուղը այսօր իր հաշվիչն է դնում  ձեր տանը։ Դրանք ներմուծված հաշվիչներ են, որոնք մեր տեղական՝ 8000 դրամի փոխարեն, ինքնարժեքով ավելի թանկ են՝ 30 եվրո։

Ջրմուղի սպասարկման շրջանային կենտրոնները փակվել են, ամբողջ Երևան քաղաքում մեկ կետ է մնացել սպասարկման։

Եվ ամենավատը բաժանորդի համար՝ որ հաշվիչը տեղադրում են աշխատանքային 30 օրվա ընթացքում, դիմումը գրելուց հետո։

Հաշվիչը չտեղադրած վիճակում դուք մուծում եք ամսական ֆիքսած 5400 դրամ վճար, անկախ սպառած ջրի քանակից։
Դիմումը գրել եմ մարտի 29-ին, անցել է մոտ երկու-երեք ամիս, ամսական մուծում եմ 5400 դրամ, իսկ հաշվիչ բերող չկա։

Զանգել եմ 185, ասում եմ մոռացել եք բերել հաշվիչը, այն կողմից խոստացան, որ հիշեցման թերթիկ կուղարկեն որ բերեն։ Սպասեք 5 աշխատանքային օր հիշեցման թերթիկը որ գործի։

Մի քանի օր անց եկան։ Առաջ մի տեսուչ էր։ Հիմա եկան չորս հոգի։ Մեկ հաշվիչ վերցրած եկել են մեր տուն։

Ասում եմ դե դրեք հաշվիչը։
Պատասխանում են, որ իրենք չունեն գործիքներ և պարտականություն հաշվիչը տեղադրելու, քանի որ իմ մոտ մետալոպլաստի խողովակներ են և այլն։

Ասում եմ, բա ինչու եք այդ դեպքում չորս հոգով եկել, ձեր այդ չորս հոգու աշխատավարձը մեր վճարից է չէ գոյանում։ Ասում է, ամեն մեկս ունենք մեր գործը, դա ձեզ չի վերաբերվում։

Ասեցի, դե եթե չեք կարող տեղադրել ինքերդ, թողեք հաշվիչը իմ մոտ, ես վարպետ գտնեմ, ինքը որևէ օր կտեղադրի, դուք կգաք կկնքեք։
Ասում է, ոչ մենք տեղադրելուց պետք է ներկա լինենք։
Ասում եմ, դե տեղադրեք։ Պատասխանում է չենք կարող։

Վեոլիա ջրում ստեղծել են մի անիմաստ մոնոպոլ իրավիճակ, որից շահում են միմիայն իրենք և ոչ թե բաժանորդը։ Օրավճարը անցնում է, իրենք հաշվիչ տեղադրելու որևէ ձգտում և շարժառիթ չունեն։ Որքան ուշ տեղադրեն այդքան ջրմուղի օգուտն է։

Ասեմ, որ այս ընթացքում մի 3 անգամ գնացել եմ իրենց սպասարկման կենտրոն, 5 անգամ զանգահարել եմ իրենց 185 թեժ գծին, մի 10 անգամ զանգել եմ տեսուչին։
ՈՒ դեռ հաշվիչը չկա։

Ու դուք ասում եք երկրում իրավիճակ է փոխվել։
Այո ջրմուղում փոխվել է, դեպի վատը։


Հ․Գ1․ նյութը հրապարելուց մեկ ժամ անց ջրմուղից զանգ ստացա։ Տեսնենք ինչ կլինի։

Հ․Գ2․ նույն օրը եկան տեղադրեցին հաշվիչը։ Նախորդ անգամ տեղադրումից հրաժարված աշխատակիցը պնդում էր, որ ինքը կարող էր անցյալ անգամ էլ տեղադրեր։

Հ․Գ3․ Երկու օր անց նորից զանգեցին ջրմուղից, ուզում էին նորից գան և տեղադրեն հաշվիչը։
Ասացի, որ արդեն տեղադրել եք։ Զարմացան։ Ես էլ զարմացա։

Տեխզննման կայանների գործի մասին

Այսօր ոստիկանությունը հաղորդագրություն է տարածել, թե "Պետական բյուջեից հափշտակվել է 2 միլիարդ դրամից ավելի գումար":

Այս հարցին չէի անդրադառնա, եթե դեռ 4 տարի առաջ սրա մասին գրած չլինեի:

Ինչ է նշանակում բյուջեից հափշտակել են 2 միլիարդ դրամ? Դրանք բյուջեի փողեր չեն: 

Եկեք հասկանանք:

Որպես վարորդ.

- Սկզբից գնում եք թաղապետարան, վերցնում եք զերոյական գույքահարկի տեղեկանք:

- Հետո գնում եք ցանկացած բանկ:

Բացի տեխզննման վճարից, դուք պետք է մուծեք նաև էկոլոգիայի վճար, ինչպես նաև բանկի միջնորդավճար:

Բանկի աշխատողը տալիս է ձեզ տեխզննման կտրոն, որով դուք պետք է գնաք և անցնեք տեխզննում:

Կտրոնը բաղկացած է երկու մասից` մեկը տեխզննման կայանում մեքենայի զնվելուց հետո մնում է այնտեղ, իսկ մյուսը` կնքվելուց հետո, կպցնում եք մեքենայի դիմապակուն:

Տեխզննման կայանը, կտրոնի իր մասով, բանկում ձեր մուծած գումարը հետ է ստանում` գանձապետական տրանզիտ հաշվից, որպես ծառայության վճար: Տեխզննման գումարը, որ մուծում ենք բանկում, գանձապետարանի հաշիվ է գնում և չի համարվում բյուջեի փող, դա հարկ չէ, վարկ չէ, տուգանք չէ, դա գումար է, որ ժամանակավոր գտնվում է գանձապետարանի հաշվին, որպեսզի փոխանցվի տեխզննման կայաններին, ըստ վերադարձված կտրոնների:

Հիմա, ինչ է տեղի ունեցել իրականում, վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի որոշմամբ և տրանսպորտի նախարարության աջակցությամբ?

Մարդիկ, բանկում կատարել են տեխզննման մուծումը, մուծել են բանկի միջնորդավճարը, էկոլոգիայի վճարը, ստացել են երկու մասից բաղկացած տեխզննման կտրոն:

Որից հետո եղել են հետևյալ տարբերակները`

1. Վարորդները կտրոնի կեսը դեն են նետել, իսկ մյուս` չկնքված մասը կպցրել են դիմապակուն:

Տեխզննման կայանները, չունենալով կտրոնի մյուս մասը, չեն ստացել դրա դիմաց որևէ գումար, և դա մնացել է գանձապետական հաշվին, որը և ոստիկանությունը սխալմամբ համարում է "բյուջեի փող":

Իրականում այդ փողը չպետք է բյուջեյում մնար, այլ պետք է վերադարձվեր մարդկանց, քանի որ գործարքը կիսատ է եղել:

Տիգրան Սարգսյանը` իր որոշումով ուղղակի լավություն է արել բանկերին և բյուջեին:

2. Մարդիկ վերցրել են կտրոնը, գնացել են տեխզննման կայան և չեն ցանկացել անցնել զննում:
Քանի որ Հայաստանում մեքենաների մեծ մասը տեխզննում անցնելու ենթակա չէ, շատ հին են, դրանց վարորդները` կտրոնի մի մասը տվել են տեխզննման կայաններին և աղաչել են, որ իրենց հին մեքենան չզննվի, այլ ուղղակի կնքվի կտրոնը:


3. Մարդիկ, վերցրել են կտրոնը, գնացել են տեխզննման կայան, զննել են իրենց մեքենան և ստացել կնքված կտրոնը:
Ես ինքս պատկանում եմ այս վերջին խմբին, և միշտ տեխզննումը անցել եմ Ավտոռեմ տեխզննման կայանում, որպեսզի մեքենաս զնվի:


Այսպիսով` սրանք բյուջեի փողեր չեն, այլ մեր, վարորդների վճարներն են, որ գրպանել են բանկերը և պետությունը:


Մարդկանց` ծառայություն չստանալը սկսվել է ոչ թե տեխզննման կայաններում, այլ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի որոշումից հետո, բանկերում, թաղապետարաններում, ուր մարդկանց ուղղորդում էին մուծումներ անելու, առանց ծառայություն ստանալու։

Այս համակարգը ստեղծել է պետությունը:

Եթե տեխզննման գործընթացը չլինի, ապա հավատացեք, որ մեքենայի գույքահարկ ոչ մեկը չի մուծի: Տեխզննման գործընթացը խթանում է դրան: Ինչպես նաև էկոլոգիայի վճար չեն մուծի: Բանկերը ևս կզրկվեն միջնորդավճարներից:

Իրականում տեխզննում պետք է, բայց արդյոք վարորդները կանցնեն այն հնամաշ մեքենաներով?

Ու այս պարագայում ոստիկանությունը կատարում է ընդամենը պոպուլիստական հայտարարություն, թե բյուջեի փողեր են գրպանվել, և չի բացատրում այս ամբողջ  իրողությունը:
Իսկ այս ամենի սկզբնաղբյուրը պետք է հաշվի առնել:


Պետք է պատասխանատվության կանչել այս տեխզննման պրոցեսի կնքահորը` Տիգրան Սարգսյանին և տրանսպորտի նախկին նախարարներին:

Թե չէ ընկել եք մանր կայանների հետևից:

ՃՈ: Տարիներն անցնում են, իսկ սրանք չեն փոխվում

Բոլորը գիտեն, որ Դավթաշենի կամրջի վրա, երկու արագաչափեր կան:

Սակայն այսօր պարզեցի, որ արագաչափերից բացի նաև ոստիկաններ կան, որոնք ևս արագաչափի դեր են ստանձնել:

Կանգնեցրեցին ինձ, կամուրջը հենց վերջանալու վրա:

ՃՈ - բարև ձեզ, էս ինչ կոչումով էսինչյան:

Ես, չիջնելով մեքենայից - ուրախ եմ, բարև ձեզ: Ինչումն է խնդիրը

ՃՈ- Դուք գերազանցել եք կամրջի վրա արագությունը, նկարահանումը մեր մեքենայի
մեջ կա, կարող եք գալ տեսնել:

Ես - Իսկ ինչումն է խնդիրը? Եթե գերազանցել եմ, կամրջի վրա կան տեղադրված երկու արագաչափեր, նրանք կֆիքսեն գերազանցումս և ես կծանուցվեմ այդ մասին:

ՃՈ - Ոչ, մոտեցեք տեսեք մեր մեքենայում կա տեսագրությունը, որ դուք գերազանցել եք և վարել 75 կմ/ժ արագությունով, թույլատրելի արագությունը գերազանցել եք 5 կմ/ժ-ով:

Ես - Հա, բայց ես կտուգանվեմ չէ, տեսախցիկի նկարածով, հո նույն խախտման համար երկու անգամ չեմ տուգանվելու?

ՃՈ - Եկեք տեսեք նկարահանածը, տեսախցիկը կարող է չֆիքսել, դուք շատ կարճ ճանապարհահատվածի վրա եք գերազանցել արագությունը, հետո նորից իջեցրել եք:

Ես, դուրս գալով իմ մեքենայից - Իսկ դուք որտեղ էիք, որ նկատել եք գերազանցումս?

ՃՈ - Մենք հանդիպակաց ճամփեզրով էինք ընթանում, ձեզ նկարեցինք, կամրջի վրա շրջադարձ կատարելով ձեզ կանգնեցրեցինք:

Ես - Լավ, իսկ ինչով եք նկարել իմ գերազանցումը?

ՃՈ - Մեր մեքենայում տեղադրված արագաչափով:

Ես - Շատ լավ, բայց ես ինչու պետք է հավատամ ձեր արագաչափի հավաստիությանը, ինչ-որ հայաստանյան գերատեսչության փորձաքննություն այն անցել է? ՈՒնեք հավաստագիր նրա մասին?

ՃՈ - Հա իհարկե, մենք հո հենց այնպես սարք չէինք տեղադրի մեր մեքենայում: Ահա չափման թղթերը:

Նա տալիս է ինձ պատճենահանած երկու էջեր, որտեղ ռուսերեն ինչ-որ տեքստեր են:

Ես - Ինչ է գրած այս թղթում, ես ռուսերեն չեմ հասկանում, ինչու ռուսերեն? Հայաստանյան որևէ կառույց այս սարքը փորձաքննության ենթարկել է?

ՃՈ - իհարկե, սրա թարգմանած հակերենն էլ ունենք, ահա, կարդացեք:

Մեկնում է  մեկ էջի վրա տպված կես էջ հայերեն տեքստ, որն արդեն կասկածելի էր, քանի որ ռուսերենը խիտ երկու տպած էջեր էին, հայերենը չէր կարող թարգմանվեր և դառնար կես էջ: Բայց սա լրիվ այլ թուղթ էր:

Ես - Սա ինչ-որ մեքենայի` տուգանային հրապարակ քարշակելու ակտ է, այլ ոչ թե արագաչափի փորձաքննության հայերեն տարբերակը: Հայերեն չունեք?

ՃՈ- Ինչ ա, ռուսերենը հիմք չի քո համար?

Ես - Ոչ, ռուսերենը բացարձակ ինձ համար կարևորություն չունի Հայաստանում, և որևէ հիմք չի կարող լինել:

ՃՈ - Լսեք, դուք խախտում եք արել, ու գերազանցել 5կմ/ժ-ով:

Ես - Հա, բայց արագաչափ կա ու ես տուգանվելու եմ, եթե խախտել եմ, ինչու եք դուք ձեր ժամանակը կորցնում ու նորից արագաչափի գործ անում? Հիմա ինչ եք ուզում?
Եթե խախտել եմ, ուղարկեք խախտումը, հիմա ինչու եք այսքան ժամանակ վատնում?

ՃՈ - Տվեք ձեր փաստաթղթերը?

Ես- Իսկ կոնկրետ ինչ փաստաթղթեր? Ես տարբեր փաստաթղթեր ունեմ?

ՃՈ, խառնված - Մեքենայի տեխ անձնագիրը և վարորդական իրավունքը:

Ես - Խնդրեմ: Ահա նրանք:

ՃՈ - Մենք կարող ենք նախազգուշացնել ձեզ և բաց թողնել, ձեր ժամանակը այսքան չվատնենք: Բայց ախր դուք անգամ չեք էլ ուզում նայել մեր կամերայով նկարածը:

Ես - Ոչ, եթե խախտում կա, ուղարկեք իմ հասցեյով: Իսկ Ձեր կամերային ես չեմ վստահում, քանի որ դուք ինձ որևէ հավաստիացնող փաստաթուղթ ցույց չտվեցիք: Ես ինչ է վթարային իրավիճակ եմ ստեղծել?

ՃՈ- Ոչ: Եթե վթարային իրավիճակ լիներ, մենք այլ խոսակցություն կունենայինք: Լավ,  էս ինչը ձեր հասցեն է? Մենք խախտումը կուղարկենք ձեզ այդ հասցեյով, դուք ձեր հետագա քայլերը կանեք:

Ես - Շնորհակալություն, ուղարկեք: Հաջողություն: