Մրջյունները կարող են հուշել, ինչու է մեր հանրությունը հետ գնում

Հայաստանը հետընթաց է ապրում շատ ու շատ ոլորտներում` արդյունաբերություն, գիտություն, դեմոգրաֆիա, քաղաքաշինություն, գյուղատնտեսություն, կրթություն:


Գյուղացին:
Գյուղատնտեսության ոլորտում խոշոր օլիգարխները ձեռք են բերում գյուղացիներին պատկանող հողերը և նույն գյուղացուն դարձնում այդ հողի վրա վարձու աշխատող:
Այստեղ հասել ենք ֆեոդալիզմի դարաշրջանին:
Գյուղացին անգամ չի կարողանում սեփական հողակտորի վրա սերմնացու առանձնացնել: Հողի որակը այնքան է ընկել, որ գյուղացիները ստիպված են ամեն տարի սերմնացու պարտքով գնել ու փորձարկել նոր բերքը, ռիսկի ենթարկվել` բերք չստանալու հավանականությամբ:


Քաղաքացին:
Իր ձայնը գերադասում է փոխանակել 5000 դրամի հետ, և անձայն ստրուկի կարգավիճակով չտեսնել իր պատգամավորին և չպահանջել նրանից ոչինչ 5 տարի: Այստեղ հասել ենք սրտկատիրության, երբ մարդը անպաշտպան է ու ձայնազուրկ, կամքից զրկված ու խաբված:

Գիտություն
Գիտության մեջ տեսնում ենք ովքեր և ինչպես են հայտնվում ասպիրանտուրաներում, ովքեր են օգտվում արտոնյալ կրթաթոշակներից, բազե ճամբարներից, ինչպես են կուսակցականացվում ԲՈՒՀ-երը և ուսանողության ողնաշարը կոտրվում: Արդեն սաքուլիկները պրոռեկտոր են դառնում: Իսկ անգրագետ կուսակցական պաշտոնյաները իրար հետևից գիտական թեզեր են պաշտպանում:
Այստեղ հասել ենք քարե դար:

Ինչու ենք հետ գնում? Պատասխանը միգուցե կհուշի այս պարզունակ փորձը, որ յուրաքանչյուր մարդ կարող է կատարել:

Շատերն են տեսել, ինչպես են մրջյունները շարքով, իրար հետևից որոշակի հեռավորություն պահպանելով, գնում ինչ-որ ուղղությամբ:
Նրանք մի պահ կանգ են առնում, բեղիկներով աջ ու ձախ անում, հոտը զգալով առաջ են շարժվում:
Պարզվում է, որ նրանք ճանապարհին քիմիական հեղուկով հետքեր են թողնում և նշում ճանապարհը: Նշված ճանապարհը մյուսների համար ուղենիշ է դառնում:
Մյուս մրջյունները` նշագրված ճանապարհից չեն շեղվում և միանշանակ գիտեն ուր գնան:

Երեկ մի փորձ կատարեցի: Մրջյունների շարքը երկկողմանի շարժվում էր ինչ որ հետագծով: Ջուր լցրեցի նրանց ճանապարհի կեսին, մի հատվածի վրա:

Եվ ինչ կատարվեց? Մրջյունները մոտենում էին, արագորեն հասնում ջրված ճանապարհի եզրին, կանգ առնում, փորձում առաջ շարժվել, սակայն չէին գտնում հիմնական ճանապարհը, քանի որ հոտը վերացված էր:
Եվ այստեղ ամենահետաքրքիրն էր տեղի ունենում:
Նրանք շրջվում էին և գնում հակառակ ուղղությամբ, որտեղից նոր էին եկել: Իրենց եկած ճանապարհով հետ էին սկսում շարժվել:

Ու այսպես, իրար հետևից, բոլոր նոր մոտեցող մրջյունները խոնավ հատվածի մոտից շրջվում և հետ էին դառնում:

Անորոշ, անհայտ ճանապարհով գնալու փոխարեն մրջյունները գերադասում են հետ վերադառնալ եկած ճանապարհով, որը ամենա որոշակին է եղած վիճակում:

Երբ ճանապարհի ջուրը չորանում էր, սկսվում էր ևս մեկ հետաքրքիր պահ: Որոշ մրջյուններ հետ չէին դառնում: Առաջամարտիկների պես, նրանք գնում և վերականգնում են հին ճանապարհը, բացելով հետևից եկողների համար նրա երթևեկությունը: Այս մրջյունները հետախույզ առաջամարտիկներ էին:

Հասարակ փորձ էր: Բայց մտածելու տեղ տվող:

Ինչպես են հանրությունները վարվում անհայտ, անորոշ իրավիճակներին հանդիպելով? Մեր հանրությունը ընտրել է նույն հետ գնալու ճանապարհը, ինչպես մրջյունները անհայտության դեպքում:
Հանդիպելով անորոշությանը մենք հետ գնալով հասել ենք ֆեոդալիզմին, ստրկատիրությանը, քարե դարին: Քանի որ դա է մեզ քաջ ծանոթ:
Մեզ իրոք պակասում են առաջամարտիկները, որոնք կարող են նոր ճանապարհը ուղենշել:

Ղարաբաղի բարբառը

Նոր հայերէնի 31 բարբառներուն մէջ ամէնէն մեծը, ամէնէն տարածուածը Ղարաբաղի բարբառն է: Իր սահմանները կը փռուին հիւսիսէն մինչև Կովկասի վերջին ծայրերը, հարաւէն մինչև Թաւրիզ, արևելքէն մինչև Կասպից ծովին եզերքները, արևմուտքէն Սևանայ լիճը և Երևանի ու Կարնոյ բարբառներում սահմանագիծը:
Այսպէսով Ղարաբաղի բարբառին գրաւած գլխաւոր տեղերը հետևեալներն են. Շուշի, Գանձակ, Նուխի, Բագու, Դարբանդ, Շամախիի գիւղերը, Աղստաֆա, Դիլիջան, Ղարաքիլիսա, Ղազախի գաւառը, Բոլնիս-Խաչէն, Պարսկաստանի մէջ Ղարադաղի ամբողջ գաւառը, Թաւրիզի հիւսիսային կողմը Մուժումբար հայաբնակ գիւղը, Թաւրիզի Լիլավա թաղը` որ Մուժումբարի և Ղարադաղի գաղթականութիւն մ'է`, Տաճկաստանի մէջ ալ Էօտէմիշ և Պուրտուր:

- Պարի աճօ'ղում, ա'պըէր, հըշ տըղա՞ն ըս կյամ:
- Ըստուծե'ն պա'րին. Նէ'րքէ շէ'նան ըմ կյամ:
- Հինչու՞ հէ'տի էս քէ'ցալ ընդէղ:
- Պէն օ'նի. քէ'ցալ ի ըխճըկա'նըս ա'կը տամ:
- Խէ՞, ա'խճիկըտ ընդէղ ըս հըղէ ըրա՞լ:
- Բա հա'լա' նօր ըս գի'ւդում. էրկու տըռնան ի'վիլ ա վըէր Նըրքը-Շընա'ցէ մին մարթու~յ~ըմ տըվալ:
- Է', փըսէտ հա՞վան ը'ս, լա՞վ տըղա~յ~ա'. ըխճըկանըտ լա՞վա յէշում:
- Խէ՞ չի: Ըստուծանա շընուրհա'կալ ըմ. տօնը շէն, ա'մբարը ցօ'րնավ լի'գյը, կյիւմը տըվա'րավ լի'գյը, վըէ'խճարը սի'ւրիւ-սի'ւրիւ կա'ղնած, ճօխտ ճօխտ ճըղըցնէն պէ'նէ. ի'նքյն էլ լա'վ բօ'յավ բուսա'թավ, վըէր յէ'շըմ ըս քէ'փըտ կյամա:
- Դէ վըէր տըհէ'նցա, լա'վ ա. Ա'ստուծ է'լ ի'վիլ ա'նէ:

ՀԱՅՈՑ ԽՕՍԱԾ ԼԵԶՈՒՆԵՐՈՒ ԵՒ ԲԱՐԲԱՌՆԵՐՈՒ ՔԱՐՏԷՍ

Հրաչեայ Աճառեան։ Լազարեան Ճեմարան Արեւելեան Լեզուաց, Մոսկուա―Նոր-Նախիջեւան, 1911

Առաջարկ նոր վարչապետին` խանութների համար

Հուլիսի մեկից անընդհատ լսում ենք, որ դուրս գրված հարկային հաշիվների քանակը աճել է 45 տոկոսով, իսկ գումարային ծավալը` 35 %:

Շատ լավ է:

Սակայն միայն խոշոր տնտեսվարողների կողմից փաստաթղթերի դուրսգրումը չի կարելի հաջողված համարել:

Կան շատ միջին ու փոքր խանութներ, որոնք ուղղակի չեն վերցնում մատակարարի կողմից դուրս գրվող հաշիվը և չեն ուզում մտնել հարկային դաշտ:

Իսկ ինչու?

Որովհետև ձեռնտու չէ: Կատարենք որոշ հաշվարկներ:

Մեր երկրում փոքր տնտեսվարողները չեն վարում բարդ հարկային հաշվապահություն, չունեն պրոֆեսիոնալ հարկային հաշվապահ, չեն հանձնում բազմաթիվ հաշվապահական և վիճակագրական հաշվետվություններ:

Նրանք մուծում են շրջանառության հարկ:

Նոր կառավարությունը` տարեկան մինչև 58.3 միլիոն դրամ շրջանառություն ունեցող տնտեսվարողների համար, շրջանառության հարկը 3.5 %-ից նվազեցրել է 1%:

Եթե տնտեսվարողները անցնեն այս 58.3 միլիոն շեմը, ապա պետք է լրիվությամբ վարեն հաշվառում և փաստաթղթավորում, էլեկտրոնային հաշիվներ դուրս գրեն` ինչպես որ մյուս խոշոր հարկ վճարողները, օրինակ Գազպրոմը: Իսկ սա աբսուրդ է փոքրերի համար:

Շրջանառության հարկի 1տոկոս դարձնելը հիանալի է, բայց շրջանառության հարկի շեմը չի փոխվել: Այն մնացել է 58.3 միլիոն դրամ, ինչպես որ նախկինում էր:

58.300.000 /12 ամիսներին կստանանք  խանութի ամսեկան շրջանառությունը 4.858.000 դրամ:

Եթե հաշվի առնենք որ միջինում` խանութի հավելագինը կազմում է 10 տոկոս, ապա այս գումարից միայն ` 485.000 դրամն է ամսեկան խանութի օգուտը:

Վաճառողին օրական աշխատավարձը շուկայում 2000-5000 դրամ է: Միջինացված ամսեկան կլինի 105.000 դրամ: Սա դեռ ստվերում:

Եթե խանութը վարի հաշվապահություն և պահի մի հատ էլ հաշվապահ` ապա նա պետք է լրացուցիչ 100.000 դրամ նրան վճարի աշխատավարձ:

Եթե հանենք խանութի կոմունալ, էներգիայի, վարձակալության ծախսերը, խանութի տիրոջ աշխատավարձը` ես շատ կասկածում եմ, որ որևէ տնտեսվարող կցանկանա աշխատել այս պայմաններում: Դա ուղղակի ձեռք չի տա նրանց:

Եթե խանութները չեն ուզում վերցնել հարկային հաշիվ, ապա այս իրարանցումը շատ իզուր է և ոչ մի օգուտ չի տա: Պետք է 58.3 միլիոն շեմը փոխել:

Դրա պատճառով, կառավարությունը պետք է շրջանառության հարկի շեմը ևս բարձրացնի, դարձնի 150-200 միլիոն դրամ, այսօրվա 58.3 միլիոնի փոխարեն:

Հարկը իջեցնելը կարևոր էր նրանց համար, բայց շրջանառության շեմը պետք է բարձրացվի, որ նրանք չդառնան ԱԱՀ վճարող և հաշվառում վարող: Նրանք սրանից են խուսափում:

Այդ դեպքում արդեն ամեն ինչ կընկնի իր տեղը, մարդիկ օգուտով և հարկային դաշտում կաշխատեն: 

Իսկ հիմա դա չի ստացվի: Վախով ու ստիպելով ոչինչ չի ստացվի: 

Բաթում, 2014

Այս տարի էլ քաղաքը հյուրընկալել է հարյուր հազարավոր բազմազգ զբոսաշրջիկների: Պետականորեն իրար հետ հակամարտող, հակադիր դիրքերում գտնվող Հայաստանից ու Ադրբեջանից, Ուկրաինայից ու Ռուսաստանից, Թուրքիայից, Իրանից:

Քաղաքում ներդաշնակ տեղավորվել են տարբեր կրոնների հոգևոր տներ` հայկական եկեղեցին, մահմեդական մզկիթը, հրեական սինագոգը, կաթոլիկ եկեղեցին, վրացական եկեղեցին:

Բաթումի հայկական եկեղեցին

Բաթումի կաթոլիկ եկեղեցին

Բաթումի հրեական սինագոգը

Բաթումի վրացական եկեղեցին

Բաթումի մահմեդական մզկիթը

Եվ այս տարբեր կրոններն ու ազգերը զարմանալիորեն խաղաղ ապրում և հանդուրժում են միմյանց` այդպես չանելով սեփական երկրներում:
Բաթումի ձգողականությունը հենց սրանում է` քարացած ու պարտադրված տաբուներին ոչ ասելու իր օրինակով:

Զբոսաշրջիկի համար շատ հարմար է քաղաքը` բջջային հատուկ տուրիստական փաթեթներ, տրանսպորտի համար նախատեսված տոմսեր, անգլերեն ուղեցույցներ, մենյուներ, քաղաքի անվճար քարտեզներ, ինֆորմացիոն կայքեր:

Գործում է Ապոլլոն կինոթատրոնը, կրկեսը, դրամատիկական թատրոնը, տիկնիկային թատրոնը, դելֆինարին, որակյալ բրենդային խանութներ, հեծանիվների վարձույթի լայն ցանցը, բազմաթիվ ատրակցիոններ, ռեստորաններ ու կաֆեներ, նորակառույց ճոպանուղին, բուսաբանական այգին, Մակդոնալդսը:

Շինարարություն

Շինարարությունը շարունակվում է նույն տեմպերով, ինչ անցյալ տարի էր: Տեսանելի են անցյալ տարի կառուցվող, իսկ այս տարի արդեն ավարտին հասցված շենքերը, ինչպես նաև նոր կառուցվողները: Նոր բնակարան կարող եք գնել սկսած 450 դոլարից ք.մ.-ի համար:
Բնակարան գնելու համար քաղաքացիություն չի պահանջվում:
Շատերը գնում են նորակառույցներում բնակարաններ, մեկ ամիս տարվա մեջ իրենք են ապրում այնտեղ, իսկ մնացած ամիսներին` շենքի ադմինիստրացիան, հանձնում է այն վարձով, գումարի որոշ մասը փոխանցելով սեփականատիրոջը:
Շինարարությունը շատ էժան է: 4-5 հարկանի շենքի կառուցման համար, առանց հարդարման աշխատանքների ծախսվում է 60-70.000 դոլար: 1 ք.մ. համար մոտ 170 դոլար կառուցման ինքնարժեքով, որը վաճառվում է հետո 500 դոլարով:

Տրանսպորտ

Անցյալ տարի գրել էի Բաթումի տրանսպորտի մասին:
Հայաստանցուս համար իհարկե հետաքրքիր է նաև գնային տարբերությունները:
Օրինակ քաղաքային ավտոբուսի տոմսը արժե մեր փոխարժեքով 61.7 դրամ:

Քանի որ 1 լարին 231.43 դրամ է, իսկ 15 տոմսը քաղաքային ավտոբուսի համար 4 լարի է, ապա Բաթումիում 1 ավտոբուսի տոմսն այսօր արժե 61.7 դրամ:

Այդ ավտոբուսներում կարելի է կանգնել, ոչ թե կռանալ: Դրանց մի մասը ունի կոնդիցիոներ, բոլորը ներսում ունեն բանկային պլաստիկ քարտով վճարման հնարավորություն: Կենտրոնի կանգառները ունեն ժամանման էլեկտրոնային չվացուցակ:

Կոնդիցիոներով քաղաքային ավտոբուսները

Հայաստանից ժամանած զբոսաշրջիկների համար տոմսը անսովոր և անհայտ գաղափար է: Նրանք սկզբից փորձում են դուրս գալուց վարորդին վճարել: Բայց դա մեր հայրենակիցների մեղքը չէ, այլ մեր տրանսպորտը մի քանի դար հետ գցած գծատերերի, այդ թվում` պաշտոնյա:

Այս ամենը Երևանի տրանսպորտի համար այսօր անլուծելի խնդիրներ են` հայտնի պատճառներով:

Ջուր

Բաթումի քաղաքի ջրագծերի, ջրահեռացման և ջրի ֆիլտրացման ջրամբարի կառուցման վրա ծախսվել է մոտ 100 մլն եվրո:
Շատերը կհիշեն 2-3 տարի առաջ ամբողջությամբ քանդված ներքաղաքային ճանապարհները, երբ փոխում էին գազատար, ջրատար, կապի գծերը:
Այսօր իրենք ունեն 24 ժամյա ջրամատակարարում: Փոքր բացառություններ կան կենտրոնական հին թաղամասերում, սակայն նորակառույց կամ բարձրահարկ շենքերի համար այն լուծված է:

Համեմատելով Բաթումի և Երևանի բնակչության քանակները, հիշեցնեմ, որ Երևանի ջրային ցանցի վրա այժմյան տերերը ծախսել են 17 մլն դոլար, ջուրը 24 ժամ չէ, գները տարին մեկ բարձրացնում են, ու դեռ գլուխ էլ գովում են:

Անցյալ տարվա`2013-ի համեմատ, բնակչության համար` գազի, լույսի, ջրի գները այստեղ չեն բարձրացվել կամ շատ աննշան են բարձրացվել, որ բնակիչները չեն էլ զգացել:

Բաթումից ոչ հեռու Աջարիցկալիյում, նորվեգացիների պատվերով, կառուցվում է 700 միլիոն դոլար արժողությամբ ՀԷԿ:
Այս պահին ընթանում են 15 ՀԷԿ-երի շինարարություն, իսկ հաստատված են արդեն 80 ՀԷԿ-ի նախագիծ 1.3 մլրդ.դոլարի ` 667 մեգավատ ընդհանուր հզորությամբ: Հիշեցնեմ որ հայկական ատոմային կայանի հզորությունը 440 մեգավատ է:

Բակեր

Երևանում ավտոտնակներ են բոլոր բակերում, իսկ Բաթումում ձևի համար մեկն էլ չկա, բակերը ազատ են:

Կցակառույցներ հատուկենտ կան, սակայն Երևանի պես մասսայական չէ այդ երևույթը և շենքերը իրենց տեսքը պահպանել են:

Շատ բակերում խաչեր են տեղադրված, որոնց կողքով
անցնելուց` շատերը կանգ են առնում և խաչականքվում

Բակերում կան խաղահրապարակներ և ֆուտբոլի ցանկապատ դաշտեր:

Երթևեկություն

Բաթումում հետիոտնային անցումներով անցնելն անհնար է` ՈՉ ՄԵԿԸ չի զիջում հետիոտնին: Ուզում է հետդ փոքր երեխա լինի, թե ոչ: Միակ զիջող վարորդները հայաստանցիներն են: Էս մի հարցում սրանք մեզանից դարերով հետ են:
Կամերաներ կան մի 2-3 հատ, սակայն ճանապարհային կանոնները չեն պահպանվում:
Կայանում են որտեղ պատահի` մայթերից սկսած մինչև շենքերի մուտքեր և խաչմերուկներ:

Բանակ

Վրացի երիտասարդների համար բանակի խնդիրը արտագաղթի կամ մտահոգության առարկա չէ: Սովորող բոլոր տղաները մինչև 28 տարեկանը ազատվում են բանակից: Ի դեպ ազատվում են թե ուսումնարանի, թե վճարովի, թե անվճար, թե պետական, թե անվճար ուսումնական հաստատությունների սովորողները: Ոչ թե միայն պետպատվերի անվճար բարձրագույնները:
Եթե տղան չի սովորում, ապա մուծելով բյուջե տարեկան 2000 լարի` մոտ 1150 դոլար, ստանում են օրինական տարկետում:
Սա իհարկե շատ ավելի էժան, ընդունելի և օրինական է, քան կոռուպցիոն հայտնի սխեմաները Հայաստանում:

Այստեղ կարող եք ավելի մանրամասն դիտել Բաթումի ֆոտոնկարները:

Իհարկե քաղաքը անթերի չէ: Սակայն երևում է ճիշտ ուղղությամբ ընթացող զարգացման հետևողական աշխատանքը: Տարեց տարի այն զգալի է դառնում:
Սակայն նրա թերությունները ինձ համար ցավալի չեն, որքան իմ հարազատ Երևանինը: