Շիրազը Ղարաբաղի մասին

Շիրազը կարծես այս բանաստեղծությունը երեկ է գրել:

Թե ում ի նկատի ուներ Շիրազը` Ղարաբաղը կռվախնձոր սարքողի մասին ասելով, այսօր եմ հասկանում:

ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ

ՂԱՐԱԲԱՂԻ ՈՂԲԸ

Ղարաբաղը մորս կանչն է,
Ինձ է կանչում հույսով տրտում,
Ղարաբաղը իմ կակաչն է`
Կարմիր,բայց սև ունի սրտում: 

Դու ել դարձած կռվածաղիկ,
Իմ բալիկն ես այ Ղարաբաղ,
Մեղրդ օտար մեղվին տվող,
Իմ ծաղիկն ես, հայ Ղարաբաղ:

Հայաստանից քեզ պոկողը
Հայաստանի եղբայրը չէ,
Երկուսիս մեջ դու էլ մոլոր
Իմ բալիկն ես, վայ Ղարաբաղ:
Քանի բաժան - դաժան տարի 

Հայ բերանիս ախ ես դառել,
Դառել օտար ջաղացին ջուր,
Ազգիդ սրտին դաղ ես դառել:

Էլ չեմ կարող վիշտս լռել,
Վայ ինձ ու քեզ, հայ Ղարաբաղ:
Դու էն գլխից հայոց հող ես
Աստվածածնա իմ լեռնաձոր,
Քո դրախտից ձեռ քաշող հայն` 

Վայն է հայոց, ով մեղրաձոր,
Թե եղբայր են,ինչու° են քեզ մեր մեջ
Դարձրել կռվախնձոր,

Աստվածածնա ինչպե°ս թողնես,
Սատանային փայ,Ղարաբա´ղ,
Կթառամես անտիրական այգեպանիդ
Ձեռքից տարված,

Շիքյաստի ես խաբված լսում
Կոմիտասիդ երգից զատված,
Քեզ չի թողնի իշխան մնաս,
Մայր Սևանիդ գրկից զատված,

Քեզ կուլ կտան մուղամները,
Զառդ կանեն, վայ Ղարաբաղ:
Դու չես ջոկվել, խլել են քեզ,
Որ մոռանաս երգերն հայոց,

Ձորերիդ պես խտացել են
Քո կարոտով վերքերն հայոց,
Ա´խ, ե°րբ պիտի լեռներիդ պես
Վեր բռնցկվեն ձեռքերն հայոց,

Որ չդառնա հայոց արծիվն
Օտար ծովին ճայ, Ղարաբաղ:
Բաց աչքերդ, անդունդը տես,
Եկ, մի´ձուլվիր օտար զարմին,

Իմ տարագիր հայոց կռունկ,
Եկ, խառնվիր քո երամին:
Մեզ չի կարող մահն էլ զատել,
Մի ոգի ենք ու մի մարմին,

Դու իմ Ղարսի, իմ Սասունի,
Իմ Մասիսի թայ Ղարաբաղ:
Մենակ դու չես, որ դիմանամ,
Յոթը դրախտ ունեմ խլված,

Վանա ծովը, Ղարսն ու Վանը,
Սիփան սարը, Անին փլված,
Հայկ Նահապետ Մասիսի հետ
Դեռ բանտում են` ծունկը ծալված,

Տարտարոս է Տարոնը դեռ,
ՈՒ°ր ես Ավարայր Ղարաբաղ:
Ա´խ, ե°րբ պիտի ելնես բանտից`
Նախիջևանի ձեռքից բռնած,

Տուն գաս հավետ, Մասիսի հետ,
Ղարս ու Վանի ձեռքից բռնած,
Որ ազգովին Մասիս ելնենք
Քարավանի նառից բռնած,

Նորից ազգի ավազանում հայ մկրտվես,
Հայ Ղարաբաղ:
Ասում են, թե շեն է կյանքդ
Առանց ազգի շենն ի°նչ անեմ,

Երբ չի զնգում հայոց լեզվով
Գինով թասի ձենն ի°նչ անեմ:
Հյուսիսն ինքն էլ սառցալուռ է,
Էլ իմ անզոր քենն ի°նչ անեմ,

Գինիդ օտար թասն է խմում,
Արցունքդ հայը, վայ Ղարաբաղ:
Բարեկամը, որ քեզ խլեց,
Էլ թշնամին բան կտա° ետ,

Թե լուռ մնա քար աշխարհը,
Չարը Ղարս ու Վան կտա° ետ:
Ի°նչ դուռ բախեմ, որ ծիծաղեմ,
Ասեմ` Նախիջևան կտ°ա ետ,

Մոլորվել եմ ես էլ քեզ պես
Պիղծ է աշխարհն ա´յ Ղարաբաղ:
Քանի իմ հող ինձ չեք տվել,
Ես ձեզ հելուզակ պիտի ասեմ...

Ավարայրի Վարդան դառած,
Ես ձեզ Վասակ պիտի ասեմ,
Երբ իմ բոլոր հողերն ինձ տաք,
Ձեզ հրեշտակ պիտի ասեմ,

Պիտի պաշտեմ ողջ ազգերիդ,
Երբ որ չասեմ Վայ Ղարաբաղ:
Դու էլ հայոց գրկից խլված
Իմ բալիկն ես, իմ հեռավոր,

Պոռնկաշուրթ բախտիս ոտքին
Խաղալիք ես, իմ լեռնաձոր,
Բայց ինչքան էլ բալիկիս պես դու
Էլ մնաս կռվախնձոր,

Շիրազն ասաց, աշխարհ անցիր,
Հայ գալիքն ես, հայ ՂԱՐԱԲԱՂ:

Զորի Բալայանի նամակի անհասկանալի պահերը

Զորի Բալայանի Պուտինին հղված նամակից իմ համար զարմանալի և անհասկանալի մտքերի մեջբերում առանց մեկնաբանությունների:

Գյուլիստանի պայմանագիրը Պուտինին հիշեցնելը, նշանակում է նոր անեքսիայի հրավիրում ոչ միայն Ղարաբաղի այլ նաև Հայաստանի, Վրաստանի, Աբխազիայի, այսօրվա Ադրբեջանի:
Բալայանը ուղղակիորեն ռուսներին խնդրում է վերատիրանալ այս բոլոր պատմական տարածքներին:


"Согласно договору, Персия признавала переход к России Дагестана, Картли, Кахети, Мегрелии, Имеретии, Гурии, Абхазии и части современного Азербайджана, где находились ханства: Бакинское, Карабахское, Гянджинское, Ширванское, Шекинское, Дербентское, Кубинское. К России отошла также часть Талышского ханства."

Գյուլիստանի պայմանագրով Ռուսաստանին անցած նոր տարածքները

1. "Մոսկվայի (1921 թվականի մարտ) եւ Ղարսի (1921 թվականի հոկտեմբեր) պայմանագրերի արդյունքում այն տարածքը, որի մեծ մասի վրա կազմավորվեց բացարձակ նոր, ըստ էության թուրքական հանրապետություն, պատմականորեն պատկանում էր Հայաստանին:"

2. "Հայաստանը եւ Վրաստանը Անդրկովկասից ռուսական զորքերի դուրս բերումից հետո ստիպված էին ստեղծել անկախ հանրապետություններ,"

3. Այդ տվյալներն ամենից շատ պետք են Ձեզ, Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ: Պետք են Ռուսաստանին: Այդ փաստարկները ցույց են տալիս, թե ինչպես մեր ընդհանուր տարածքի վրա ստեղծվեց նոր թուրքական հանրապետությունՙ սահմանային ծայրամասում:

4. Իննսունական թվականների քաղցած եւ ցուրտ Ռուսաստանում հանկարծ հայտնվեցին «էժան» բանվորական ուժի ողջ բրիգադներ Թուրքիայից: Քանզի այդ ժամանակ հետխորհրդային, ավելի ճիշտՙ լուժկովյան Մոսկվան սկսեց հիմնավորապես վերակառուցվել նոր ձեւով, որը ոչ մի ընդհանուր բան չուներ ավանդական ռուսական ճարտարապետության հետ: Այն տարիներին ես հաճախ էի մտածում այն մասին, որ եղել է ժամանակ, երբ Ռուսաստանում շինարարական եւ ճարտարապետական աշխատանք կատարել են նաեւ հայերը:

5. Մեծարգո Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, երկրորդ անգամ ընտրվելով Ռուսաստանի նախագահ, Դուք երկրորդ անգամ ինքնըստինքյան դարձաք ԵԱՀԽ Մինսկի խմբի համանախագահ: Մենք անընդհատ լսում ենք այն մասին, թե իբր ժամանակն է արդեն «ինչ-որ բան» ձեռնարկել: Կցանկանայի ձեզ խորհուրդ տալ. մի՛ շտապեք (ԱՄՆ-ի եւ Ֆրանսիայի նախագահների հետ միասին) կատարել մինչեւ վերջ չմտածված, մինչեւ վերջ չհաշվարկված քայլ: Երբ մոտենում ես անդունդի եզրին, անհրաժեշտ է անել ամենից սթափ, փրկիչ քայլըՙ քայլ ետ: Մտածեք վաղը չէ մյուս օրվա մասին:

6. մեծարգո Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, ներեցեք չափն անցնելու համար, խորհուրդ կտայի Ձեզ մտորել իրոք սուրբ մի հարցի մասին. ամեն դեպքումՙ ինչպե՞ս է այսպես ստացվել: Այն ամենից հետո, ինչ միասին ապրել են ռուս եւ հայ ժողովուրդները, հանկարծ ընդհանուր սահմաններ չունենք: Անհավատալի է: Հենց միայն XIX դարի առաջին քառորդում Ձեր եւ մեր ավելի քան 200 հազար նախնիներ իրենց կյանքն են տվել այն բանի համար, որ միավորվեն, այն բանի համար, որ ամրապնդեն «Հարավային ուղղությունը»:

7. Վլադիմիր Վլադիմիրովիչ, շատ եմ խնդրում Ձեզ, եկեք ձեռքը սրտին դրած, անկեղծորեն եւ բացորոշ մտորենք այն դիլեմայի շուրջ, թե այդ ինչ փոխզիջման մասին կարող է խոսք լինել, եթե վաղը հանկարծ Մինսկի խումբը վճռի վերջապես ասել իր վերջնական խոսքը: Չէ՞ որ ըստ պատմական ճշմարտության տրամաբանության, եթե իսկական փոխզիջման մասին ենք խոսում, ապա մեր կոնկրետ դեպքում պետք է նկատի ունենալ նաեւ ողջ հայկական Նախիջեւանը (ողջ ինքնավար հանրապետությունը), Շահումյանի շրջանը, Ելիզավետապոլի գավառը, հայ մարշալների եւ գեներալների լեգենդար գյուղ Չարդախլուն եւ շատ այլ տարածաշրջաններ:

8. Ինչ վերաբերում է ներկայիս հարաբերություններին Ռուսաստանի, Հայաստանի Հանրապետության եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության միջեւ, որն ունի սեփական սահմանադրություն, որտեղ հստակ որոշված են նրա այսօրվա սահմանները, ապա մենք պետք է պարզորոշ գիտակցենք. գլխավորըՙ չխախտել մեր նախնիների սուրբ սկզբունքները, որոնք երկար ու բազմաբարդ դարերի ընթացքում մշակել են հրաշալի համատեղ պատվիրանՙ «Սիրո գինը սերն է»: Եվ միաժամանակ միշտ հիշենք, որ բարեկամության մեջ ամենակարեւորը, ամենաազնիվը, ամենաարժեքավորը սիրելն է, քան սիրված լինելը: Այդ մասին լավ եւ գործուն կերպով գիտեին ռուս եւ հայ ժողովուրդների մեծ որդիները, իսկական բարեկամներ եւ զինակիցներ Ալեքսանդր Գրիբոյեդովը եւ Խաչատուր Աբովյանը:

9. Պետք է իմաստություն եւ արիություն հավաքել եւ, ինչպես Ժան Ժակ Ռուսոն էր ասում, ձեռքը դնելով «ազնիվ սրտին», անկեղծորեն խոստովանել, որ մեր ընդհանուր երկրի փլուզումն սկսվել էր Հոկտեմբերի արշալույսին, Գյուլիստանի եւ Թուրքմենչայի պայմանագրերի խախտումով: Արդեն այն ժամանակ նենգափոխում էին պատմությունը, չիմանալով, որ չափազանց բարձր է խաթարումներ չընդունող պատմական ճշմարտության գինն ու չափը:

10. Ես լիովին համոզված եմ, որ մարդկությունն ինչ-որ ժամանակ լրջորեն կզբաղվի համացանցով:

Փակ շուկայի դիմացի մզկիթը դարձավ ինձ շատ հարազատ

Գնացի այլանդակված Փակ շուկան:

Ինքս 30 տարի ապրել եմ կենտրոնում, սակայն այդ շուկայից հազվագյուտ ենք օգտվել: Շատ թանկ շուկա է եղել բոլոր ժամանակներում:

Ասեցի ինքս տեսնեմ ինչ են արել վհուկները:

Դրսից մուտքը չէր ձևափոխված, ավելին` զարդանախշերը ներկված էին:

Մտա ներս:
Աջ կողմում գյուղմթերքներ էին վաճառում:

Կենտրոնում դեպի վեր էին բարձրանում նոր կառուցված շարժասանդուղքները:
Հայացքս ընկավ կամարներին, որոնց շարքը շարժասանդուղքների մոտ ընդհատվեց: Կամարների շարքը կտրված էր:

Ինձ թվաց թե օդը կանգ առավ: Վեր սլացող կամարների շունչը այդտեղ ընհատվեց:
Իսկ դրանց տակ... Տակը դարձրել են հասարակ սիթի` բազմաթիվ դրամարկղներով, սայլակներով: Ձախ կողմում Նատալի ֆարմ երկու դեղատունն էին կողք կողքի:

Շուկայի ետնամասում ապակեպատ նոր բետոնյա կառույց էր, 2-3 հարկանի սյուներ էին: Դրանք պատել էին մգեցված ապակիներով, որպեսզի ներսում հենց այս պահին ընթացող շինարարությունը թաքցնեն: Ներսում եռուզեռ էր, աղմուկ, երկաթ, արմատուրաներ էին կտրում:

Շուկայի կողքի պատերի լուսամուտները բետոնած էին, մուտքի դռները զմռսված:
Զարմանքս այն էր, որ շատ աշխույժ առևտուր էր ընթանում: Մեծամասամբ ոնց որ կենտրոնում տուրիստ եկած մարդիկ էին: Սակայն նրանց մեջ նկատեցի նաև ՊԵԿ տեղակալ Ալավերդյանին: Նրա սայլակը մինչև վեր լցված էր:
Բազմաթիվ ՊԵԿ պետեր փոխած, հավերժ պաշտոնյան գոհ էր երևում իր առևտրից:
Ալավերդյաների քաղաք է Երևանս:

Ինձ ոչինչ չմնաց, քան մտնել կողքի մզկիթը: Կապույտ մզկիթը սրանից հետո արդեն օտար չէր թվում ինձ: Միակ հին, չպղծված, մանկության հետ կապող շինությունը դա է մնացել: Պարսիկները թույլ չեն տվել ավիրել նաև այն և նորոգել են:

Արագ հեռացա մի վայրից, որտեղ երևաց հայոց պետականության անզորությունը: Քաղաքապետը գցում է մշակույթի նախարարության վրա, սրանք ճարտարապետների, նրանք կարծես թե դեմ են:
Բայց օլիգարխը կանգնեցրել է բոլորին փաստի առաջ:
Նոր սիթին գործում է: