Զօր. Անդրանիկ կը խօսի

Ֆրանսիայի Ազգային Gallica թվային առցանց գրադարանում գտա զորավար Անդրանիկի Փարիզում 1921 թ. տպված խոսքը, որի 37-39 էջերը ներկայացնում եմ Ձեզ:
Տեսեք թե որքան նման է Անդրանիկի նկարագրած դաշնակցական Հայաստանը մերօրյա ՀՀԿ-ական Հայաստանին:
Ամբողջ նյութը կարող եք կարդալ այստեղ:

Ես հեռացայ Հանրապետութենէն, որպէսզի մասնակից չլինիմ այն բոլոր անպատուաբեր, անմիտ, սնանկ եւ ազգակործան գործունէութեան, որուն նուիրուեցան հանրապետութեան վարիչները առաջին օրէն:

Իւրաքանչիւր զինւորականի քով դաշնակցական լրտես մը դրուեցաւ:

Խորհրդարան մը կազմուեցաւ զուտ դաշնակցականներէ, որոնց մեջ կային քանի մը ընկերուհիներ ալ:
Ներքին պայքար մղուեցաւ միւս հայ կուսակցութեանց դէմ երկրին մէջ թե երկրէն դուրս: Իսկ հայ պօլշեւիքներուն դէմ յայտարարեցին եղբայրասպան կռիւ:

Պատերազմ ըրին Վրաստանի դէմ երեք հոգիի որոշումով եւ Հայաստան մատնուեցաւ սովի:

Շքախումբեր կը ղրկուէին Տրապիզոն եւ Կ.Պօլիս, ոճրագործ Էնվէրներու եւ Թալէաթներու մօտ:

Թիֆլիսի մէջ երեք ամիս կը վիճէին թե մեր բանակը պէտք է կազմել տէմոքրատիկ 
սկզբունքներով. ինչ որ կը նշանակէր տիսիբլինը վերցնել:

Զինադադարէն ետք հանրապետութեան վարիչները ցոյց չտուին իմաստութեան ո'եւէ նշոյլ:

Պաշտօնատունները լեցուեցան դաշնակցական պաշտօնէութեամբ, որոնց թիւը կը հասնէր 16 հազարի: 
Ճակատ ղրկուեցան Դաշնակցութեան չպատկանող եւ հակառակորդ տարրեր միայն:

Պ.Խատիսէան Պաթումի դաշնագիրը ստորագրելէն ետք Թիֆլիսի մէջ կը յայտարարէր թէ թուրքերը զարգացած եւ ճէնթլմէն մարդիկ են եւ Թուրքիոյ հայերը չեն կրցած անոնց հետ վարուելակերպ ունենալ:

Երեւանի մէջ կը հագուեցնէին մեր սիրուն աղջիկները. որպէսզի կայարանի մէջ ծաղկեփունջերով դիմաւորեն Խալիլ եւ Նուրի փաշաները, որոնք հարիւր հազարաւոր հայուհիներ բռնաբարել եւ կոտորել տուած էին: Երեւանի մէջ զինւորական նուագախումբերով ճաշկերոյթներ կը տրուէր այս մարդոց:

Չկրցան հետեւիլ շրջահայեաց ներքին քաղաքականութեան մը եւ առաջ բերին ապստամբութիւններ թաթարական շրջաններու մէջ:
Մերժուեցան Ազգ.Պատուիրակութեան առաջարկները համաձայնութեան մասին:

Այս բոլորը արդիւնք էին մտայնութեան մը, որ չէր զանազանուեր Ռուսիոյ արդի վարիչներուն մտայնութենէն: Ես կը նախատեսէի թէ բոլոր այն աթոռները, զոր գրաւած էին Երեւանի ղեկավարները, խարխուլ էին, քանի Ռուսաստան իր վերջին խօսքը չէր ըսած:
Դժբախտաբար այսօր իրականութիուն մըն է, ինչ որ նախատեսած էի:

Այն մարդիկ որոնք կը հիանային թուրքերու ճէնթլմէնութեան վրայ, ստորագրեցին Աղէքսանդրապօլի դաշնագիրը, ցեխի մէջ թաթխելով այն ոսկէ գրիչը, որով ստորագրուած էր Սէվրի դաշնագիրը:

Անցեալ տարի երբ Ամերիկա կը գտնուէի, Գ.Փաստրմաճեան աղմուկ մը փրցուց, ըսելով թէ Պօղոս Նուպար Հայաստանի հարաւային մասը քիւրտերուն կը յանձնէ:
Սակայն չլսեցի տակաւին թէ ինչ կը խորհի միեւնոյն Փաստըրմաճեանը եւ ինչու շշուկ մը իսկ չի հաներ ամբողջ Թրքահայաստանը մեր թշնամիներուն ծախողներուն դէմ:

Հայկ.Հանրապետութիւնը վիժեցաւ, որովհետեւ շէնք մը շինելու համար լաւ ճարտարապետներ պէտք էին. մինչդէռ անոր ղեկավարները հիմը դրին օդին մէջ, փոխանակ հաստատուն գետնին վրայ դնելու:

Ուրիշին հոր փորողները իրենք մէջը ինկան:

Իմ խիղճս եւ հոգիս հանդարտ է այս բոլորին մէջ:

Մնացածը կը թողում անաչառ պատմագրին, որպէսզի երեւան հանէ բոլոր անոնք, որոնք պատճառ եղան այսքան անմեղ արիւններուն թափուելուն:



Անդրանիկ:
1921
Բարիզ:
Հրատարակութիւն "Ապագայ" շաբաթաթերթի

Ինչ անել որակ փոխելու եւ թռիչք ապահովելու համար

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ, Հարցազրուցավար

Հարցազրույց - 09 Նոյեմբերի 2016, 12:48

Մեր զրուցակիցն է ծրագրավորող Արթուր Ղազարյանը

Երեկ վարչապետը ՏՏ ոլորտի ներկայացուցիչներին ասել է, որ թռիչք անելու, որակ փոխելու առումով հույսը կապում է նրանց հետ: Եվ նրանցից ծրագրեր է ուզել: Իբրև ոլորտի ներկայացուցիչ՝ ինչպե՞ս եք գնահատում նման քայլը:

Չեմ թաքցնի, որ Կարեն Կարապետյանի և նոր անբիծ անցյալով մի քանի նախարարների նշանակումը ես ևս ողջունել եմ, և սկզբնական շրջանում հույս ունեի, որ նա իրոք շեշտակի փոփոխությունների կգնա: Սակայն կառավարության ծրագիրը կարդալուց և կառավարության վերջին 1,5 ամսվա նիստերի օրակարգերը ուսումնասիրելուց հետո փոխել եմ կարծիքս: Նրանք ուղղակի ժամանակ են ձգում մինչև առաջիկա՝ ապրիլի 2-ի ԱԺ ընտրությունները: Նույն մոտեցումները ես տեսնում եմ ՏՏ ոլորտի հետ հանդիպումներում: Նախ սկսենք նրանից, թե ում հետ է հանդիպում նոր վարչապետը: Կարեն Կարապետյանը հանդիպում է նույն այն մարդկանց հետ, ովքեր որպես ՏՏ ոլորտի գրպանային ներկայացուցիչներ տարիներ շարունակ հանդիպում են նախկին վարչապետների և նախագահների հետ: Այդ ՏՏ ոլորտի մարդիկ մինչև այսօր նույնպես օգտվել են վարկային բազմամիլիոնանոց և արդյունքները չվերլուծած ծրագրերից, բյուջեի սուղ հատկացումներից:

Եթե վարչապետը ուզում է կոնկրետ ծրագրեր, թե ինչպես շեշտակի փոխել ՏՏ ոլորտի իրավիճակը, ես ունեմ իմ մոտեցումներն այդ հարցում:

Օրինակ, ինչպիսի՞ մոտեցումներ կան, հնարավորություն չի՞ եղել Դուք էլ ներկայացնեիք դրանք վարչապետին:

Ես վարչապետին կառաջարկեի գույքագրել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասնագետներ պատրաստող ԲՈՒՀ-երի ծրագրերը, դասավանդվող առարկաների ցանկը, կկրճատեի հնացած, ծրագրավորումից հեռու դասախոսական կազմը: Կուղարկեի բոլորին տուն:

Երկրորդ քայլով կառաջարկեի հանրապետականացված ԲՈՒՀ-երում արգելել երիտասարդական հանրապետական միության գործունեությունը, որը ուսանողներին ուսման վարձի հատուցում տրամադրելով՝ ուղղակի խեղում է ապագա մասնագետներին, ուղղակի գնում է նրանց հոգիները:

Երրորդ՝ ես բոլոր ՏՏ մասնագետների համար կստեղծեի պայմաններ, որպեսզի նրանք մուտք գործեն դպրոցներ և սկսեն ինֆորմատիկա առարկայի իրական դասերը: Բոլոր մասնագետներին, ովքեր կդասավանդեն դպրոցներում, կտրամադրեի հարկային արտոնություներ, կազատեի նրանց եկամտային հարկի վճարումից:

Չորրորդ՝ ես կհրավիրեի աշխարհի լավագույն ՏՏ մասնագետներին այստեղի ԲՈՒՀ-երում դասավանդելու, կվճարեի նրանց կացության և տեղափոխման ծախսերը: Կբերեի լավագույն պրակտիկաներն այստեղ:

Հինգերորդ՝ ես գումարներ կհատկացնեի, առցանց անգլերեն դասընթացները հայերեն թարգմանելու կամ հասանելի դարձնելու այստեղ: Coursera, EDx առցանց կայքերով կարելի է այսօր անվճար ուսում ստանալ աշխարհի հռչակավոր դասախոսների մոտ` MIT, Harvard, Berkley, Oxford: Թուրքիայի կառավարությունը տարեկան մոտ 250 մլն դոլար հատկացնում է թուրք մասնագետներին թուրքերենով այդ նյութերը հասանելի դարձնելու համար: Մեր համալսարանները չեն գիտակցում, որ արդեն փակված են:

Այո, առցանց ուսուցումը հեղաշրջել է աշխարհը: Իսկ մենք դեռ ուսուցանում ենք այն առարկաները, որ 30 տարի առաջ են դասավանդվել: Պետք է հասկանալ, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասնագետները բաց աշխարհի քաղաքացիներ են: Նրանք չունեն սահմաններ: Եվ նրանց արտահոսքը շատ հեշտ է: Այսօրվա աշխարհը խելացիների մտքի թռիչքի աշխարհ է, այլ ոչ թե զոռբա կուսակցականացված սաքուլիկների: Իսկ մեզ մոտ դեռ ֆակուլտետ են օրհնում ռեկտորի մասնակցությամբ: Պատկերացնում եք, 21-րդ դարում:

Պրն Ղազարյան, Տիգրան Սարգսյանն էլ շրջանառության մեջ դրեց գիտելիքահենք տնտեսություն ունենալու գաղափարը, ինչը դարձյալ մնաց թղթի վրա։ Կարծում եք՝ այս անգա՞մ էլ նույնը կկրկնվի։

Գիտեք, Տիգրան Սարգսյանի հայկական աշխարհ, տարածաշրջանի ֆինանսական կենտրոն, համահայկական բանկ ծրագրերը որտե՞ղ են... Չկան: Իսկ որտե՞ղ է Տիգրան Սարգսյանը: Մոսկվայում ԵՏՄ պաշտոնյա է: Միգուցե Մոսկվայում աշխատանքն է որոշ մարդկանց երազանքը, բայց ոչ մեր: Կարեն Կարապետյանը կազմել է ծրագիր, մի քանի էջով ներկայացնում է տնտեսության բոլոր բնագավառները`տրանսպորտ, կրթություն, գյուղատնտեսություն, արտաքին հարաբերություններ: Բայց Օբամայի միայն առողջապահության բարեփոխման ծրագիրը 25.000 էջ էր, որտեղ գրված էր ով, երբ, ինչ պետք է անի: Կարապետյանի ծրագրում չկա կոնկրետություն, դա բարի ցանկությունների կենացաճառ է: Ոչ ավել: Կտեսնենք նախընտրական պոպուլիզմից հետո ինչ են անելու:

Ֆինանսների նախարարության կայքից կարող եք ծանոթանալ, որ 2016 թվականի վերջին երեք ամսում ՀՀ պարտքը` ներքին և արտաքին, աճել է մոտ 250 մլն դոլարով, այսինքն՝ ամեն օր մենք պարտք ենք վերցնում 2.7 մլն դոլար: Սա իրոք մտահոգիչ է: Եթե կարող բոլոր ուժերը այսօր չաշխատեցվեն, այլ շարունակեն անգործության մատնվել, մենք կկորցնենք պետականությունը: Կարմիր գծերի փոխարեն թող պետականացնեին պղնձի և մոլիբդենի հանքերը: Դա արդեն լուրջ կլիներ:

Հարկային նոր օրենսգրքից դժգոհ են հենց ՏՏ ոլորտի մասնագետները։ Կիսո՞ւմ եք մտահոգությունը, հնարավո՞ր է՝ սա արտագաղթի նոր ալիք բարձրացնի։

Հարկային նոր օրենսգիրքը նոր վարչապետի նշանակման օրը ԱԺ-ում հանվել էր շրջանառությունից: Մտածել էին, որ իրոք պետք է նոր վարչապետը այն հիմնովին փոխի: Բայց, ավաղ, ոչ: Օրենսգիրքը բերվեց նորից ԱԺ օրակարգ և ընդունվեց վերջնականապես: Եկամտային հարկի բեռը այդ օրենսգրքում աճել է: Չմոռանանք նաև կենսաթոշակային սպասվող պարտադիր մուծումները: Այսինքն՝ աշխատողների հարկային բեռը ավելանում է: Եվ ամենահիմնական պայմանը, որ շահութահարկը պետք է հավասարեցվի եկամտային հարկին՝ սկզբից կար նախագծում, հետո հանվեց: Իրավաբանական անձի շահույթը` շահութահարկի տեսքով և ֆիզիկական շահույթը` եկամտային հարկի տեսքով պետք է հավասար լինեն: Իսկ նոր օրենսգրքով դա չարվեց: Իսկ արտագաղթի հիմնական ալիք, բացի այս սոցիալական, հանրության արդարության հարցերից` մնում է չլուծված ղարաբաղյան հարցը: Պատերազմի վտանգը ուղղակի դուրս է մղում արական սեռի բնակչությանը երկրից: Սրա մասին էլ են մոռանում: Եվ ի վերջո օրենսգրքերը, օրենքները այստեղ միայն հարկահավաքության համար են գործում, այն էլ ոչ բոլորի: Եթե ամեն մի նոր նախարար խոսում է «խաղի նոր կանոններից», ապա ինչ օրենք, օրենսգիրք պետք է գործի: Բոլորին թվում է, թե ինքը պետք է խաղի կանոն սահմանի՝ մոռանալով, որ կառավարումը խաղ չի, և պետք է գործեն օրենքները, ոչ թե նորանոր կանոններ ստեղծվեն:

Ի՞նչ եք կարծում՝ քառօրյա պատերազմից հետո որքանո՞վ են վերանայվել ՏՏ ոլորտի առաջնահերթությունները, որքանո՞վ է փոխվել վերաբերմունքը ոլորտի նկատմամբ։ Եվ արդյոք ՏՏ ոլորտի արտադրանքը իրացման շուկա ունի Հայաստանում։

Քառօրյա պատերազմը ի հայտ բերեց իրական վիճակը: Բոլորը հասկացան, որ տանկերը թղթի պես խոցվում են` իսրայելական բարձրտեխնոլոգիական զենքի կողմից: Կադրային փոփոխություններ եղան, բայց պատասխանատվության ոչ մեկը չկանչվեց: Գիտեք, անկեղծ չեմ հավատում, որ հասարակ արդյունաբերությունից զրկված Հայաստանը ունակ է հիմա բարձրտեխնոլոգիական արտադրության: Նույն Տիգրան Սարգսյանը ասում էր, որ մենք դարձել ենք ծառայություններ մատուցող երկիր, մեզ արդյունաբերություն պետք չի: Իսկ բարձրտեխնոլոգիական զենքի արտադրության համար պետք են ոչ թե հասարակ, այլ բարձրակարգ ինովացիոն գիտելիքների տեր մարդիկ: Պետք են մշակումների ընդունված ստանդարտներ:

Օրինակ, CMMI ստանդարտը ընդունվել է ի սկզբանե որպես նախապայման ԱՄՆ պաշտպանական ոլորտի պատվերները կատարելու համար: Չես բավարարում այդ պահանջին, պետական պաշտպանական պատվեր չես ստանում: Եթե հիմնարկը չի համապատաստանում ներքին պրոցեսների CMMI ստանդարտին, ապա որևէ պետական պատվեր, առավել ևս պաշպանական, նրանք ստանալ չեն կարող: Նույնը վերաբերում է բյուջեից սնվող պատվերներին և աշխատանքներին: Բոլոր մատակարարները պետք է անցնեն նմանատիպ հավաստագրում: Մեզ մոտ սա չկա: Պետք է սահմանել, որ ՊՆ-ի պատվերները կատարող հիմնարկները պետք է անցնեն CMMI հավաստագրում: Եթե աշխատենք այս ուղղությամբ, ամեն բան հնարավոր է ստեղծել, ուրիշ բան՝ դրա ժամանակը մեզ տրվա՞ծ է, թե ոչ...

Հոդվածի հղումը `այստեղ

Ինչու աշխարհի լավագույն պրակտիկաները չեն ընկալվում հայ պաշտոնյաների կողմից?

Օտարերկրյա շփումների նպատակներից է` դիմացի կողմի ձեռքբերումներին և լուծումներին ծանոթանալն ու սեփական երկրում կիրառելը:

Հայաստանում լրիվ հակառակ էֆեկտն ենք տեսնում:

Նախագահի, պատգամավորների, քաղաքապետերի, մարզպետների այցերը եվրոպական, ամերիկյան երկրներ որևէ օգուտ մեր երկրին չեն տալիս:
Այնտեղ տեսած լավագույն պրակտիկաները չեն ընկալվում և հետևաբար չեն էլ ներդրվում մեզ մոտ:
Լրիվ հակառակ պատկերն ենք տեսնում, երբ նշած պաշտոնյաները այցելում են ԵՏՄ երկրներ` հատկապես Ռուսաստան: Անմիջապես այցին հետևում է օրենսդրության կամ տնտեսության մեջ մի նոր փոփոխություն-հետընթաց:

Պարզվում է այս ամենի պատճառը շատ հայտնի է. դա ընկալման պակասն է:

Մեր պաշտոնյաները ընկալում են միայն այն` ինչին որ սովոր են. կազինոները, առևտրի մոլերը, կերուխումը, բայց ոչ ինովացիաները կամ տեխնոլոգիաները:

Բացատրեմ օրինակի վրա:

Արտաքին աշխարհից ազդակները մարդու ուղեղում ստացվում են միայն այն դեպքում, երբ այդ տեղեկատվությունը համապատասխանում է ուղեղում 'դրված մատրիցային', որը ձևավորվել է նախկին իրադարձությունների ընթացքում: 


20-րդ դարի սկզբում, բրիտանացի հետազոտողները Սինգապուր են բերում Մալազիական թերակղզու ցեղերից մեկի առաջնորդին: Այդ ցեղը լրիվ մեկուսացած էր արտաքին աշխարհից և ապրում էր դեռ քարե դարի վիճակում, անգամ անիվ նրանք չէին հայտնաբերել:
Առաջնորդը խելացի մարդ էր,  նա մանրամասն բացատրում և արտահայտվում էր իր սեփական աշխարհի մասին:

Բրիտանացիները փորձի համար որոշում են նրան տանել Սինգապուր, որը արդեն խոշոր նավահանգիստ էր, բարձրահարկ շենքերով, զարգացած առևտրով:

Մալազիական ցեղի առաջնորդին 24 ժամ ուղեկցում են քաղաքում, ցույց են տալիս բազմաթիվ պոտենցիալ փոփոխությունները և զարգացման հնարավորությունները, որոնք նրա ցեղը կարող է իրականացնել Մալազիայում:

Բայց բոլոր հրաշքներից, որ ինքը տեսել էր, միայն մեկն էր նա առանձնացրել, որպես ամենակարևորը: Նա փողոցում տեսել էր մի մարդու, որը ավելի շատ բանան էր տանում, քան ինքը մինչ այդ պատկերացնում էր, որ հնարավոր է տանել: Ու հատկապես տպավորվել էր այդ փաստից:

Ինչը որ նրա բանականությունը մինչ այդ չգիտեր և չէր տեսել, նրան չէր էլ հետաքրքրել:
Նա չէր ընկալել բարձրահարկ շենքերի և ահռելի նավերի իմաստը, բայց երբ տեսել էր առևտրականին, ով սայլակը հրելով բանաններ էր տեղափոխում, նա զարմացել էր և տպավորվել տեղափոխվող բանանի քանակով:

Մնացած բոլոր հնարավոր փոփոխությունների նշանները այնքան հեռու էին նրա կյանքի փորձից, որ աչքերի տեսածը նա չէր էլ ըմբռնել:

Ահա թե ինչու մեր ցեղի առաջնորդները չեն ընկալում այդքան տեսածն ու լսածը:
Սակայն նրանք շատ լավ ընկալում և յուրացնում են կևորկովյան միակուսակցական, չեկիստական գործելակերպը: Որը նրանց և հոգեհարազատ է և ծանոթ:

Կատուն մեկ ամիս առանց կեր ու ջրի մնացել էր միայնակ` բնակարանում

Մեր շքամուտքում մի քանի կատուներ համարյա դարձել են շենքի բնակիչներ` հարևանները նրանց պարբերաբար կերակրում են:
Եվ կատուները այնքան են 'զարգացել', որ երշիկ էլ չեն ուտում:

Դուռը դեռ չբացած ոտքերի տակ են ընկնում: Շատ են լկստվել:

Հարթակում երեք բնակարան կա:
Մեկի դուռը միշտ փակ է, սեփականատերերը քաղաքում չեն:
Դիմացի հարևանը` տիկին Ամալյան, նույնպես սիրում է կատուներին և մեր մեջ ասած` նա է երես տվել դրանց, որ չեն հեռանում դռների առջևից:

Սակայն այսօր բարեհաջող ավարտվեց հետևյալ պատմությունը, որը ի դեպ անհավատալի է:

Ուրեմն մոտ մեկ ամիս շարունակ, շքամուտքի հարթակով անցնելուց, դռան ետևից պարբերաբար կատվի մլավոց է լսվում: Դե ես կարծում էի, որ դիմացի հարևանը` տիկին Ամալյան, որոշել է կատվին տանը պահել և մտածում էի նրա տնից է ձայնը գալիս:

Քայլերը լսելուց կատվի ձայնը ավելի ուժգին էր դառնում: Պատահում էր, որ այլ կատուներ ևս հավաքվում և ձայնակցում էին դռան ետևում գտնվողին:

Բայց այսօր, պարզվեց, որ այդ փիսոն ամենևին էլ մեր իմացած դռան ետևում չէր: Ընդհակառակը, պարզեցինք, որ հենց փակ բնակարանից էր գալիս նրա ձայնը: Այսինքն նա փակ բնակարանում էր հայտնվել:

Բայց ինչպես է նա այնտեղ հայտնվել? Ինչպես է կատուն մեկ ամիս փակ տանը առանց կերի և ջրի դիմանում: Ի դեպ կատվի ձայնը վերջերս թուլացել էր և համարյա չէր էլ լսվում: Հազիվ էր լսվում:

Զանգեցինք 911: Փրկարարները ասացին, որ  կատվին փրկելու համար կարող են դուռը բացել, սակայն պարտադիր է նաև ոստիկանության և համատիրության ներկայությունը:
Դրա կազմակերպումը երկար գործընթաց էր:

Ես լուրն առնելուն պես հանգիստս կորցրի: Գտա այդ տան բնակչի համարը` անհասանելի էր: Իմացանք նրա անուն-ազգանունը: Պարզվեց, որ շատ հազվագյուտ հայկական ազգանուն էր:

Փնտրեցի ինտերնետում, սոցիալական կայքերում, մի քանիսին հաղորդագրություն գրեցի:
Այլ հույս չկար:
........
Մեկ էլ մեկ ժամ չանցած, ստանում եմ ֆեյսբուքյան զանգ: Զանգահարողը այդ փակ բնակարանի տիրոջ որդին էր: Ես պատմեցի եղելությունը: Նա ասաց, որ ծանոթներին կտեղեկացնի, որ լուծեն խնդիրը:

Երկու-երեք ժամից բարեկամները բացեցին դուռը: Դուռն բացելուն պես, փիսոն փախավ տնից:
Սակայն ոչ մի կեր էլ պարզվեց նա չուներ: Ջուր նույնպես: Մեկ ամիս այդպես դիմացել էր:

Ուրեմն բնակարանի տերը մեկ ամիս առաջ եղել էր տանը, մուտքի դուռը բաց թողած` գնացել էր պատշգամբ, իսկ այդ ընթացքում այս չարաճճին ներխուժել և թաքնվել էր տանը: Իսկ տերը դուռը փակել և քաղաքից մեկնել էր:

Բայց ինչպես էր դիմացել փիսոն?
Փաստորեն կատուն կարող է մեկ ամիս մնալ առանց կեր ու ջրի?

Որքան կարևոր են սոցիալական կայքերը: Եվ ինչ լավ է, որ մարդիկ այնտեղ գրանցված և հասանելի են:

Թե չէ մեր այս փիսոն շատ վատ կավարտեր:

Երևանում նորից կանաչ տարածք են վերացնում

Այսօր շրջանայինում, Աբովյանի արձանից ոչ հեռու գտնվող պուրակում նկատեցի բուլդոզեր, ինքնաթափ: Բարձր ցանկապատը արդեն կասկածներ առաջացրեց, մոտեցա:

Պուրակի կենտրոնում, ծառերի մեջ այնպիսի բարձր ցանկապատ էր քաշած, որ չերևա ոչինչ թե ներսում ինչ է կատարվում: Աշխատում էր ծանր տեխնիկան և բանվորները:

Պտտվեցի շուրջը և ապշեցի: 

Շինարարությունը կատարում է քաղաքաշինության նախարարությունը: Նորից Նարեկ Սարգսյանի հերթական աբսուրդ մտահղացումն է: 

Պուրակի կենտրոնում, կանաչ տարածքի հաշվին կառուցում են Հրանտ Մաթևոսյանի մշակութային կենտրոն թանգարանը:

Իսկ ով ասաց, որ մյուս տեղերում անօրինական է եղել շինարարությունը? Մաշտոցի պուրակում էլ էր արտոնված, Աբովյան 30-ում էլ, Նալբանդյան 108-ում էլ, ....
Խնդիրը այն է, որ պուրակ են քանդում: Ինչի համար են քանդում բացարձակ անէական է:

Ինչու են պուրակում կառուցում, փչացնելով ծառերը, կանաչ բնությունը:

Մի քանի օր առաջ մտավորականները բողոքում էին Երևանի շինարարության դեմ, որ քաղաքի դեմքը փոխվում է, ամենուրեք քանդում են հին շենքերը, պուրակները:

Երևանի աղճատման դեմ բողոքողների թվում էր նաև Դավիթ Մաթևոսյանը, "Հրանտ Մաթևոսյան" ֆոնդի տնօրենը:

Ի վերջո ձյունը և տարածքը հայ զինվորները մաքրեցին

Այսօր հունվարի 16-ին Մայր Հայաստան արձանի մոտակայքի ձյունը և տարածքը հայ զինվորները մաքրեցին:

Ինչպես ասում են, Շնորհակալություն պարոն Տարոն Մարգարյանին ու Սանիտեկ ընկերությանը, որ այս գործը այնքան չարեցին, որ մեր զինվորը ստիպված բահն ու ավելը վերցրած մաքրեց տարածքը:

Պատմության քառուղիներով

Հայ ժողովրդի պատմության դասավանդումը պետք է սկսել և ավարտել այս աշխատանքի ընթերցումով:

Եղիշե Չարենց / Պատմության քառուղիներով

1933
    

    

ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՔԱՌՈՒՂԻՆԵՐՈՎ

Պատմության քառուղիներով մենք քայլել ենք երկար՝

Անղեկ, ցաքուցրիվ, անգաղափար,

Հին դարերից մինչև այս հանճարեղ ներկան,

Որ հուրհրատում է մեր դեմ գալիքնափայլ:

Այն անգո առավոտից, երբ լեգենդական

Իր խարույկն է վառել մեր անգո նախահայրը,

Այս Մասիսի հանդեպ, այս անիրական

Արարատյան դաշտում, - որպես զրույց անծայր մի

Տարածվել է ուղին մեր անպատմելի,

Անծայրածիր ձգվել դարերով ձիգ,

Եվ գնում է այսօր ու երկարվում էլի

Դեպի ի՜նչ անհայտ ափեր ու գալիքներ անծիր…

    

Բայց ուղին մեր եղել է մի՛շտ մթին,

Եղել է անստգյուտ ու անփառունակ,

Տարածվել է անբոց ու անժպիտ՝

Ուրիշների փայլով շարունակ

Շառագունված- որքա՜ն, որքա՜ն աղետավոր…

Որպես անմիտ զրույց՝ մեզ պատմել են մի օր

Նախնիների մասին մեր փառապանծ,

Բայց օրերի հեռվում ես տեսնում եմ միայն

Ստրկություն, մոխիր, մոռացություն ու մահ

Եվ երկրային ընթացք մի անիմաստ…

Եվ ես, ահավասիկ, հին գրերով այս մեր

Իմ տողերը կոփող մի պոետ-

Ի՜նչ խոսքերով երգեմ և ինչ տենդով պատմեմ

Մեր անանցյալ անցյալը, մեր ընթացքը, որ էլ

Ո՛չ մի գուսան երգով չոգեկոչի հին փառքը

Ու կարոտով անմիտ ետ չնայի, -

Չպանծանա այլևս, որ առանց մեզ աշխարքը

Կլիներ պարտեզ մի ամայի…

Պատմության քառուղիներում առաջնորդել են նախ

Մեզ նախնիներ անստույգ ու ոչնչատեսիլ,

Մռայլ հեռուներում անճանապարհ առկախ,

Որ իրենց մորթի հետ միասին

Տարել են բախտը մեր թավալգլոր

Երկրներից-երկիր, - օ, տառապանք երկար, -

Նշել են մեզ համար ուղի աղետավոր,

Եվ տոտեմը եղել է մեր- գայլ…

Օ՜, նախնինե՛ր… Տեսնում եմ ահավասիկ.-

Հին դարերի խորքում, ուղիներով մռայլ,

Քաղցած, քոսոտ, անբուրդ, դեպի լյառը Մասիս

Քայլում է առասպելյալ մեր գայլը…

Հենց առաջին օրից բզկտված են նրա

Նիհար կողերը- բյուր գազանների կողմից, -

Եվ կողերով կարմիր ահա քայլում է նա՝

Դեմքը տված գալիք փորձանքների հողմին: -

Որտեղի՞ց է եկել նա, այդ գայլը,

Եվ ինչու՞ է արդյոք նա առաջին օրից

Սարսափահար հայացքը հառած լուսնի փայլին՝

Աղեկտուր ոռնում իր սարսափը խորին:

Եվ նա գիտե՞ արդյոք, այդ բզկտված գազանը,

Որ նշված է արդեն նրա ուղին

Ապագայի գրքում, - որ տարիներ հազար

Քայլելու է այդպես անուղի, -

Որ պատմության մռայլ քառուղիներում

Նա բազմաթիվ դարեր պիտի այդպես տանի

Իր բզկտվա կողերը- դեպի ի՜նչ անհայտ հեռու,

Ի՜նչ արոտներ կարմիր ու արնանիստ…

Օ, չի եղել մեր գայլը պղնձյա

Եվ ոչ մարմարիոնյա, և ոչ անգամ քարե, -

Նիհար, կողերը լերկ, նա անցել է անծայր

Տափաստաններ, մինչև նա հանգիստ է առել

Այս Մասիսի հանդեպ անիրական,

Այս խորշակյալ, անդուռ Արարատյան դաշտում,

Եվ՝ լուսնի դեմ նստած՝ նա երկար

Ոռնացել է իր վիշտը անկշտում, -

Ոռնացել է անձուկ իր տառապանքը,

Անասնական իր քաղցը, - և ոռնոցը նրա

Դարձել է հիմնը մեր անարձագանք-

Ու դարերով հնչել մեր պատմության վրա…

Ապա առաջնորդել են մեզ տարիներ երկար

Արքաներ անժողովուրդ և գահազուրկ,

Որոնց փառքը՝ մեր հին մատյաններում երգած՝

Եղել է եղկություն ու քծնություն քսու: -

Օ, դու՛ք, մեր վաղեմի առաջնորդնե՛ր,

Առասպելյալ Հայկեր ու Տրդատներ բազում,

Իշխաններ անփառունակ, սին ըղձերի ճորտեր,

Արքաներ անժողովուրդ ու գահազուրկ, -

Դու՛ք, որ դարեր երկար, հազարամյակներ,

Ուրուների նման անկերպարանք

Ապրել եք ու կանգնել օդե ապարանքներ,

Օտար խարույկներից հայցել ոգու կրակ, -

Որ ամբողջ ձեր գոյության հազարամյակներում

Չեք ծնել և ո՛չ մի խոհ սերունդների համար-

Ո՞ր, ո՞ր պատմիչը ձեզ պիտի կարդա ներում,

Օ, դու՛ք, անպտուղ պարտեզներ ու խորաններ ամա…

Ապա առաջնորդել են մեզ տարիներ երկար

Ֆեոդալներ շվայտ ու իշխաններ չնչին,

Հազար երանգներով իրենց դեմքը ներկած, -

Եվ մեր անմահության ակունքները այն ջինջ

Պղտորել են ոխով ու ոչնչությամբ,

Չնչին տենչանքների անխոհությամբ ոսին,

Փաթաթելով վզին մեր մի ճորտային շղթա,

Սերմանելով մեր ողջ ժողովրդի մասին

Ոչնչության սերմեր, անխոհության,

Թշվառ անհողության և աղապատանքի,

Եվ դրել են դեմքին մեր կնիքը գերության,

Սնել թշվառ կաթով ապաշնորհ կյանքի…

Իսկ նոքա՞, որ եկել են իշխաններից հետո, -

Վերջին ասպետները մեր խեղճությամբ խորին,

Սնված նախնիների անհողության կաթով, -

Օ՜, վարդապետ Մինաս, կամ Իսրայել Օրի, -

Այն ի՜նչ տենչեր են վեհ, ու անխորտակ ու խոր,

Որ սերմանել եք դուք երկրներում օտար,

Եվ ո՞ր, և ո՞ր, և ո՞ր նպատակի շողով

Ձգտել են կյանքը մեր անմխիթար

Հանել ափունքներից այն սև ու ապերջանիկ,

Նշել սերունդներին ուղի պայծառ, -

Եվ ձե՞զ պիտի արդյոք մենք երգենք հիմն-

Ձեր ո՞ր խոհին, կամ ո՞ր երազանքին անճառ…

    

…Ահավասիկ ելած մեր լեռներից այն բարձր,

Ուր վառվում էր հույսի մեր խարույկը վերջին,

Շուրջը- խավար գիշեր ու մառախուղ մի թանձր,

Շուրջը- ժայռեր մռայլ ու բարդիներ վերձիգ, -

Ու թանձրացյալ մուժում- ապարանքներ ահա՝

Փոքրիկ, ողորմելի, խեղճ-

Իրենց մութ պատերում մի բուռ ոսկի պահած,

Եվ ո՛չ մի, ոչ մի մեխ, -

Ո՛չ մի կտոր երկաթ, կամ անագե շաղախ,

Կամ մարմարյա մի սյուն, կամ թեկուզ կիր,

Որ փորձության պահին անձրևներից մխար

Եվ իր ծուխը խառներ ըմբոստության երգին…

    

Ապարանքը-այսպես: - Իսկ ներքևում- խուղեր՝

Գետնափոր, ստորերկրյա, ցաքուցրիվ,

Թաղված գանգի պես խուլ, գանգի պես անուղեղ,

Կարծես մի խեղճ նախիր

Արածելու ժամին կայծակնահար՝ հանկարծ

Կըծըկվել է ահից ու մոխրացել-

Եվ մնացել է տեղը մի մոխրաբույր զանգված՝

Դարերով անջրդի ու հողմածեծ…

Եվ նոքա- մեր անղեկ առաջնորդները,

Այդ իշխանները եղկ, այդ տերերը վերջին,

Ելել են գիշերով ու մենակ ճամփորդել են

Դեպի հյուսիս, դեպի հյուսիսային որջի

Արջերը սառցասիրտ ու արնաթաթախ, -

Այդպես մեր գա՛յլն էր հին ճանապարհվում որսի՝

Հյուծված, կողերը լերկ և անատամ…

    

Ես տեսնում եմ նոցա: - Իմ աչքերի առջև

Ահավասիկ իրենց եղկ հասակով ամբողջ՝

Իրենց խուլ խուղերից ու լեռներից այն բարձր

Ճանապարհ են ընկնում՝ անուղի ու անխոհ: -

Ելած որոնելու հորիզոններ, գալիք

Սերունդների համար արահետներ ուղիղ-

Ի՞նչ են տանում նոքա ուրիշներին տալու,

Այն ի՜նչ բերքեր երկրի ու բարիքներ հողի…

Այն ի՜նչ գանձեր արդյոք, ի՜նչ արգասիք ու բեռ,

Ի՜նչ ոսկիներ ոգու ու զորության…

Ո՛չ: - Տանում են նոքա, որպես շնորհ առձեռն,

Կարավաններ ահի ու թշվառության: -

    

Ելած որոնելու գալիքների շավիղ,

Ապագայի ընթացք ու հորիզոն-

Նոքա կրում են լոկ անանձնական ցավի

Ու հանգուցյալ փառքի մեռելային կավիճ՝

Հազարամյա մեր դեմքը երիզող…

Եվ անվավեր փառքի առասպելյալ փայլով

Շղարշելով խեղճությունն հազարամյա-

Միջնորդել են նոքա հյուսիսում ու այլուր՝

Ներքինատիպ, զազիր ու զառամյալ…

Խոստացել են նոքա իրենց երբեք չեղյալ

Փառապանծ անցյալի անունով-

Առաջնորդել նոցա Երկիրը Ավետյաց՝

Հանուն որդու, հոգու և հանուն հոր…

Այսպես անցել ենք մենք անխոհ ու անգաղափար

Պատմության քառուղիներով, որպես միրաժ, -

Կտրել ենք երկար մի ճանապարհ

Եվ ճանապարհը մեր այս

Ե՞րբ է արդյոք, ե՞րբ է փայլատակել, օ, ե՞րբ,

Ե՞րբ է վառվել լույսով գալիքնափայլ, -

Եվ ո՞վ, և ո՞վ է մեր ապագային տվել

Անխզելի ընթացք ու գաղափար…

Իսկ նրանցից հետո ահավասիկ իմ դեմ

Մի ձեռք, որ զորություն է տալիս գրչիս-

Մեր պատմության գրքից դարձնում է մի թերթ

Եվ բացում է էջը նախավերջին, -

Եվ հանդես են գալիս- անկերպարանք անդեմ-

Երեկվա մեր տերերը չնչին: -

Օ, վաշխառու ճորտե՛ր, հացկատակնե՛ր, մթին

Սերմանողներ քամու ու մուրացկանության, -

Մեզ ժառանգած գանձի օ, վատնիչներ հետին,

Որ ափերում հեռու ձեզ ապաստան գտած-

Կերտեցիք դղյակներ ու ապարանքներ,

Մեր անունից մրրիկ սերմանեցիք-

Եվ այսօրվա ձեր խեղճ ոչնչությանն անգետ

Վերջին խարիխը մեր վաճառքի հանեցիք…

Եվ կործանվեց ձեր փառքը: - Ապարանքները ձեր

Միրաժների նման անապատի

Անէացան մի օր- և ո՛չ մի ձեռք

Չդրոշմեց ձեր հետքը պատմության ճակատին…

Որպես փոշի- անցաք, որպես քամի,

Եվ ո՛չ մի, ո՛չ մի մատյան

Չի նշելու երբեք ձեր ցնորքը անհիմն

Իր էջերում անջինջ ու անհատյալ…

Անէացավ ձեր փառքը: - Եվ այն, որ դեռ ունեք

Աշխարհի բոլոր հեռուներում-

Կկործանվի մի օր ամենուրեք

Եվ գալիք պայծառ օրերում

Ո՛չ մի գուսան երբեք իր երգերում հնչեղ

Չի կարդա նզո՛վք անգամ ձեզ, -

Դու՛ք, որ միայն ոգու խեղճություն եք ցանել

Եվ գալիքում- տխուր մոռացություն հնձել…

Իսկ ժողովու՞րդը, որ եղել է հանճարեղ,

Եղել է որմնադիր, եղել է կառուցող,

Քաղաքներ է շինել, պարիսպներ է շարել,

Կամուրջներ է գցել կոր գծով, -

Որ դարերի միջով մինչև այգն այս հասած՝

Կրել է մեջքի վրա իր,

Օ՜, եղկելի տերե՛ր, զազիր ու բազմազան

Ձեր բռնությունը բիրտ…

Ունի՞ արդյոք թեկուզ մի աննշան մասնիկ

Վաստակներում ձեր այս անքանքար-

Ժողովուրդը, որ իր աշխատա՛նքն է ազնիվ

Ձեր սեղանին բերել՝ արնաքամ: -

Օ, ո՛չ: - Ապրել է նա իր ճորտային կյանքով,

Խոր խավարում՝ արև՛ երազել, -

Եվ երգել է դարեր իր ռամկական հանգով

Իր խոհերը արդար ու վսեմ:

Ստեղծել է նա իր հեքիաթները, - և իր

Հնամյա վեպում հանճարեղ-

Իր ապագա կյանքի գաղափարը կարմիր

Եվ անմահ խորհուրդն է դրել:

Խոր գերության ներքո, այնուամենայնիվ,

Պատմության քառուղիներում ոլորապտույտ,

Պայքարել է ոգով, մաքառել է նա միշտ,

Եվ չի կորել դաժան տարիներում այն մութ: -

Խո՜ր գերության քարե կամարների ներքո,

Բռնության տակ հայրենի և օտար,

Նա մեր անպարտ ոգու ստեղծարար բերքի

Ճանապարհն է հարթել անդադար:

Այդ ճանապարհն է, որ չնչին արքաների

Եվ բոլո՛ր տերերի ոչնչությանն ընդդեմ-

Դարձրել է ոգին մեր- այնքա՜ն բերրի,

Ամե՛ն ճորտության անընտել:

Այդ ճանապարհը ձգվում է ահավասիկ

Մեր օրերից մինչև միջնադարյան հեռուն,

Մինչև դարերը հին, ուր մենք հազի՛վ ենք

Պատմության ընթացքը տարբերում:

Քայլել են քարքարոտ այդ ճանապարհով

Գորշ, անանուն մարդիկ, գեղջուկ ճորտեր, -

Կրել են կրծքերում գաղափարներ գերող,

Ստեղծարար մտքեր, բոցե բառեր, որ դեռ

Չեն խոյացել երկինք, չեն ընդունել դեռ ձև,

Բայց կհառնեն մի օր կերպավորված, -

Օ՜, հանճարե՛ղ ոգու դեռ չբացված գանձե՜ր,

Եվ հանճարի հանքե՜ր դեռ չփորված…

Ա՛յս է տվել նրան ոգու անհուն կորով

Եվ ա՛յս է մեզ փառք սահմանել, -

Բայց կարո՞ղ էր արդյոք՝ կապանքներում գերող՝

Իր հուրը անեղծ նա պահել…

Արքաների օրով և իշխանների

Կքել է ճորտության կապանքներում նա լուռ,

Եվ անգամներ բազում նա քշվել է գերի,

Եվ գերությունը իր կրել է համր ու լուռ: -

Եվ գերության գրկում կեղեքող

Յուրաքանչյուր գերին՝ աչքը ահեղ մահի՝

Ծածկել է խեղճության թաղիքով,

Իբրև անգին մի գանձ, իբրև ավանդ վերին՝

Իր հանճարեղ ոգու կրակն անշեջ,

Ստեղծարար այն հուրը, - և բոլորից թաքուն

Վառել է միայնակ, վախվըխելով, ինչպես

Հանցագործն է վառում իր լապտերը միգում:

Ջլատվել է այսպես ժողովրդի անեզր
     Հավաքական հանճարը զարկիչների հանդեպ, -
     Եվ դարձել է ահա ժողովուրդը և՛ս,
     Իր տերերի նման անուղի ու անդեմ…

Իսկ ապա, երբ փոխվել է ընթացքը դարերի,

Երբ դարերում մարել է թիթեղյա,

Սակայն շլացուցիչ պորփյուրն արքաների-

Եվ արքաների տեղ ա՛յն

Ոսկի՛ն է նվաճել իշխանություն ու փայլ,

Բաժանել արյունոտ դափնիներ,

Պետություններ կանգնել, ուր պճնություն ու փառք

Կարելի է գնել, -

Նա քշվել է կրկին նախիրների նման

Դեպի թիարաններն անհաց աշխատանքի,

Եվ վաստակել այնտեղ մինչև ի մահ՝

Ընտելացած արդեն անինքնուրույն կյանքի:

Եվ անհաց վաստակի այդ թիարաններում,

Ինչպես առաջ՝ դաշտերում ճորտության-

Վիճակվել է նրան մի կապարե հեռու

Կրկնակի՛ տառապանքի և գերության:

Նրա գլխին շաչող այդ նոր խարազանը

Եղել է երկճյուղ, ինչպես քիստ, -

Եվ վաստակը ոգու, որ սրբազան է-

Արգելված է եղել նրան միշտ:

Բայց առաջին անգամ իր գոյության չարքաշ

Հազարամյա ուղու ընթացքում-

Նա այստե՛ղ է տեսել շողշողացող մի այգ,

Որ պայքարով է բացվում…

Եվ այպես- պատմության քառուղիներով

Անցել ենք մենք անղեկ ու անգաղափար,

Շառագունված անվերջ ուրիշների հրով, -

Եվ մեր ճանապարհը անփայլ

Եղել է ճանապարհ ունայնության, մահի-

Եվ չե՛նք կարող այսօր ձեզ մեծարել

Օ, նախնինե՛ր մեր խեղճ, առաջնորդնե՛ր մեր հին, -

Մեր պատմություն անդեմք ու անհանճարեղ…

Ահավասիկ ելած ձեր աներազ քնից

Նզովում ենք մենք ձեր եղկությունը մթար-

Օ՜, կերտողնե՛ր չնչին մեր անհանճար հնի

Եվ հերոսնե՛ր անքանքար մեր պատմության…

Մոլորակի վրա այս խայտաբղետ,

Աշխարհի սկզբից մինչև վախճանը

Երևի առաջին ժողովուրդն ենք մենք,

Որ կամենանք անգամ- դավաճանել

Անկարող ենք փառքին մեր ու պատմությանն անցած,

Ու կանգնած ենք ահա ապագայի հանդեպ

Զարմանալի՜ թեթև, զարմանալի՜ անդեմ՝

Մերկության պես տկլոր ու անանցյալ…

Այդ մե՛նք ենք երևի այն ուղտը հաստակող,

Որ Հիսուսի առակին հակառակ-

Պիտի մտնենք՝ անգամ ասեղի նուրբ ծակով՝

Ապագայի դրախտը անարատ…

Այդ մե՛նք ենք երևի այն հարուստը,

Որ անցյալի մեր այս տկլորությամբ հարուստ-

Պիտի ժառանգենք մեր դարերի կորուստը,

Որ բոլո՜ր տկլորներին սահմանված է վերուստ…