Չաստ նայողները: Ովքեր են նրանք

Այսօր Հայաստանի ազգային ժողովում մի թիվ հնչեց: Հայաստանում հետախուզվող անձանց 86 տոկոսը բանակից խուսափողներն են:

Ինչու են մարդիկ խուսաբում բանակից?

Որովհետև այն ոչնչով չի տարբերվում բանտից:

Մարդը իրականում բանտարկվում է երկու, իսկ այսօր արդեն երեք տարով:

Բանակում առաջին հենց օրվանից հանդիպում ես չաստ նայողների, լավ տղերքի հետ:

Երբ 1998-ին` հավաքակայանից մի լղար, փոքր մոքր, կարճահասակ, 18 տարեկան քյավառցի տղա էին բերել զորամաս` բոլոր հին ծառայողները հավաքվել ու քիչ էր մնում գլխի վրա դնեին և քայլեին:

Հարցրեցի ով է, հայտնի ինչ-որ մեկն է? Ասացին, որ չէ, "քսիֆա" ուղարկվել հետը, որ ինքը լավ տղա է:

Ես ոչ մի բան չհասկացա, քաղաքացիական անցյալս չէր համընկնում այդ իրականության հետ:

Հետո քիչ քիչ ընթացքում հասկացա, թե ովքեր են նրանք` չաստ նայողները:

Ուրեմն: Իմ դիտարկումներով:

Իրենք առանձին են քնում և սնվում: Համարյա բոլոր գումարտակներում, վաշտերում ինչ-որ կապտյոռկաներ կան, որտեղ նրանք ապրում են իրենց առանձին կենցաղով և կյանքով:

Զինվորներին բերված ծանրոցները հանգրվանում են նրանց կապտյոռկաներում, ոչ թե զինվորների մոտ:

Նրանք չեն մասնակցում զորքի որևէ պարտականության կամ նարյադներին: Չեն ենթարկվում կարգապահական օրենքներին, ուստավներին:
Ամենածանր պարտականությունը, որ իրենք կրում են դա առավոտյան շարք կանգնելն է, այն էլ գնում են սպաների խնդրանք աղաչանքով:

Թույլ սպաները նրանց հետ շատ սերտ համագործակցում են, նրանց միջոցով են կառավարում զորքին, ստանում ինֆորմացիա, բոլոր ծագող խնդիրները նրանց հետ են քննարկում և լուծում տալիս: Առաջացող խնդիրների դեպքում զինվորները ևս չեն գնում սպայի մոտ, դա գործ տալ է նշանակում:
Հարցերը լուծում են նայողները:

Նրանք են գիշերները սամավոլկա ուղարկում զինվորներին և ապահովում չբռնվելը, պակասող շարքում մարդ կանգնեցնում, իհարկե դրա դիմաց տուլիկ կամ գումար ստանալով:

Ընդհանրապես կան երկու տիպի զորամասեր` մախի և գաղափարի:

Սա որոշվում է, թե չաստ նայողները ուժով են տիրում զորքին թե գաղափարով:

Չաստ նայողները կարող են փոփոխվել, նրանցից ոմանց կարող են չմարիտ անել և ուղարկել հասարակ զորքի հետ ապրելու:

Չաստ նայողները այլ զորամաս տեղափոխվելուց կարող են կորցնել այդ կարգավիճակը: Դրա ականատեսը եղել եմ:

Ծեծի և բռնարարքների հետևում նույնպես նրանք են կանգնած:

Եվ պարզ չէ, այս չարիքը բանակից ինչպես դուրս կմղվի:

Իսկ այսօր, որպես լուծում, մարդիկ էվակուացնում են իրենց տղա զավակներին: Տանում  երկրից դուրս: Ստանում փոքր հասակից ռուսական քաղաքացիություն:
Իսկ հարցերը մնում են չլուծված:

Թող բանակը չլինի այսպիսին

Վերջին գրառումս բանակային կյանքից լայն արձագանք ստացավ:

Մի մասը գրեց, թե 1997-99 թթ.-երից հետո շատ բան է փոխվել:
Մյուս մասը ավելի բացեց թեման, ավելի տխուր փաստերով:

Բանակային ընկերներիցս մի քանիսը հիշեցրեցին ինձ ևս մի քանի ամոթալի դրվագ, որը կներկայացնեմ  այստեղ: Կհիշեմ այն ահասարսուռ օրերը, որպեսզի դրանք ի սպառ վերանան բանակից:

...........

Առավոտյան վազքը Արմավիրի բրիգադում մի առանձին արարողություն էր:

Մենք` առավոտյան մթության մեջ վազում էինք 5 կմ դեպի Արմավիր և նույնքան` դեպի հետ:

Վազում էինք անընդհատ, բարձրաձայն կրկնվող հաշվարկի տակ` 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

մեկ, երկու, երեք, չորս, 

..................

դոփյունը գետնին միաժամանակ կատարում էր 1500 հոգի: Տակտով:
Խեղդող փոշի, մութ, սառը ձմեռային օդ և անընդհատ հաշվարկ, աստված չանի մի քայլ հետ ընկնես, կամ հաշվարկից ընկնես: Հետևիդ վազողը դոմինոյի պես քո վրա է գալիս, ու ոտնատակ կլինես` զինվորական սապոգների տակ:

Շարքի եզրերում, ուր համեմատաբար ազատ էր, բլյախներով սերժանտներն էին հսկում և անխնա հարվածներ հասցնում հետ ընկնողներին կամ հանգստանալ ցանկացողներին:

Այդ պահը նրանց անասնական հրճվանք էր պարգևում, հատկապես կիրովականցի և ալավերդցի սերժանտներին, որոնք ամենաաբիժնիկներն էին զորամասում:

Իմ կաշվե` զինվորական գոտիս

Հայկը ստամոքսի խոց ուներ, սակայն զորակոչվել էր բանակ: 

Նրա դեմքին որ նայեիք, ապա մոխրագույն-դեղնավուն գույնից անմիջապես կհասկանայիք, որ հիվանդությունը լուրջ էր, բայց դե զորակոչելուց հաշվի չէին առել որևէ փաստ:

Այդ առավոտ նրա խոցը բացվել էր և արյունահոսում էր: Վազքի ժամանակ նա վատացավ և սկսեց հետ ընկնել: Մենք տղաներով փորձեցինք նրան հանել` վազող 3000 ոտքերի դղրդյուն արձակող շարքից, սակայն սերժանտները չթողեցին: Նրան բռնել էինք թևերի տակից և զոռով քարշ տալով` վազքի տեմպը պահել:

Ես արդեն չեմ հիշում թե ինչ եղավ հետո, բայց Հայկը վատացել էր վերջնականապես և ուղարկվել հոսպիտալ:

Այս դրվագի տուժած տղան այսօր Արգենտինայում է բնակվում, արտագաղթել է:

Մահ

Մեր գումարտակում մի տղա կար Կապանից: Շատ նիհար և թույլ էր արտաքնապես, անընդհատ զորամասի ներսում էր, միայն հաշվարկների ժամանակ էր շարքի մեջ, մնացյալ ժամանակ կուբրիկից դուրս էլ չէր գալիս, ճաշարանից հացը տղաներն էին բերում իրեն:

Թեև նա էլ էր մեր հետ նոր ժամանել զորամաս, սակայն նրան հասած համազգեստը մաշված էր և քրքրված: Լավ տղերքը նրա նոր ստացածը վերցրել էին, փոխարենը տալով այս հնամաշերը....

Տղաները ասում էին, որ նրա մոտ արյան լեյկոզ է,թե քաղցկեղ:

Սպաները պետք է նրան հոսպիտալ տեղափոխեին, բայց բենզին չկար:

Թե քանի օր բենզին չկար արդեն հետաքրքիր չէ, բայց որ մարդը մահացավ փաստ է:

Սպաների պատվիրակություն գնաց Կապան` թաղման: 

Նրանք իրենց հետ տարել էին նոր զինվորական համազգեստ, որը այդ տղային այլևս պետք չէր.............

Արմավիրի ուսումնական բրիգադում

Այս օրերին նախաձեռնվել է ուսման տարկետման լրիվ վերացման օրենքի նախագիծը:
Կասկած անգամ չունեմ, որ օրինագիծը կվավերացվի այս խայտառակ ԱԺ-ի կողմից:

Այսօրվա իշխանավորները և 20 տարի առաջ, և 10 տարի առաջ նմանատիպ նախագիծ բերել էին ասպարեզ, սակայն հզոր ուսանողական շարժումը թույլ չտվեց այն իրագործել:
Այսօր իրավիճակը այլ է: Դժգոհ քաղաքացիները հիմնականում արտագաղթել են և բողոքի ալիքը թույլ է:

Այս նախագիծը ստիպեց ինձ վերհիշել իմ բանակային տարիները`1997-98 թթ:

Այս պատմության մասնակից իմ զինվորական ընկերներից շատերը ևս արտագաղթեցին 1999-ին, երբ նրանց, սպայական ուսում ստացածներին, զորակոչեցին որպես շարքային զինվոր:
Գիտության թեկնածուներին, մագիստրոսներին հրամաններ էին տալիս 18 ամյա անկիրթ սերժանտները, դրա բոլոր հետևանքներով:

Մենք երկրորդ անգամ Չարբախի հավաքակայանում հայտնվելուց հետո, ուղևորվեցինք դեպի Արմավիրի ուսումնական բրիգադ:
Այստեղ ամեն ինչը էականորեն տարբերվում էր իմ նախկին` Արտաշատի զորամասից:

Այստեղ հայտնվեցինք երկրորդ գումարտակում:
Վաշտի սերժանտները Երևանի ֆիզկուլտ ինստիտուտի ձյուդոյի, բոքսի բաժիններից էին:

Կուբրիկ
Բանակում ննջասենյակը անվանում էին կուբրիկ: Այնտեղ երկհարկանի երկաթյա մահճակալներ էին:
Հենց առաջին գիշերը կատարվեց հետևյալը:
Գիշերվա կեսին վառվեց կուբրիկի լույսը:
Կուբրիկ էր մտել վաշտը նայողներից մեկը, և պատահական մեկին` Մարալիկից եկածին քարշ տվեց գետնին և մի քանի սերժանտներով սկսեցին հարվածներ հասցնել այդ անմեղ տղայի մարմնի տարբեր մասերին:
Ծեծելուց հետո, դիմեցին մնացածին, թե տեսեք "Եթե մեզ չլսեք, բոլորիդ հալը սենց կլինի":
Առավոտյան, մեզ պետք է զինվորական հագուստ տրամադրեին, քանի որ Արտաշատում մենք հանձնել էինք մեր օրեր առաջ ստացած նոր հագուստը, հագել պատահական շորեր` բոմժերի տեսքով:
Արմավիրի զորամասի պահեստից ստացանք մեզ հասանելիք ձմեռային նոր հագուստը: Սերժանտները` անգղների պես եկան, հանեցին որոշ զինվորների հագից իրենց չափով նորերը, փոխարենը տալով իրենց հինը նորակոչիկներին:

Բուժկետ

Զորամասի բուժկետում որպես ատամնաբույժ, վիրաբույժ և բժկի օգնական էին ծառայում իրավաբանական ֆակուլտետը ավարտած, բժշկության հետ բացարձակ կապ չունեցող զինվորներ: Ով ինչ հարցով դիմում էր իրենց, նրանք միևնույն դեղերն էին առաջարկում: Երկրորդ անգամ բուժկետ դիմողներ ես չգիտեի:

Զուգարան

Բրիգադի զուգարանը առանձնացված շինություն էր, որտեղ գետնի վրա արաբական կոչվող զուգարաններն էին, 10 հատ կողք կողքի, առանց բաժանարար պատերի:
Առավոտյան, ամբողջ բրիգադը մտնում էր այդ զուգարան` 1540 հոգի, վաշտը վաշտի հետևից: Ինչպես ձեզ նկարագրեմ, թե դա ինչ տեսարան էր: Ոտք դնելու տեղ չկար այնտեղ: Երկարաճիտ կոշիկները խրվում էին մարդկային այդ թափոնների մեջ: Կեղտ, ցեխ, արյուն, շան հոտ:
Զուգարանը մաքրող տղաներից մեկը մեկ շաբաթ անց կախվեց իր զորանոցում, որից հետո այդ գործը ստանձնեցին ոչ հայազգի երկու եղբայրներ:

Բաղնիք
Մենք դեկտեմբերի ութից գտնվում էինք զորամսում, սակայն մինչև հունվարի կեսերը բաղնիքը չէր աշխատում: Երբ ուսումնական բրիգադ ժամանեցին տարբեր զորամասերից զինվորներ, ապա այդ անբաղնիք վիճակը վերածվեց ոջիլի համաճարակի: Տղաները ցերեկները լրիվ հանում էին իրենց շորերը, փռում էին գետնին և կապիկների պես` ոջիլ ջոկում շորերի մեջ:
Քորում էին մարմինը, մինչև վերքերի առաջանալը:

Մենք, այս վայրենի պայմաններում, պահպանելու համար մեր մարդկային դեմքը, գիշերները սառցե ջրով էինք լվացվում:
Երբ բաղնիքը սարքեցին, վաշտերով մեզ տարան այնտեղ լողանալու: Բաղնիքի փոքրիկ սենյակ էր մտնում միաժամանակ, մոտավորապես 25 հոգի, իսկ 6 ծորակներից աշխատում էր միայն մեկը և մյուսի կեսը: Ժամանակը սահմանափակ էր, և պետք էր հասցնել լողանալ....

Խանութ
Զորամասի ներսում կար փոքրիկ կրպակ-խանութ, որտեղից կարելի էր ծխախոտ, հաց-երշիկ, թխվածքաբլիթ, գուլպաներ, թել, սանր, ատամի մածուկ, և զինվորին այլ անհրաժեշտ պարագաներ գնել: Խանութի դռան մոտ միշտ կանգնում էին լրտեսները, որոնք զորամաս նայողներին էին պատմում այն զինվորների մասին, որոնք խանութ էին գնում: Նրանցից կարելի էր հետագայում կամ գումար պահանջել կամ պահանջել որևէ բան գնել իրենց համար: Ինչը և արվում էր:
Այն տղաները, որոնք ծխում էին և ծխախոտի կարիք ունեին, սակայն գումար չկար, ստիպված գետնից էին հավաքում, կիսատ ծխած բիչոկները:

Տեսակցություն
Երկու շաբաթը մեկ, բրիգադի հանրակացարաններին կից բացօթյա տարածքում, կես ժամով տեսակցություն էր բարեկամների հետ: Բազմիցս է եղել, երբ բարեկամները արդեն հավաքված, զորամասի դռան մոտ, հրամանատարը արգելել է տեսակցությունը, պատճառաբանելով ինչ-որ զինվորական արարք կամ պատճառ: Հայաստանի տարբեր մարզերից բրիգադ ժամանած բարեկամները հետ էին վերադառնում իրենց հեռավոր տները, առանց իրենց զինվորին տեսնելու:
Տեսակցության օրերին, բարեկամները զինվորների համար "տուլիկներ" էին բերում` ուտելիք, մաքուր շորեր, գումար: Տեսակցությունից  զորամաս վերադարձող զինվորները դրանք հանձնում էին մուտքի մոտ, չաստ նայողների սենյակ: Միայն թե զինվորներին չհասնի, իրենք ուտեն մեկ ամբողջ շաբաթ, գիշեր-ցերեկ, մինչև գարշահոտությունը տարածվի և ամբողջ ուտելիքը դեն նետեն, մինչև հաջորդ տեսակցություն:
Տղաները պատմում էին, որ կային վաշտեր, որտեղ տղաների շորերն էին անգամ հանում ստուգում, չհայտարարագրված գումար գտնելու համար:

Ինչու եմ այս ամենը պատմում?
Որպեսզի լույս սփռեմ այն "ամեն հայի պարտք" կոչվող բանակի վրա, ցույց տամ թե ի վերջո էս մարդիկ ինչու են լեղապատառ իրենց երեխաներին փեշով փող թափում, բանակից ազատելու համար, կամ երկրից փախցնում տանում:
Օրենք փոխելով չի բանակ դառնում: Այլ այս բոլոր հարցերը հատ հատ լուծելով:

Այս անգամ նկարագրեցի կենցաղային կողմը, մյուս անգամ կնկարագրեմ ուսումնական պրոցեսը:

Լեռ Կամսարի "Կարմիր օրեր"-ը:

Ֆեյսբուքում հանդիպեցի Լեռ Կամսարի "Կարմիր օրեր" գրքից մի մեջբերում, որը այնքան ինձ զարմացրեց իր այժմեականությամբ, ճշգրտությամբ և դիպուկությամբ, որ որոշեցի անպայման գտնել այդ գիրքը և կարդալ:

Իսկ որտեղից կարելի է գտնել կամայական գիրք, եթե ոչ Վերնիսաժից:
Գրավաճառներից միայն մեկն ասաց, որ ունի և մեկուկես ժամ արկղներում փնտրտուքից հետո գտավ:
Եվ ահա երկու հազար դրամ վճարելուց հետո, բաղձալի գիրքը իմ ձեռքերում է: Տպագրված է 2000 թվականին, ընդամենը 1000 օրինակով:

Բացում եմ առաջին էջը և ապշում՝ նվեր-մակագրություն է. "Լեռ Կամսարի ծոռնուհուց սիրելի ուսուցչուհուն` Կարինե Ազատովնային: Մանեից: 2003 թ.":
Ուսուցչուհուն նվիրած գիրքը ինչ-ինչ պատճառներով վերնիսաժից հասավ ինձ:

Սոլժենիցինի Գուլագը կարդալուց, մտածում էի, արդյոք բռնաճնշված հարյուր հազարավոր հայերից ոչ-ոք չի անդրադարձել այդ թեմային:
Պարզվեց անդրադարձել է: Լեռ Կամսարը:

470 էջանոց գիրքը կարդացի երկու-երեք օրում և կանգ առա նախավերջին չորս էջի վրա: Որովհետև չէի ցանկանում, որ գիրքն ավարտվի:

Լեռ Կամսար

Լեռ Կամսարի գրքից սկսեցի մեջբերումներ անել: Համարյա ամեն երրորդ էջը պետք էր հիշել, ամբողջ գիրքը ինքը մեջբերում է:

Հեղինակի հետ բանտարկվում ես, ուղարկվում 3 տարով Սիբիր: Հետո 17 տարի արտաքսվում ես Վարդենիս-Բասարգեչար` մի ցուրտ երկաթյա տնակ:

Միայն երազում հիշում ես Վանում մանկության` միս, յուղ, միրգ, հաց գաղափարները: Օրվա մեծ մասը անց ես կացնում կաթի հերթերում:

Որպես հակասովետական, երկրի համար գոյություն չունեցող մարդ աշխատանք չես ճարում, ամենուրեք անպետք ես, քեզ չեն տպագրում, քո միակ հույսը այս օրագրերն են, որ գրում ես որտեղ պատահի, սակայն դրանք մեծամասամբ չեն պահպանվում, առգրավվում են  չեկիստների կողմից կամ կորսվում խոնավ հողի տակ:
Նամակներ ես հղում կոմկուսի առաջին քարտուղարներին, քաղսովետի նախագահներին` թոշակ հատկացնելու, գիրք տպագրելու, տուն ստանալու հարցերով և մերժվում ես:
Նոր տարուն ամաչում ես քո սեղանից, նրա աղքատությունից, թոռնիկներին քաղցրեղեն գնելու անկարողությունից, հնարավոր հյուրերի այցելությունից:
Անվերջ համագումարներ, ճառեր, իզգոյ երկիր, ամենօրյա պատերազմի վտանգ:

Սովետում չապրած մարդը չի պատկերացնի այս ամենը: Չի հավատա, որ այս ամենը եղել է իրականություն: 
Կամսարը նկարագրում է սովետական մարդուն` անազատ, խոսքազուրկ, միանման, միատեսակ, ստանդարտացված, անսեռ, անկարծիք, սովետական արտադրանքը, խանութները, գրականությունը, թերթերը, ռադիոն, կաթողիկոսին, կրոնը:

Մի խոսքով, կարդացեք այս հանճարեղ օրագիրը: Ուր ծիծաղը միախառնվում է լացի հետ:

Նախաճաշ ՏՏ ոլորտի ներկայացուցիչների հետ

Այսօր կարդացի, որ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը նախաճաշ է ունեցել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներկայացուցիչների հետ: Ահա հղումը:

Սա այսօր էր:

15.09.2017

15.09.2017

Հետո հիշեցի, որ այս նույն մարդիկ նախաճաշել են նաև նախկին վարչապետի հետ: Այն ժամանակ դեռ Հովիկ Աբրահամյանն էր: Ահա հղումը:

14.05.2014

Հետո փնտրեցի և գտա, որ ախր էս նույն մարդիկ նախաճաշել էին նաև նախա-նախկին վարչապետի` Տիգրան Սարգսյանի հետ, ու նորից մտահոգություններ հայտնել ՏՏ ոլորտի վերաբերյալ: Ահա հղումը:

16.03.2012

Մտածեցի, իսկ ինչու միանգամից չեն հանդիպում ամենա գլխավոր պաշտոնյայի, բոլոր հարցերը լուծողի հետ:

Պարզվեց ամենա առաջին հանդիպումը եղել է հենց նրա` Սերժ Սարգսյանի հետ, դեռ 2011-ին: Նայեք:

02.04.2011

Ինչ են այս նույն մարդիկ այսքան քննարկում տարբեր պաշտոնյաների հետ? 

Ինչու են պաշտոնյաները փոխվում, իսկ այս մարդիկ ոչ?

Զօր. Անդրանիկ կը խօսի

Ֆրանսիայի Ազգային Gallica թվային առցանց գրադարանում գտա զորավար Անդրանիկի Փարիզում 1921 թ. տպված խոսքը, որի 37-39 էջերը ներկայացնում եմ Ձեզ:
Տեսեք թե որքան նման է Անդրանիկի նկարագրած դաշնակցական Հայաստանը մերօրյա ՀՀԿ-ական Հայաստանին:
Ամբողջ նյութը կարող եք կարդալ այստեղ:

Ես հեռացայ Հանրապետութենէն, որպէսզի մասնակից չլինիմ այն բոլոր անպատուաբեր, անմիտ, սնանկ եւ ազգակործան գործունէութեան, որուն նուիրուեցան հանրապետութեան վարիչները առաջին օրէն:

Իւրաքանչիւր զինւորականի քով դաշնակցական լրտես մը դրուեցաւ:

Խորհրդարան մը կազմուեցաւ զուտ դաշնակցականներէ, որոնց մեջ կային քանի մը ընկերուհիներ ալ:
Ներքին պայքար մղուեցաւ միւս հայ կուսակցութեանց դէմ երկրին մէջ թե երկրէն դուրս: Իսկ հայ պօլշեւիքներուն դէմ յայտարարեցին եղբայրասպան կռիւ:

Պատերազմ ըրին Վրաստանի դէմ երեք հոգիի որոշումով եւ Հայաստան մատնուեցաւ սովի:

Շքախումբեր կը ղրկուէին Տրապիզոն եւ Կ.Պօլիս, ոճրագործ Էնվէրներու եւ Թալէաթներու մօտ:

Թիֆլիսի մէջ երեք ամիս կը վիճէին թե մեր բանակը պէտք է կազմել տէմոքրատիկ 
սկզբունքներով. ինչ որ կը նշանակէր տիսիբլինը վերցնել:

Զինադադարէն ետք հանրապետութեան վարիչները ցոյց չտուին իմաստութեան ո'եւէ նշոյլ:

Պաշտօնատունները լեցուեցան դաշնակցական պաշտօնէութեամբ, որոնց թիւը կը հասնէր 16 հազարի: 
Ճակատ ղրկուեցան Դաշնակցութեան չպատկանող եւ հակառակորդ տարրեր միայն:

Պ.Խատիսէան Պաթումի դաշնագիրը ստորագրելէն ետք Թիֆլիսի մէջ կը յայտարարէր թէ թուրքերը զարգացած եւ ճէնթլմէն մարդիկ են եւ Թուրքիոյ հայերը չեն կրցած անոնց հետ վարուելակերպ ունենալ:

Երեւանի մէջ կը հագուեցնէին մեր սիրուն աղջիկները. որպէսզի կայարանի մէջ ծաղկեփունջերով դիմաւորեն Խալիլ եւ Նուրի փաշաները, որոնք հարիւր հազարաւոր հայուհիներ բռնաբարել եւ կոտորել տուած էին: Երեւանի մէջ զինւորական նուագախումբերով ճաշկերոյթներ կը տրուէր այս մարդոց:

Չկրցան հետեւիլ շրջահայեաց ներքին քաղաքականութեան մը եւ առաջ բերին ապստամբութիւններ թաթարական շրջաններու մէջ:
Մերժուեցան Ազգ.Պատուիրակութեան առաջարկները համաձայնութեան մասին:

Այս բոլորը արդիւնք էին մտայնութեան մը, որ չէր զանազանուեր Ռուսիոյ արդի վարիչներուն մտայնութենէն: Ես կը նախատեսէի թէ բոլոր այն աթոռները, զոր գրաւած էին Երեւանի ղեկավարները, խարխուլ էին, քանի Ռուսաստան իր վերջին խօսքը չէր ըսած:
Դժբախտաբար այսօր իրականութիուն մըն է, ինչ որ նախատեսած էի:

Այն մարդիկ որոնք կը հիանային թուրքերու ճէնթլմէնութեան վրայ, ստորագրեցին Աղէքսանդրապօլի դաշնագիրը, ցեխի մէջ թաթխելով այն ոսկէ գրիչը, որով ստորագրուած էր Սէվրի դաշնագիրը:

Անցեալ տարի երբ Ամերիկա կը գտնուէի, Գ.Փաստրմաճեան աղմուկ մը փրցուց, ըսելով թէ Պօղոս Նուպար Հայաստանի հարաւային մասը քիւրտերուն կը յանձնէ:
Սակայն չլսեցի տակաւին թէ ինչ կը խորհի միեւնոյն Փաստըրմաճեանը եւ ինչու շշուկ մը իսկ չի հաներ ամբողջ Թրքահայաստանը մեր թշնամիներուն ծախողներուն դէմ:

Հայկ.Հանրապետութիւնը վիժեցաւ, որովհետեւ շէնք մը շինելու համար լաւ ճարտարապետներ պէտք էին. մինչդէռ անոր ղեկավարները հիմը դրին օդին մէջ, փոխանակ հաստատուն գետնին վրայ դնելու:

Ուրիշին հոր փորողները իրենք մէջը ինկան:

Իմ խիղճս եւ հոգիս հանդարտ է այս բոլորին մէջ:

Մնացածը կը թողում անաչառ պատմագրին, որպէսզի երեւան հանէ բոլոր անոնք, որոնք պատճառ եղան այսքան անմեղ արիւններուն թափուելուն:



Անդրանիկ:
1921
Բարիզ:
Հրատարակութիւն "Ապագայ" շաբաթաթերթի

Ինչ անել որակ փոխելու եւ թռիչք ապահովելու համար

ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ, Հարցազրուցավար

Հարցազրույց - 09 Նոյեմբերի 2016, 12:48

Մեր զրուցակիցն է ծրագրավորող Արթուր Ղազարյանը

Երեկ վարչապետը ՏՏ ոլորտի ներկայացուցիչներին ասել է, որ թռիչք անելու, որակ փոխելու առումով հույսը կապում է նրանց հետ: Եվ նրանցից ծրագրեր է ուզել: Իբրև ոլորտի ներկայացուցիչ՝ ինչպե՞ս եք գնահատում նման քայլը:

Չեմ թաքցնի, որ Կարեն Կարապետյանի և նոր անբիծ անցյալով մի քանի նախարարների նշանակումը ես ևս ողջունել եմ, և սկզբնական շրջանում հույս ունեի, որ նա իրոք շեշտակի փոփոխությունների կգնա: Սակայն կառավարության ծրագիրը կարդալուց և կառավարության վերջին 1,5 ամսվա նիստերի օրակարգերը ուսումնասիրելուց հետո փոխել եմ կարծիքս: Նրանք ուղղակի ժամանակ են ձգում մինչև առաջիկա՝ ապրիլի 2-ի ԱԺ ընտրությունները: Նույն մոտեցումները ես տեսնում եմ ՏՏ ոլորտի հետ հանդիպումներում: Նախ սկսենք նրանից, թե ում հետ է հանդիպում նոր վարչապետը: Կարեն Կարապետյանը հանդիպում է նույն այն մարդկանց հետ, ովքեր որպես ՏՏ ոլորտի գրպանային ներկայացուցիչներ տարիներ շարունակ հանդիպում են նախկին վարչապետների և նախագահների հետ: Այդ ՏՏ ոլորտի մարդիկ մինչև այսօր նույնպես օգտվել են վարկային բազմամիլիոնանոց և արդյունքները չվերլուծած ծրագրերից, բյուջեի սուղ հատկացումներից:

Եթե վարչապետը ուզում է կոնկրետ ծրագրեր, թե ինչպես շեշտակի փոխել ՏՏ ոլորտի իրավիճակը, ես ունեմ իմ մոտեցումներն այդ հարցում:

Օրինակ, ինչպիսի՞ մոտեցումներ կան, հնարավորություն չի՞ եղել Դուք էլ ներկայացնեիք դրանք վարչապետին:

Ես վարչապետին կառաջարկեի գույքագրել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասնագետներ պատրաստող ԲՈՒՀ-երի ծրագրերը, դասավանդվող առարկաների ցանկը, կկրճատեի հնացած, ծրագրավորումից հեռու դասախոսական կազմը: Կուղարկեի բոլորին տուն:

Երկրորդ քայլով կառաջարկեի հանրապետականացված ԲՈՒՀ-երում արգելել երիտասարդական հանրապետական միության գործունեությունը, որը ուսանողներին ուսման վարձի հատուցում տրամադրելով՝ ուղղակի խեղում է ապագա մասնագետներին, ուղղակի գնում է նրանց հոգիները:

Երրորդ՝ ես բոլոր ՏՏ մասնագետների համար կստեղծեի պայմաններ, որպեսզի նրանք մուտք գործեն դպրոցներ և սկսեն ինֆորմատիկա առարկայի իրական դասերը: Բոլոր մասնագետներին, ովքեր կդասավանդեն դպրոցներում, կտրամադրեի հարկային արտոնություներ, կազատեի նրանց եկամտային հարկի վճարումից:

Չորրորդ՝ ես կհրավիրեի աշխարհի լավագույն ՏՏ մասնագետներին այստեղի ԲՈՒՀ-երում դասավանդելու, կվճարեի նրանց կացության և տեղափոխման ծախսերը: Կբերեի լավագույն պրակտիկաներն այստեղ:

Հինգերորդ՝ ես գումարներ կհատկացնեի, առցանց անգլերեն դասընթացները հայերեն թարգմանելու կամ հասանելի դարձնելու այստեղ: Coursera, EDx առցանց կայքերով կարելի է այսօր անվճար ուսում ստանալ աշխարհի հռչակավոր դասախոսների մոտ` MIT, Harvard, Berkley, Oxford: Թուրքիայի կառավարությունը տարեկան մոտ 250 մլն դոլար հատկացնում է թուրք մասնագետներին թուրքերենով այդ նյութերը հասանելի դարձնելու համար: Մեր համալսարանները չեն գիտակցում, որ արդեն փակված են:

Այո, առցանց ուսուցումը հեղաշրջել է աշխարհը: Իսկ մենք դեռ ուսուցանում ենք այն առարկաները, որ 30 տարի առաջ են դասավանդվել: Պետք է հասկանալ, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների մասնագետները բաց աշխարհի քաղաքացիներ են: Նրանք չունեն սահմաններ: Եվ նրանց արտահոսքը շատ հեշտ է: Այսօրվա աշխարհը խելացիների մտքի թռիչքի աշխարհ է, այլ ոչ թե զոռբա կուսակցականացված սաքուլիկների: Իսկ մեզ մոտ դեռ ֆակուլտետ են օրհնում ռեկտորի մասնակցությամբ: Պատկերացնում եք, 21-րդ դարում:

Պրն Ղազարյան, Տիգրան Սարգսյանն էլ շրջանառության մեջ դրեց գիտելիքահենք տնտեսություն ունենալու գաղափարը, ինչը դարձյալ մնաց թղթի վրա։ Կարծում եք՝ այս անգա՞մ էլ նույնը կկրկնվի։

Գիտեք, Տիգրան Սարգսյանի հայկական աշխարհ, տարածաշրջանի ֆինանսական կենտրոն, համահայկական բանկ ծրագրերը որտե՞ղ են... Չկան: Իսկ որտե՞ղ է Տիգրան Սարգսյանը: Մոսկվայում ԵՏՄ պաշտոնյա է: Միգուցե Մոսկվայում աշխատանքն է որոշ մարդկանց երազանքը, բայց ոչ մեր: Կարեն Կարապետյանը կազմել է ծրագիր, մի քանի էջով ներկայացնում է տնտեսության բոլոր բնագավառները`տրանսպորտ, կրթություն, գյուղատնտեսություն, արտաքին հարաբերություններ: Բայց Օբամայի միայն առողջապահության բարեփոխման ծրագիրը 25.000 էջ էր, որտեղ գրված էր ով, երբ, ինչ պետք է անի: Կարապետյանի ծրագրում չկա կոնկրետություն, դա բարի ցանկությունների կենացաճառ է: Ոչ ավել: Կտեսնենք նախընտրական պոպուլիզմից հետո ինչ են անելու:

Ֆինանսների նախարարության կայքից կարող եք ծանոթանալ, որ 2016 թվականի վերջին երեք ամսում ՀՀ պարտքը` ներքին և արտաքին, աճել է մոտ 250 մլն դոլարով, այսինքն՝ ամեն օր մենք պարտք ենք վերցնում 2.7 մլն դոլար: Սա իրոք մտահոգիչ է: Եթե կարող բոլոր ուժերը այսօր չաշխատեցվեն, այլ շարունակեն անգործության մատնվել, մենք կկորցնենք պետականությունը: Կարմիր գծերի փոխարեն թող պետականացնեին պղնձի և մոլիբդենի հանքերը: Դա արդեն լուրջ կլիներ:

Հարկային նոր օրենսգրքից դժգոհ են հենց ՏՏ ոլորտի մասնագետները։ Կիսո՞ւմ եք մտահոգությունը, հնարավո՞ր է՝ սա արտագաղթի նոր ալիք բարձրացնի։

Հարկային նոր օրենսգիրքը նոր վարչապետի նշանակման օրը ԱԺ-ում հանվել էր շրջանառությունից: Մտածել էին, որ իրոք պետք է նոր վարչապետը այն հիմնովին փոխի: Բայց, ավաղ, ոչ: Օրենսգիրքը բերվեց նորից ԱԺ օրակարգ և ընդունվեց վերջնականապես: Եկամտային հարկի բեռը այդ օրենսգրքում աճել է: Չմոռանանք նաև կենսաթոշակային սպասվող պարտադիր մուծումները: Այսինքն՝ աշխատողների հարկային բեռը ավելանում է: Եվ ամենահիմնական պայմանը, որ շահութահարկը պետք է հավասարեցվի եկամտային հարկին՝ սկզբից կար նախագծում, հետո հանվեց: Իրավաբանական անձի շահույթը` շահութահարկի տեսքով և ֆիզիկական շահույթը` եկամտային հարկի տեսքով պետք է հավասար լինեն: Իսկ նոր օրենսգրքով դա չարվեց: Իսկ արտագաղթի հիմնական ալիք, բացի այս սոցիալական, հանրության արդարության հարցերից` մնում է չլուծված ղարաբաղյան հարցը: Պատերազմի վտանգը ուղղակի դուրս է մղում արական սեռի բնակչությանը երկրից: Սրա մասին էլ են մոռանում: Եվ ի վերջո օրենսգրքերը, օրենքները այստեղ միայն հարկահավաքության համար են գործում, այն էլ ոչ բոլորի: Եթե ամեն մի նոր նախարար խոսում է «խաղի նոր կանոններից», ապա ինչ օրենք, օրենսգիրք պետք է գործի: Բոլորին թվում է, թե ինքը պետք է խաղի կանոն սահմանի՝ մոռանալով, որ կառավարումը խաղ չի, և պետք է գործեն օրենքները, ոչ թե նորանոր կանոններ ստեղծվեն:

Ի՞նչ եք կարծում՝ քառօրյա պատերազմից հետո որքանո՞վ են վերանայվել ՏՏ ոլորտի առաջնահերթությունները, որքանո՞վ է փոխվել վերաբերմունքը ոլորտի նկատմամբ։ Եվ արդյոք ՏՏ ոլորտի արտադրանքը իրացման շուկա ունի Հայաստանում։

Քառօրյա պատերազմը ի հայտ բերեց իրական վիճակը: Բոլորը հասկացան, որ տանկերը թղթի պես խոցվում են` իսրայելական բարձրտեխնոլոգիական զենքի կողմից: Կադրային փոփոխություններ եղան, բայց պատասխանատվության ոչ մեկը չկանչվեց: Գիտեք, անկեղծ չեմ հավատում, որ հասարակ արդյունաբերությունից զրկված Հայաստանը ունակ է հիմա բարձրտեխնոլոգիական արտադրության: Նույն Տիգրան Սարգսյանը ասում էր, որ մենք դարձել ենք ծառայություններ մատուցող երկիր, մեզ արդյունաբերություն պետք չի: Իսկ բարձրտեխնոլոգիական զենքի արտադրության համար պետք են ոչ թե հասարակ, այլ բարձրակարգ ինովացիոն գիտելիքների տեր մարդիկ: Պետք են մշակումների ընդունված ստանդարտներ:

Օրինակ, CMMI ստանդարտը ընդունվել է ի սկզբանե որպես նախապայման ԱՄՆ պաշտպանական ոլորտի պատվերները կատարելու համար: Չես բավարարում այդ պահանջին, պետական պաշտպանական պատվեր չես ստանում: Եթե հիմնարկը չի համապատաստանում ներքին պրոցեսների CMMI ստանդարտին, ապա որևէ պետական պատվեր, առավել ևս պաշպանական, նրանք ստանալ չեն կարող: Նույնը վերաբերում է բյուջեից սնվող պատվերներին և աշխատանքներին: Բոլոր մատակարարները պետք է անցնեն նմանատիպ հավաստագրում: Մեզ մոտ սա չկա: Պետք է սահմանել, որ ՊՆ-ի պատվերները կատարող հիմնարկները պետք է անցնեն CMMI հավաստագրում: Եթե աշխատենք այս ուղղությամբ, ամեն բան հնարավոր է ստեղծել, ուրիշ բան՝ դրա ժամանակը մեզ տրվա՞ծ է, թե ոչ...

Հոդվածի հղումը `այստեղ