Մարդը ռեսուրս չէ։ Ի՞նչ է նշանակում HR:

Հայաստանում վերջերս տարածում է գտել HR - Human Recources կամ ՄՌ - Մարդկային ռեսուրսներ զարհուրելի բառակապակցությունը։

Մտածեք մի պահ։ Մարդը որպես ռեսուրս, որպես ծախսվող ինչ-որ առարկա, ծախսվող նյութ։

Ի՞նչ է ռեսուրսը։

Ըստ Աղայանի 1976 թ․, Արդի հայերենի բացատրական բառարանի, այդ բառն ունի հետևյալ նշանակությունը․
Ռեսուրս - 1․ Միջոց, հնարավորություն։ 2․ Որևէ բանի պաշար։ 3․Նյութական միջոցներ։
Ավելի շատ նյութական արժեքների և միջոցների մասին է խոսքը գնում և երբեք ոչ Մարդու։

Ըստ Աճառյանի 1980 թ․, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանի․
Ռեսուրս - 1․ Միջոց, հնարավորություն։ 2․ Նյութական միջոցներ։ 3․ Որևէ բանի պաշար։
Նույնպես խոսք չկա մարդու մասին։ Նյութական պաշարների մասին է նորից խոսքը։

Ըստ Մալխասեանցի, 1945 թ․, Հայերէն բացատրական բառարանի․
Ռեսուրս - Միջոցների աղբիւր, Պահեստ։
Այստեղ ևս մարդը բացակայում է։

Օժեգովի 1992 թ․ ռուսերեն բացատրական բառարանում․
РЕСУРС, 1. мн. Запасы, источники чего-н. Природные ресурсы.Экономические ресурсы. Трудовые ресурсы (часть населения страны, к-рая способна работать, участвовать в процессе производства). 2. Средство, к к-рому обращаются в необходимом случае (книжн.). Испробовать последний ресурс.

Անգամ ռուսական բառարանում խոսքը գնում է աշխատանքային ռեսուրսի մասին, ուղղակիորեն մարդուն չի վերագրվում։

Բայց ինչու՞ Հայաստանում տարածվեց այդ զարհուրելի ռեսուրս բառը։

Արդյունաբերական դարաշրջանում մարդիկ սկսեցին դիտարկվել որպես արտադրության առանցքային գործոն՝ բնական ռեսուրսների հետ մեկտեղ:

ԽՍՀՄ-ում մինչև 1980-ական թվականները հիմնականում օգտագործվում էր «աշխատանքային ռեսուրսներ» տերմինը, որն ընդգրկում էր աշխատանքի համար պիտանի բնակչության կատեգորիան։ Ուշ խորհրդային և հետխորհրդային ժամանակաշրջանում փոխարինվեց «մարդկային ռեսուրսներ» տերմինով, որը կապված է արևմտյան կառավարման տերմինաբանության փոխառության հետ (HR - Human Resources):

Մինչև վերջերս այս մասնագիտությունը կոչվում էր Կադրերի բաժին։
Այնտեղ լրացնում էին աշխատանքային գրքույկները, աշխատանքային կադրային թերթիկները, տաբելային տեղեկագրերը, կազմում էին ընդունման, ազատման, արձակուրդի հրամանները։

Մեծ կազմակերպություններում այս գործառույթները բաժանված էին, գոյություն ուներ նաև առանձին՝ Աշխատանքի և աշխատավարձի հաշվարկի բաժին։ Որտեղ զուտ հաշվարկներն էին կատարում։ Իսկ անձնական տվյալների հետևելու պատասխանատուն Կադրերի բաժինն էր։

Ավելի փոքր կազմակերպություններում դրանք համատեղված էին մեկ ստորաբաժանման մեջ։

Վերջին շրջանում, արդեն ակտիվորեն կիրառվում է Մարդկային կապիտալ հասկացությունը, որն ընդգծում է աշխատակիցների գիտելիքների, հմտությունների և փորձի արժեքը:
Օգտագործվում է նաև Անձնակազմի ղեկավարում ընդունելի տարբերակը։
Ճապոնիայից ծագել է նաև հիանալի լուծում՝ Տաղանդների ղեկավարում։
Սկանդինավյան երկներում կիրառում են Մարդկային ներուժի զարգացում գաղափարը։

Ինչու՞ են մեր HR-ները այսքան նորմալ տարբերակներից ընտրել վատագույնը։

Ես, երբեք ինձ որպես ռեսուրս չեմ համարել։

Իսկ Դուք ռեսու՞րս եք։

Ամերիաբանկի ծրագրավորողները թաքնվում են զանգերի կենտրոնի հետևում

Այսօրվա զանգը Ամերիաբանկից ստիպեց ինձ առանձին այս հոդվածով ցույց տալ անխտիր բոլոր բանկերում առկա տեխնոլոգիական ծանր վիճակը։

Պարզ փորձեմ ներկայացնել խնդիրը։

Բանկերը շատ դանդաղ, բայց գնում են դեպի մատուցվող ծառայությունների թվայնացում։
Սակայն թվայնացման գործընթացը ունի օբյեկտիվ (Հայաստանի օրենսդրություն, Կենտրոնական բանկի սահմանափակող կանոնակարգեր, Հայաստանի կապի որակ, Կրթության ցածր որակ) և սուբյեկտիվ (տեխնիկական անձնակազմի պրոֆեսիոնալիզմ, ղեկավարության անտեղյակություն ՏՏ խնդիրներից, սպասարկող անձնակազմի թույլ տեխնիկական գիտելիքներ) դժվարություններ ու խոչընդոտներ։

Բանկերում ծրագրային ապահովումը հանդիսանում է նրանց հոսքագիծը, ամենօրյա արտադրանքի հիմնական միջոցը, միջավայրը։ Եթե ծրագրային ապահովումը բանկում չի աշխատում գեթ մեկ րոպե, բանկը կաթվածահար է լինում։ Ի տարբերություն ձեռնարկություններում աշխատող համակարգերի, որոնք զուտ հաշվառման խնդիր են կատարում և ժամանակավոր խափանումները այդքան աղետալի չեն, որքան բանկերում։

Հայաստանում այս պահին գործող 18 բանկերից ոչ բոլորն են կարողացել ստեղծել սեփական ինտերնետ/մոբայլ բանկ համակարգերը։
7 բանկ օգտագործում է Հայկական Ծրագրերի մշակած ինտերնետ/մոբայլ բանկ համակարգը (որի ստեղծման ակունքներում նաև Ձեր խոնարհ ծառան է։ Ես կատարել եմ այդ համակարգի սկզբնական ֆունկցիոնալ, տեխնիկական ու շուկայական անհրաժեշտության հիմնավորումը։ Երբ դեռ հայկական շուկայում չկար նման ոչ մի համակարգ, մի քանի ամիս ուսումնասիրել էի համաշխարհային փորձը և մի քանի պրեզենտացիաներ եմ կատարել որոշումներ կայացնող շահագրգիռ կողմերի համար), որը մեծ հաշվով ունի նույն ֆունկցիոնալությունը այդ 7 բանկերում, որոնք այսօր չունեն մրցակցային առավելություններ, սեփական համակարգեր ստեղծած բանկերի համեմատ։ Մի բանկը մյուսից տարբերվում է ծառայություններով, սակագներով, պրոդուկտներով, ինտեգրումներով այլ համակարգերի հետ։ Ու դա իրականացնել ոչ սեփական ստեղծած համակարգում պրակտիկորեն անհնար է։ 

Բանկերի առջև ամեն վայրկյան կանգնած է "Գնել թե՞ ստեղծել ծրագրային համակարգը" երկընտրանքը։ Տեխնոլոգիապես թույլ, ոչ հասուն բանկերը, իհարկե ընտրում են ծրագրերի գնման տարբերակը։ Նրանք ունակ չեն պահել ու կառավարել այնպիսի անձնակազմ, որը կարող է ստեղծել նման համակարգեր։ Այդ պատճառով նրանք ընթանում են ամենա դյուրին  ճանապարհով, գնելով ծրագիր, մուծելով ամեն ամիս մատակարարին ահռելի գումարներ ու զրկվելով հաճախորդին մրցակցային ֆունկցիոնալություն առաջարկելու ամենակարևոր գործոնից։ 

Ամերիաբանկը ևս երկար տարիներ օգտվել է Հայկական Ծրագրերի Ինտերնետ/մոբայլ բանկ համակարգից, սակայն վերջին երկու տարում նա շուկային կարողացել է առաջարկել սեփական ստեղծած MyAmeria հավելվածը, որտեղ ամեն նոր տարբերակով բանկը ինքնուրույն, ազատ  ավելացնում է սեփական ցանկալի ծրագրային լուծումները, կախված չլինելով մատակարարից։ Ու այդ ավելացվող լուծումները բացակայում են Հայկական Ծրագրերի ստանդարտ ինտերնետ/մոբայլ բանկ փաթեթում և բոլոր մյուս բանկերի՝ նմանատիպ ծրագրերում։ Եվ սա արդեն մրցակցային առավելություն է ի օգուտ հաճախորդի։ 

Ես նույնպես օգտագործում եմ Ամերիաբանկի MyAmeria հավելվածը, այս տարիների ընթացքում նկատել եմ բազմաթիվ խնդիրներ, որոնց մի մասը իմ առաջարկով նրանք լուծել են, մյուսները մինչ օրս՝ ոչ։

Սակայն իմ այսօրվա հոդվածը տվյալ համակարգի ֆունկցիոնալության մասին չէ, այլ մի տարածված իրավիճակի, որի մասին պետք է բարձրաձայնեմ, որպես Հայաստանում այսօր շահագործվող ամենատարածված համակարգերի ստեղծման, սպասարկման, ներդրման թիմերի տասնամյակների փորձով ղեկավար։

Վատ ծրագրային համակարգերը պահանջում են մեծ սպասարկման ջանքեր։
Ծրագրերի ոչ ինտուիտիվ ինտերֆեյսը պահանջում է ծանր ու երկար ուսուցում։
Ոչ ճիշտ ներդրված ծրագրավորման պրոցեսները բերում են նոր տարբերակներում ավելի շատ սխալների, որոնք պետք է շտկվեն մյուս նոր տարբերակներում։ Դա յուրօրինակ փակ շղթա է, որի համար ի վերջո վճարում է հաճախորդը։
Իսկ բանկերի վատ ներքին պրոցեսների արտացոլումը այն բարձր տոկոսադրույքներն ու սակագներն են, որ հաճախորդից 33 տարի կեղեքում են բանկերը։

Ես տեսել եմ բազմաթիվ դեպքեր, երբ բանկերը ավելացնում են զանգերի կենտրոնների աշխատակիցների քանակը, փորձելով դուրս գալ այն բոլոր սխալների տակից, որ ունեն իրենք իրենց ծրագրերում։ Զանգերի կենտրոններում աշխատակիցների հոսունության ամենաբարձր տոկոսն է, քանի որ վատ համակարգերի թուք ու մուրը թափվում է հենց սպասարկողների վրա։
Ասեմ, ավելին։
Սպասարկողները (եթե ոչ ամբողջ բանկը!!!) չունեն տեխնիկական գիտելիքներ, չեն տիրապետում ծրագրային համակարգերի ներքին կառուցվածքին, ծրագրերի աշխատանքի սկզբունքներին և այդ իսկ պատճառով ծագած խնդրի մասին ամենասկզբից չեն կարողանում կողմնորոշվել ու պատասխանել հաճախորդի զանգին։

Ես իմ ծրագրավորման աշխատանքի ընթացքում միշտ առաջնորդվել եմ այն սկզբունքով, որ ծրագրավորողը պետք է իմանա և կիրառական ոլորտը, և ծրագրավորման ոլորտը և սպասարկման։
Իմ թիմերում ընդգրկված աշխատակիցները կփաստեն ասածս, որովհետև իրենք բոլորը այդպիսին են դարձել։ 
Ես այդպիսի մասնագետներին անվանում եմ գլադիատորներ, որոնք ունիկալ կարողությունների տեր մասնագետներ են և ծագող խնդիրներին տալիս են կայծակնային լուծումներ։ 
Բանկերում գլադիատորներին չեն սիրում։ 
Բանկերը առաջնորդվում են "որքան տարանջատված, որքան լղոզված, որքան ապակենտրոնացված - այդքան հուսալի ու անվտանգ է" սկզբունքով։ 
Դա էլ բերում է նեղ մասնագիտացած, իրարից անտեղյակ աշխատակիցների քանակի աճին ու բանկի բյուրոկրատացմանը։ Ծախսերի աճը նրանց չի էլ հետաքրքրում, քանի որ վճարում է միևնույնն է հաճախորդը։

Վերադառնամ Ամերիաբանկի խնդրին։
Այսքանը գրեցի, որպեսզի քիչ թե շատ մոտեցնեմ խնդրի ներկայացմանը։

Կոմունալ վճարումներից այսօր միայն ջրի վճարումն է, որը առցանց չէ։
Վեոլիա ջուրը ամեն ամիս, մեկ անգամ պարտքերի ցանկերը ուղարկում է բոլոր բանկերին, որոնք ջրի պարտքերը կարդում են ստացված լոկալ պահոցներից, ընդունում են վճարումը և ուղարկում Վեոլիա ջուր։ Բանկերը նաև զերոյացնում են իրենց լոկալ պահոցներում հաճախորդի պարտքը, խուսափելու համար կրկնակի վճարումներից։

Պարտքերի ցանկեր բանկերին տալը դա քարեդարյան լուծում է, որը սակայն այսօր էլ կա Հայաստանում։ Ճիշտ լուծումը պետք է լիներ հաճախորդի այդ պահին առկա պարտքի առցանց հարցումը անմիջապես Վեոլիա ջրից, ըստ հաճախորդի տվյալի։ 

Նոյեմբերի ջրի վճարները կատարելուց հետո, իմ մոտ ջրի պարտքը MyAmeria համակարգում չզերոյացավ։

Ես զանգեցի զանգերի կենտրոն։ Դեկտեմբերի 10-ին, թե 11-ին էր։
Աղջիկը ինձ բացատրում է, որ վեոլիա ջրից է խնդիրը, քանի որ պարտքը իրենց մոտ չեն թարմացրել։ Ես նրան հակադարձում եմ, որ ջրի պարտքերը վերցվում են ձեր իսկ բանկի լոկալ պահոցներից ու Վեոլիան այդտեղ կապ չունի, ձեր ծրագրավորողների սխալն է։ Ասեք, թող ուղղեն։

Բոլորը գիտեն, որ ծրագրավորողների, պրոյեկտների ղեկավարների, բիզնես անալիտիկների, պրոդուկտ owner-ների, տարբեր tribe-երի, տեստավորողների, և այլն քանակները բանկում շեշտակի աճում են տարեց տարի։ Քանակով փորձում են համակշռել խնդիրները, որոնք սակայն լրիվ այլ տեղում են։
Ու պարզ է, որ մեծ քանակի դեպքում միջխմբային կոորդինացումը վատթարանում է։ Ինչը ամեն օր երևում է ծրագրի շարունակական խափանումներում և աճող սխալների քանակներում։

Այսօր դեկտեմբերի 26-ին, իմ առաջին զանգից 16 օր անց, սպասարկող աղջիկը նորից հետ է զանգում, որ մենք պարզեցինք խնդիրը, մեր ծրագրավորողները ասացին, որ եթե վեոլիա ջրի պարտքը լիներ առցանց, այդ սխալը չէր լինի !!!!!
Ես ասում եմ, դա ես ի սկզբանե գիտեի և ձեզ ասել եմ։ Ձեր ծրագրավորողները պետք է ուղղեն իրենց ծրագրային սխալը։ Ես Ձեզանից, որպես զանգերի կենտրոնի աշխատակցից, շնորհակալ եմ, որ հետևողական եք, հետ եք զանգել, բայց ձեր ծրագրավորողները, մեղմ ասած, թաքնվում են ձեր մեջքի հետևում, ու անհեթեթություն են ասել ձեզ, կոծկելով սեփական սխալը։
Ասացի, թող ծրագրավորողները ինձ զանգեն, ես կբացատրեմ իրենց սխալը։ 

Սա տիպային դեպք է։ Ու դրա համար եմ գրում։  
Մեղքը բարդել զանգերի սպասարկման, ոչ տեխնիկական գիտելիքներով աշխատակիցների վրա, ինչպես որ ընդունված է անել բոլոր բանկերում, չի կարելի։ Крайний виноватый, стрелочник -ը Ձեր բոլորի մոտ սպասարկողներն են, ու ամենահեշտը ձեր համար նրանց պատժելն է։ 
Ուղարկեք ձեր ծրագրավորողներին՝ յուրաքանչյուրին, մեկ շաբաթով նստեն զանգերի կենտրոնում, որ հասկանան նրանց վիճակը և իրենց գրած ծրագրերի որակը։
Հուսով եմ Ամերիաբանկում կհասկանան խնդրի խորքային լինելը։ Ու կանեն հետևություններ։ 

Ընդունելության քննություններ 1997 թ։

Կենսագրությանս այս դրվագի մասին քչերը գիտեն։
Քանի որ անցել են արդեն շատ տարիներ, հնարավոր եմ համարում գրել սրա մասին։ Որովհետև ժամանակ առ ժամանակ պետք է նաև արված աշխատանքները նկարագրել, որ մարդիկ իմանան իրականությունը` ոչ թե հորինված պատմության գրքերից, այլ անմիջական դեպքերի մասնակցից։

Հայաստանի կրթության և գիտության նախարարը (1996-98 թթ․) Արտաշես Պետրոսյանն էր։
Նախարարի հրավերով ես մասնակցեցի 1997 թվականի  ՀՀ պետական ԲՈՒՀ-երի ընդունելության քննություններին, որպես նախարարի և հանրապետական ընդունող հանձնաժողովի նախագահի լիազոր ներկայացուցիչ հաշվողական կենտրոնում։

1997 թ․ հուլիսի 10-ին ՀՀ կրթության և գիտության նախարարության Հանրապետական Ընդունող հանձնաժողովի նախագահ Հրաչյա Ասատրյանի հրամանով սկսեցի աշխատանքները։

Այդ ժամանակ դեռ բջջային հեռախոսներ չկային։ Ազգային Անվտանգության Ծառայությունից մեզ (ինձ և գործընկերոջս) տրամադրեցին բջջային հեռախոսներ՝ Nokia-ներ էին, որ մենք անխափան ուղիղ կապ ունենանք թե նախարարի, թե ընդունելության հանձնաժողովի նախագահի և թե մյուս պաշտոնատար անձանց հետ, հրատապ ծագող բոլոր հարցերի դեպքում։

Խնդիրը հետևյալն էր։ 

Պետական ԲՈՒՀ-երի ընդունելության քննությունները արդեն անց էին կացվում  կենտրոնացված։ Դիմորդները՝ նշանակված օրերին, տարբեր ԲՈՒՀ-երի քննական դահլիճներում հանձնում էին իրենց մրցույթային քննությունները։ 
Քննությունների անցկացման ամբողջ շղթան պետք է լիներ վերահսկվող, հուսալի, արժանահավատ։

Քննական դահլիճներում կային դիտորդներ, որպեսզի դիմորդները չարտագրեն, իրար չօգնեն, չաղմկեն և այլն։ 

Քննության ավարտին, ԲՈՒՀ-երում, առարկայական քննական հանձնաժողովների  մասնագետները ստուգում և գնահատում էին ուսանողների աշխատանքները։ Ի դեպ ստուգումը կատարվում էր կրկնակի, տարբեր մասնագետների կողմից, որպեսզի գնահատումը լիներ անսխալ։ Դիմորդների աշխատանքները կոդավորված և ապաանձնավորված էին, չկային անուն ազգանուններ և մարդուն իդենտիֆիկացնող տվյալներ։ Ստուգողները չէին իմանում թե ում աշխատանքն են այս պահին ստուգում, որպեսզի բացառեն սուբյեկտիվիզմը։

Նախորդ տարիներին քննությունների մասնակիցների պատմածներով և օրվա մամուլի հրապարակումներով, ահազանգեր էին լինում, որ ուժային որոշ կառույցների խմբեր ահաբեկում ու սպառնում էին մասնագիտական ստուգող հանձնաժողովների անդամներին, իրենց երեխաների կամ բարեկամների աշխատանքները բարձր գնահատելու համար։ Օրինակ պատմում էին նախորդ տարվա հայոց լեզվի առարկայական հանձնաժողովի հետ կատարված նմանատիպ դեպքի մասին։ 

Ստուգված աշխատանքների ափոփագրեր-գնահատականները մուտքագրվում էին Ֆուրմանովի (այսօր արդեն  Մամիկոնյանց) փողոցում գտնվող ինֆորմատիկայի տեխնիկումում  ու վերջում անց էր կացվում ընդունելության մրցույթ, որոշվում էին անցողիկ միավորները և հրապարակվում էին ընդունված ուսանողների ցուցակները։

Կային բազմաթիվ բողոքներ, որ գնահատականների մուտքագրման ժամանակ կամ  մուտքագրումից հետո, անգամ մրցույթի անց կացումից առաջ, գնահատականները՝ կաշառքով-գումարով-ծանոթով փոխվում էին, ծանոթների համար կատարվում էին ընթացիկ անցողիկ միավորների մասին տեղեկությունների արտահոսքեր ու կաշառքների միջոցով քննությունների միավորները և վերջնական արդյունքները կեղծվում էին։ 
Ինֆորմատիկայի տեխնիկումի հաշվողական կենտրոնի նույն անձնակազմը տարիներ շարունակ ներքին իր ընթացակարգերով, առանց փաստացի ծրագրային երկրորդ վերահսկման, կատարում էր գնահատականների մուտքագրման և մրցույթի ամփոփման գործառույթները, և միայնակ որոշում ընդունվածներին։
Ոչ ոք չէր կատարում զուգահեռ տվյալների հավաքագրում, պահպանում, մրցույթի ալտերնատիվ ամփոփում և ամենակարևորը՝ նրանց և վերահսկողների վերջնական արդյունքների համեմատում։
Առաջին անգամ Հայաստանի պատմության ընթացքում, կրթության նախարարը որոշել էր զուգահեռ հավաքագրել ու պահպանել քննական գնահատականները ու անցկացնել ֆոնային զուգահեռ մրցույթ, որի արդյունքները պետք է համեմատվեին ինֆորմատիկայի տեխնիկումի ամփոփված արդյունքների հետ։ Դա ուղղակի բացառում էր վերը նշածս նախկինում եղած խախտումների հնարավորությունը։
Ժամանակը շատ կարճ էր ու ես ընկերոջս հետ պետք է ստեղծեինք մրցույթի ծրագիր, տվյալների հավաքագրման պահոցներ, պատճեններ ստեղծեինք հուսալիության համար ու լինեինք տեղում՝ գնահատականները մեր մոտ գրանցելու ու պահպանելու համար։ 
Նախարարը և ընդունող հանձնաժողովի նախագահը Հայաստանում փնտրում էին անաչառ մասնագետների, որ ունակ էին դա անելու։ Դա ես ու իմ ընկերն էինք։ Ու մենք դա արեցինք։

Ինֆորմատիկայի տեխնիկումի ղեկավարությունը և անձնակազմը չէի ասի, որ հիացմունքով էին մեզ ընդունում։ Բայց քանի որ մենք լիազորված էինք, հաշվի էին նստում մեզ հետ և ժամանակին տրամադրում բոլոր անհրաժեշտ տվյալները։

Այն, որ 1997 թվականին Հայաստանի բուհական ընդունելության քննությունները եղել են մաքուր ու արդար, խոսում են մինչ օրս՝ և այդ տարի ընդունված ուսանողները և նրանց ծնողները։
Բայց դա իրականություն էր դարձել ոչ պատահականորեն։ Դրա համար կային օգնող նախադրյալներ։
Մի քանի նախապայմաններ էին այդ տարի՝ 1997-ին, խաչվել, որ պետք է ապահովեին քննությունների բացառիկ, մաքուր անց կացումը  ու ոչ մի գնահատական պետք է չկեղծվեր։

 

Առաջինը այն էր, որ 1997 թվականի մարտի 20-ից Ռոբերտ Քոչարյանը նշանակվել էր  Հայաստանի վարչապետ։ Նա ձգտում էր կարգուկանոն հաստատել խնդրահարույց կետերում ու շատ արագ արդյունք ունենալ։
Երկրորդը այն էր, որ նորանշանակ կրթության նախարար Արտաշես Պետրոսյանը և ընդունելության հանձնաժողովի նախագահ Հրաչյա Ասատրյանը իրական գիտնականներ էին, ֆիզիկոս, աստղաֆիզիկոս, որոնք բացառիկ համբավ ու անցյալ ունեցող մարդիկ էին։ 
Երրորդը, նրանք կարողացել էին մեզ գտնել Հայաստանյան ծրագրավորողների դեռ փոքր բանակից, որ կատարեինք սեղմ ժամկետում այդ տաժանակիր աշխատանքները։  

1997 թվականի ամառը չափազանց շոգ ու տոթ էր։
Ես առավոտյան 6-ից մինչև գիշերվա 1-2-ը մնում էի տեղեկատվական կենտրոնում, քանի որ քննական տվյալների հոսքը անընդհատ էր։ Առավոտյան, քննաթերթիկները պետք է  հսկողության ներքո տեղափոխվեին ԲՈՒՀ-եր, իսկ երեկոյան՝ ապահովել տվյալների դիսկետներով ընդունումը և պահպանումը մեր համակարգիչներում, ոչ մի պահ չէր կարելի բացակայել։

Բացեմ մի գաղտնիք։ Որոշ խմբերի ուսանողներին խիստ վերահսկում էին, սակայն նրանք չգիտեին դրա մասին։ 
Խախտումների պոտենցիալ կամ կասկածելի խմբերին էին դասվում՝

• քննություններից ինչ-ինչ պատճառներով բացակայած ու հետո տվյալ օրը քննության ներկայացած դիմորդները։ Դրանց ցանկերը ես տրամադրում էի ԲՈՒՀ-երի պատասխանատուներին, քննասենյակների հսկողներին, նրանք այդ դիմորդներին հատուկ խիստ էին հսկում, բացառելու համար որևէ խախտում։ Դիմորդները դա չէին իմանում ու չէին զգում անգամ։ Բայց դա արվում էր։
• կրկնակի 20 ստացած դիմորդներին նույնպես խիստ էին հետևում։ 
• Նախորդ տարիներից գնահատականներ ժառանգած դիմորդներ էլ կային, նրանք ևս թիրախային հսկողության խմբերում էին։

Եվ այսպես շարունակ։
Ամեն օր, դինամիկ այսպիսի խառը ցանկեր էինք գեներացնում, որևէ խախտում թույլ չտալու համար։ 

Ասեմ, որ վարչապետ Քոչարյանը մի օր անձամբ եկել էր ինֆորմատիկայի տեխնիկում, որ ծանոթանա ընթացքին։ Կարծեմ ես Հ1-ի լուրերով այդ օրը հարցազրույց էլ տվեցի։

ԱԱԾ-ի հատուկ մալինովի բերետների խմբերը, երկու անգամ, չեզոքացրել էին ռազմական ոստիկանության կողմից առարկայական հանձնաժողովների վրա արձանագրված ճնշումները։ Մեկը ֆիզիկայի առարկայական հանձնաժողովի վրա էր, մյուսը կարծեմ օտար լեզվի։ Ոչ ոք, նախորդ տարիների նման անպատիժ չէր կարող անել իր խարդախությունը։ Արձագանքը կայծակնային էր։

Ես էլ էի չափազանց ոգևորված։ Այդ 1-1,5 ամիսը ծանր, անքուն աշխատանքային էին, քանի որ մեր պետության մեջ բացառիկ մի պրոցեսի էի մասնակցում, որը թևեր էր տալիս ինձ ու հույս  ներշնչում մեր երկրի ապագայի հանդեպ։ Որովհետև 1996 թվականին ՀՀՇ-ի կեղծված ընտրությունները կոտրել էին բոլորիս։ Ու ես ուրախ էի, որ ես կարող էի օգնել այսպիսի ազգանվեր գործում։

Քննությունները ավարտվեցին։ Մենք զուգահեռ անց էինք կացրել մեր մրցույթը։ Ու համեմատել էինք տեխնիկումի տրված արդյունքների հետ։ 
Եվ ինչն է հետաքրքիրը։ Որ այդ տարվա ընդունված մի քանի դիմորդ հետագայում դարձել էին իմ խմբում աշխատակից։ Խելացի երեխաներ էին իրոք։ 
Ու ես իրոք հպարտ էի, որ իմ լուման եմ ունեցել այսպիսի երեխաներին կեղծիքներից պաշտպանելու համար, որպեսզի նրանք կարողանան սովորել ու հետո աշխատել։

Ոչինչ իզուր չէր անցել։

Նախարարը և հանձնաժողովի նախագահը, վարչապետը և հանրությունը իրոք գոհ էին։ 

Պետք էր միայն կամք։ Ու ցանկություն։ Ինձանից հաստատ ավելի խելոքները կգտնվեն ապագայում էլ, որ նորից կօգնեն մեր երկրում հաստատելու արդարություն։ Նրանք ևս չեն քնի, չեն վախենա, կչարչարվեն օր ու գիշեր, կկռվեն, բայց արդյունք ու արդարություն կապահովեն։

Միայն պետք է լինի օրվա իշանության ցանկությունը։ Որը ցավոք ոչ միշտ է առկա։
Բայց այդ պահին այն կար։

Հայաստանը մատնում է սեփական քաղաքացիներին գործազրկության

Հայաստանի իշխանությունների և նրանց խորհրդատուների որդեգրած աշխատաշուկայի հանցավոր, ոչ պետականամետ քաղաքականության պատճառով, ամայացվում է հայկական աշխատուժի հնարավորությունները, մատնելով նրան գործազրկության, առաջնահերթություններ տալով դրսի հաճախ անորակ աշխատուժին։

Հայաստանի իշխանությունները վերացրեցին հայկական տաքսի ծառայությունները, տալով yandex-ին, վերացրեցին սննդի առաքման տեղական ծառայությունները, նորից տալով yandex-ին, վերացրեցին սեփական գյուղատնտեսությունը, տալով թուրքերին, նախորդները վերացրել էին արդյունաբերությունը, գիտությունը։
Իսկ սա շղթայաբար բերում է նաև գործազրկության։ 
Հիմա հերթը հասել է տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտին, որտեղ ամբողջ շուկան հանձնեցին ռուսներին։ Մատնելով սեփական կադրերը գործազրկության։

Հայաստանը ոչ մի նախապայման պահանջ չի դնում դրսի աշխատուժի համար։
Ոչ պահանջում է վիզա, ոչ պահանջում է լեզվի իմացություն, ոչ պահանջում է օրենքների իմացություն, ոչ պահանջում է մասնակցել երկրի պաշտպանությանը, ոչ էլ պահանջում է տարրական հարգանք Հայաստանի հանդեպ։

Պոպուլիստական "Արի տուն" ծրագրով պարզվեց, որ հիմնականում հրավիրվել են Ռուսաստանում ԲՈՒՀ-երի նոր ավարտած, անփորձ ուսանողներ, որոնք նշանակվում էին  պետական բարձր պաշտոնների։ Վերցնենք օրինակ ՊԵԿ-ի տեղակալին, էկոնոմիկայի նախարարի տեղակալին, օրինակները շատ են։ Ու ոչ մեկը չի էլ փնտրում մինչև այդ համապատասխան կադրին հենց Հայաստանի քաղաքացիների շրջանում։

Քանի որ Հայաստան է գալիս միմիայն սանկցիաներից խուսափող ռուսական կապիտալը՝ ամերիկյան, կանադական, շվեյցարական կեղծ դիմակներով, նրանք խտրականորեն ընդունում են  առաջնայնորեն բացառապես իրենց ազգակիցներին, երկրորդ պլան մղելով տեղացիներին։

Սակայն կան բազմաթիվ երկրների օրինակներ, որոնք առաջնահերթություն են տալիս սեփական քաղաքացիներին՝ աշխատանքի ընդունելուց, քան օտարերկրացիներին:

Ահա մի քանիսը։

Միացյալ Նահանգներ

H-1B վիզաների ծրագիրը, որը թույլ է տալիս ԱՄՆ գործատուներին ժամանակավորապես աշխատանքի ընդունել օտարերկրյա աշխատողների մասնագիտացված մասնագիտություններով, ունի վիճակախաղի համակարգ և սահմանափակում է ամեն տարի հասանելի վիզաների քանակը: Սա կարող է դժվարացնել օտարերկրյա աշխատողների համար աշխատանք գտնելը ԱՄՆ-ում:

Կանադա
Կանադան ունի նմանատիպ ծրագիր, որը կոչվում է Ժամանակավոր օտարերկրյա աշխատողների ծրագիր (TFWP), որը նաև սահմանաչափ ունի երկիր մուտք գործելու թույլտվություն ունեցող օտարերկրյա աշխատողների թվի վրա: Բացի այդ, TFWP-ն գործատուներից պահանջում է ցույց տալ, որ իրենք ջանքեր են գործադրել աշխատանքի ընդունելու Կանադայի քաղաքացիներին կամ մշտական ​​բնակիչներին՝ նախքան օտարերկրյա աշխատող ընդունելը:

Միացյալ Թագավորություն
Մեծ Բրիտանիան ունի 2-րդ կարգի (ընդհանուր) վիզա հմուտ աշխատողների համար, որը գործատուներից պահանջում է վճարել «հմտությունների վճար» օտարերկրյա աշխատողին հովանավորելու համար: Այս վճարը կարող է թանկացնել օտարերկրյա աշխատողների վարձելը:

Ավստրալիա
Ավստրալիան ունի նմանատիպ ծրագիր, որը կոչվում է «Ժամանակավոր հմուտ միգրացիայի եկամտի շեմ» (TSMIT), որը պահանջում է գործատուներից օտարերկրյա աշխատողներին վճարել որոշակի նվազագույն աշխատավարձ՝ նրանց աշխատանքային վիզայի համար հովանավորելու համար:

Ռուսաստան
Ռուսաստանի օրենսդրությունը, ընդհանուր առմամբ, առաջնահերթություն է տալիս Ռուսաստանի քաղաքացիներին աշխատանքի համար: Գործատուները պարտավոր են բաց պաշտոններ զբաղեցնելիս նախ հաշվի առնել Ռուսաստանի քաղաքացիներին, իսկ օտարերկրյա աշխատողների համար աշխատանքային վիզաները ենթակա են քվոտաների և սահմանափակումների:

Լեհաստան
Լեհաստանի աշխատանքային օրենսդրությունը ներառում է դրույթներ, որոնք նպաստում են լեհ քաղաքացիներին աշխատանքի ընդունելու հարցում: Գործատուները պարտավոր են գովազդել Լեհաստանի քաղաքացիներին աշխատատեղերի բացման մասին նախքան օտարերկրյա աշխատողներին քննարկելը, իսկ օտարերկրացիների համար աշխատանքային թույլտվությունները ենթակա են որոշակի պայմանների և սահմանափակումների:

Հունգարիա
Հունգարիան իրականացրել է տնային աշխատողների աշխատատեղերի պաշտպանությանն ուղղված քաղաքականություն, ներառյալ որոշակի ոլորտներում օտարերկրյա աշխատողների վարձելու սահմանափակումները:

Ուկրաինա
Ուկրաինայի աշխատանքային օրենսդրությունը նույնպես առաջնահերթություն է տալիս Ուկրաինայի քաղաքացիներին աշխատանքի համար: Գործատուները պարտավոր են բաց պաշտոններ զբաղեցնելիս նախ հաշվի առնել Ուկրաինայի քաղաքացիներին, իսկ օտարերկրացիների համար աշխատանքային թույլտվությունները ենթակա են քվոտաների և սահմանափակումների:

Սրանք ընդամենը մի քանի օրինակ են և կան բազմաթիվ այլ երկրներ, որոնք ունեն նմանատիպ քաղաքականություն: Կարևոր է նշել, որ այս քաղաքականությունները հաճախ բարդ են և կարող են տարբեր լինել՝ կախված կոնկրետ աշխատանքից և ոլորտից:

Ի վերջո, Հայաստանի քաղաքացին է պաշտպանում պահում այս երկիրը, պայքարում նրա
համար, այստեղ է նա մեծացնում իր երեխաներին, կապում իր ապագան։
Եթե չկան այդպիսի աշխատողներ, ապա պետք է կրթել ու ուշադրությունը դարձնել դեպի ԲՈՒՀ-եր, իջեցնել պետական պատվեր ԲՈՒՀ-երին, տվյալ մասնագիտությունների համար։


Խոպանչիներին տալ առավելություն սեփական քաղաքացու հանդեպ ուղղակի հակապետական պահվածք է, ինչը Հայաստանի իշխանությունը անում է ամեն օր։ Այսօր։