Չաստ նայողները: Ովքեր են նրանք

Այսօր Հայաստանի ազգային ժողովում մի թիվ հնչեց: Հայաստանում հետախուզվող անձանց 86 տոկոսը բանակից խուսափողներն են:

Ինչու են մարդիկ խուսաբում բանակից?

Որովհետև այն ոչնչով չի տարբերվում բանտից:

Մարդը իրականում բանտարկվում է երկու, իսկ այսօր արդեն երեք տարով:

Բանակում առաջին հենց օրվանից հանդիպում ես չաստ նայողների, լավ տղերքի հետ:

Երբ 1998-ին` հավաքակայանից մի լղար, փոքր մոքր, կարճահասակ, 18 տարեկան քյավառցի տղա էին բերել զորամաս` բոլոր հին ծառայողները հավաքվել ու քիչ էր մնում գլխի վրա դնեին և քայլեին:

Հարցրեցի ով է, հայտնի ինչ-որ մեկն է? Ասացին, որ չէ, "քսիֆա" ուղարկվել հետը, որ ինքը լավ տղա է:

Ես ոչ մի բան չհասկացա, քաղաքացիական անցյալս չէր համընկնում այդ իրականության հետ:

Հետո քիչ քիչ ընթացքում հասկացա, թե ովքեր են նրանք` չաստ նայողները:

Ուրեմն: Իմ դիտարկումներով:

Իրենք առանձին են քնում և սնվում: Համարյա բոլոր գումարտակներում, վաշտերում ինչ-որ կապտյոռկաներ կան, որտեղ նրանք ապրում են իրենց առանձին կենցաղով և կյանքով:

Զինվորներին բերված ծանրոցները հանգրվանում են նրանց կապտյոռկաներում, ոչ թե զինվորների մոտ:

Նրանք չեն մասնակցում զորքի որևէ պարտականության կամ նարյադներին: Չեն ենթարկվում կարգապահական օրենքներին, ուստավներին:
Ամենածանր պարտականությունը, որ իրենք կրում են դա առավոտյան շարք կանգնելն է, այն էլ գնում են սպաների խնդրանք աղաչանքով:

Թույլ սպաները նրանց հետ շատ սերտ համագործակցում են, նրանց միջոցով են կառավարում զորքին, ստանում ինֆորմացիա, բոլոր ծագող խնդիրները նրանց հետ են քննարկում և լուծում տալիս: Առաջացող խնդիրների դեպքում զինվորները ևս չեն գնում սպայի մոտ, դա գործ տալ է նշանակում:
Հարցերը լուծում են նայողները:

Նրանք են գիշերները սամավոլկա ուղարկում զինվորներին և ապահովում չբռնվելը, պակասող շարքում մարդ կանգնեցնում, իհարկե դրա դիմաց տուլիկ կամ գումար ստանալով:

Ընդհանրապես կան երկու տիպի զորամասեր` մախի և գաղափարի:

Սա որոշվում է, թե չաստ նայողները ուժով են տիրում զորքին թե գաղափարով:

Չաստ նայողները կարող են փոփոխվել, նրանցից ոմանց կարող են չմարիտ անել և ուղարկել հասարակ զորքի հետ ապրելու:

Չաստ նայողները այլ զորամաս տեղափոխվելուց կարող են կորցնել այդ կարգավիճակը: Դրա ականատեսը եղել եմ:

Ծեծի և բռնարարքների հետևում նույնպես նրանք են կանգնած:

Եվ պարզ չէ, այս չարիքը բանակից ինչպես դուրս կմղվի:

Իսկ այսօր, որպես լուծում, մարդիկ էվակուացնում են իրենց տղա զավակներին: Տանում  երկրից դուրս: Ստանում փոքր հասակից ռուսական քաղաքացիություն:
Իսկ հարցերը մնում են չլուծված:

Թող բանակը չլինի այսպիսին

Վերջին գրառումս բանակային կյանքից լայն արձագանք ստացավ:

Մի մասը գրեց, թե 1997-99 թթ.-երից հետո շատ բան է փոխվել:
Մյուս մասը ավելի բացեց թեման, ավելի տխուր փաստերով:

Բանակային ընկերներիցս մի քանիսը հիշեցրեցին ինձ ևս մի քանի ամոթալի դրվագ, որը կներկայացնեմ  այստեղ: Կհիշեմ այն ահասարսուռ օրերը, որպեսզի դրանք ի սպառ վերանան բանակից:

...........

Առավոտյան վազքը Արմավիրի բրիգադում մի առանձին արարողություն էր:

Մենք` առավոտյան մթության մեջ վազում էինք 5 կմ դեպի Արմավիր և նույնքան` դեպի հետ:

Վազում էինք անընդհատ, բարձրաձայն կրկնվող հաշվարկի տակ` 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

..................

դոփյունը գետնին միաժամանակ կատարում էր 1500 հոգի: Տակտով:
Խեղդող փոշի, մութ, սառը ձմեռային օդ և անընդհատ հաշվարկ, աստված չանի մի քայլ հետ ընկնես, կամ հաշվարկից ընկնես: Հետևիդ վազողը դոմինոյի պես քո վրա է գալիս, ու ոտնատակ կլինես` զինվորական սապոգների տակ:

Շարքի եզրերում, ուր համեմատաբար ազատ էր, բլյախներով սերժանտներն էին հսկում և անխնա հարվածներ հասցնում հետ ընկնողներին կամ հանգստանալ ցանկացողներին:

Այդ պահը նրանց անասնական հրճվանք էր պարգևում, հատկապես կիրովականցի և ալավերդցի սերժանտներին, որոնք ամենաաբիժնիկներն էին զորամասում:

Իմ կաշվե` զինվորական գոտիս

Հայկը ստամոքսի խոց ուներ, սակայն զորակոչվել էր բանակ: 

Նրա դեմքին որ նայեիք, ապա մոխրագույն-դեղնավուն գույնից անմիջապես կհասկանայիք, որ հիվանդությունը լուրջ էր, բայց դե զորակոչելուց հաշվի չէին առել որևէ փաստ:

Այդ առավոտ նրա խոցը բացվել էր և արյունահոսում էր: Վազքի ժամանակ նա վատացավ և սկսեց հետ ընկնել: Մենք տղաներով փորձեցինք նրան հանել` վազող 3000 ոտքերի դղրդյուն արձակող շարքից, սակայն սերժանտները չթողեցին: Նրան բռնել էինք թևերի տակից և զոռով քարշ տալով` վազքի տեմպը պահել:

Ես արդեն չեմ հիշում թե ինչ եղավ հետո, բայց Հայկը վատացել էր վերջնականապես և ուղարկվել հոսպիտալ:

Այս դրվագի տուժած տղան այսօր Արգենտինայում է բնակվում, արտագաղթել է:

Մահ

Մեր գումարտակում մի տղա կար Կապանից: Շատ նիհար և թույլ էր արտաքնապես, անընդհատ զորամասի ներսում էր, միայն հաշվարկների ժամանակ էր շարքի մեջ, մնացյալ ժամանակ կուբրիկից դուրս էլ չէր գալիս, ճաշարանից հացը տղաներն էին բերում իրեն:

Թեև նա էլ էր մեր հետ նոր ժամանել զորամաս, սակայն նրան հասած համազգեստը մաշված էր և քրքրված: Լավ տղերքը նրա նոր ստացածը վերցրել էին, փոխարենը տալով այս հնամաշերը....

Տղաները ասում էին, որ նրա մոտ արյան լեյկոզ է,թե քաղցկեղ:

Սպաները պետք է նրան հոսպիտալ տեղափոխեին, բայց բենզին չկար:

Թե քանի օր բենզին չկար արդեն հետաքրքիր չէ, բայց որ մարդը մահացավ փաստ է:

Սպաների պատվիրակություն գնաց Կապան` թաղման: 

Նրանք իրենց հետ տարել էին նոր զինվորական համազգեստ, որը այդ տղային այլևս պետք չէր.............