Էսպես մինչև երբ? Պարոնյանի թատրոնում այս հարցը մնաց օդում

Որոշել եմ այցելել երևանյան մշակույթի կենտրոնները: Ստանամ հոգևոր սնունդ մեր 'մեծերից':
Հեռուստացույց չեմ նայում: Սերիալներ, Հ1, Արմենիա նայելու քաջություն և անջատված ուղեղ չունեմ: Ումնիկական կարտոֆիլի բաժանումը, ձմեռ պապիկների գովքը, տափակ հայկոմկո32ատամները չի կարելի նայել ըստ սահմանման:

Գնացի Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի թատրոն: Թեև այնտեղ միշտ կռացած եմ ման գալիս, առաստաղը տեղ տեղ 1.80 է, ինչպես և Մարիոթ հոտելի միջանցքներում:
Ճիշտն ասած ինձ գրավեց Գուրգեն Խանջյանի "Էսպես մինչև երբ...?" ներկայացման անունը:

Հակոբ Պարոնյանի արձանը թատրոնում

 Ներկայացումը, ի զարմանս ինձ, սկսվեց հայկական 15 րոպե ստանդարտ ուշացումից 10 րոպե շուտ: Այսինքն 19.00 փոխարեն 19.05: Ինչը շատ զարմանալի էր, բայց ուրախալի:
Դահլիճը լիքն էր:
Բայց 5-րդ շարքը լրիվ ազատ էր, ոչ ոքի թույլ չէին տալիս նստել այդ շարքում, ասելով թե կարող է ամեն պահի կարևոր հյուրեր գան, շարքը իրենց համար է: Նրանց (!) համար է, կարողա չէ? պահի տակ որոշեն ու գան թատրոն, բա տեղ չլինի?
 Բերել էին 3 ավտոբուսներով ինչ-որ շրջանի երիտասարդներին, որոնք ֆոյեյով քայլում էին  իրար ձեռք մտած 6-10 հոգով, ինչպես գյուղական կլուբերում հնդկական ֆիլմի դիտումից հետո է լինում: :)))
Թեման շատ արդիական էր և ինձ ծանոթ:
Քաղաքի կենտրոնում` 1-ին հարկի բնակարանում ապրում է հնչյունային ռեժիսորի ընտանիք: Կինը, ամուսինը, բանակային տարիքի տղան, կաշու և ոսկորների ֆակուլտետում սովորող աղջիկը: Կինը փորձում է մի բան շարժել ընտանիքի կյանքում, բայց չի ուզում բնակարանը վաճառել: Տղան խուսափում է բանակից, պատռել է ստացված 2 ծանուցագրերը:
Որոշում են բնակարանի կեսը դարձնել ռեստորան: Վաճառում են եղած ոսկեղենը, որ սկսեն նորոգումը:
Թորգոմ անունով ստալինյան ժամանակներից հարևանը, դեմ է:
Նրա հրավերով սկսում են գալ պետական թույլատրողների կաշառակեր շարանները` շինթույլտվության կաշառակերը, հետո սանէպիդկայանից, հետո հրշեջ ծառայությունից, հետո թաղ նայող և կռիշ ապահովող ապերը: Գալիս է քահանան, որը առաջարկում է 'օրշնել' շինարարության ամեն մի փուլի ավարտը .... Հետո փողոցային երաժիշտներ են հայտնվում, Դուբայից նոր վերադարձած հայ մատուցողուհու Ջուլոյի հետ: Նրանց կատարմամբ ներկայացման ժամանակ անսպասելիորեն ականատես եղա թուրքական մուղամի:

Ներկայացման ընթացքում չուզող հարևանը երկարաշունչ դիմում էր դահլիճին` սովետի գովքով և ներկա վիճակի հետ համեմատելով`
Բա սովետի ժամանակ սենց էր? ....
Բա երկիրը սեփական ջրի վրա հաշվիչ կդնի?
Հայաստան և օրենք - անհամատեղելի են....
Եթե գոնե պատգամավորի բարեկամ չլինես, ռեստորան էլ բացել չես կարող ....

Ես զարմանում էի, էս ոնց են մշտադիտարկողները թույլ տվել այսպիսի  իրականությունը մերկացնող ներկայացում?

Վերջում դա պարզ դարձավ, երբ հարց տվեցին` "Որն է ելքը? Մինչև երբ այսպես քարշ գալ? Էսպես մինչև երբ?"

Իրենց տված պատասխանը սպանեց` "Ոչ հեղափոխությունով: Առաջինի տակից դեռ դուրս չենք եկել":

Հասկացա, որ ներկայացման իմաստը հենց այս 'Ոչ հեղափոխությունով' 2 պատվիրված բառերն էին:
Հարցը մնաց օդում կախված: Հարցը ուղղված էր մեզ: Որը մենք կընտրենք?

1937 թվականից մի դրվագ

Հյուսիսային Արցախի Մանուշ շեն (Մանաշիդ) գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու մասին հետաքրքիր պատմություն կա: 

Այն կապված է նրա 1892 թվականին կառուցման հետ:

Մանուշ շենի Սբ․Աստվածածին
եկեղեցու մուտքի արձանագրությունը

Եկեղեցու մուտքի վերևում կա արձանագրություն, որ "Գյուղի 34 ընտանիք մասնակցեցին եկեղեցու կառուցմանը, բացի Սարգիս Նազարյանցից":

Այդ մարդը հրաժարվել էր մասնակցել համաժողովրդական կառույցի շինությանը:

Մանուշ շենի Սբ․Աստվածածին 
եկեղեցին

Երբ 1930-ական թվականներին ստալինյան НКВД-ն  մատնիչների հետքով գալիս է, որ այդ մարդու որդուն ձեռբակալեն, նա ասում է`
"Ոչ, մենք ժողովրդի թշնամի չենք: Կուլակ էլ չենք: Գնացեք նայեք եկեղեցու մուտքի գրվածին, իմ հայրը եկեղեցուն էլ է դեմ եղել ":

Գործակալները նրան պատասխանում են, թե. "Ավելի վատ, որ քո հայրը չի մասնակցել համաժողովրդական կառույցի ստեղծմանը: Ուրեմն իրոք նա ժողովրդի թշնամի է եղել":

Նրան ձերբակալում և արտաքսում են Սիբիր:

Թևոս Վարդանյանի պատմածներից:

20 տարվա ծրագրավորս չհասկացա Ինֆորմատիկայի դասագիրքը

Երեկ տղաս մոտեցավ, ինֆորմատիկայի դասագրքի թեման բացած:

Հարցրեց, թե կարող եմ ցույց տալ ցիկլերի օրինակներ:

Դե առաջինը ինչ մտքիս եկավ, բացեցի Excel-ը, գրեցի փոքրիկ մակրոսներ ցիկլերով:

Կատարման քայլերով բացատրեցի, թե ինչպես է պայմանների բավարարման դեպքում աշխատում ծրագիրը և երբ է դուրս գալիս ցիկլից:

Շատ արագ հասկացավ:

Նայեցի 9-րդ դասագրքում գրված թեման, մի 6 էջ:

Ժողովուրդ, բացարձակ բան չհասկացա թե ինչ է գրված և այդ մարդիկ ինչ են ուզում բացատրել երեխաներին:

Առաջարկում եմ դպրոցներում բարելավվել Ինֆորմատիկայի դասավանդումը:
Ինչպես?
Ուղղակի այսօր տարբեր հիմնարկներում աշխատող ծրագրավորողներին պետք է մղել դպրոցներում դասավանդմանը:
Ինչպես?
Օրինակ ազատելով նրանց հիմնական աշխատավայրում եկամտահարկի վճարումից, պայմանով, որ կդասավանդեն դպրոցում:
Պարզ ու հասարակ սխեմա է:
Բայց պատկերացրեք օգուտները:

Ու ոչ մի ինկուբատորների և ԻՏ նախարարությունների վրա գումարներ բյուջեից ծախսել պետք չէ:
Ու պետք չի հայտարարել գերակա ճյուղ և այլ ամպագոռգոռ բաներ:
Սենց:

Ինչպես Ավետիս ծերունին փրկեց գյուղը

1920 թվականին Էնվեր փաշայի թուրքական զորքերը Գանձակում էին:
Այդ պարագայից օգտվելով, տեղացի ազերիները սկսել էին հարձակումները Հյուսիսային Արցախի հայկական գյուղերի վրա:

Նրանք արդեն մտել և հրդեհել էին Վերին Շեն, Մանաշիդ գյուղերը:
Սառցաշենի բնակչությունը թաքնվում է Էրքեջի անտառներում: Իսկ Սառցաշենի ուղղությամբ շարժվում էր ազերի ձիավորների խումբը: Ալան-թալանն ու հրդեհն էին նրանց հետքը:
Գյուղի տղամարդիկ, այդ թվում պապիկներս՝  Ալեքսան և Բեգլար Ղազարյանները, Մնացական Հովհաննիսյանի ղեկավարությամբ պաշտպանություն էին կազմել Վերին Շենի Թումբ կոչվող տեղանքում:
Նրանք կազմակերպել էին խաղաղ բնակիչների տեղափոխումը դեպի Էրքեջի անտառ, իսկ իրենք, ձիավորներով դիրքավորվել էին Թումբ տեղանքի մոտ:
Բեգլար Ղազարյանի զույգ տղաներից մեկը, մոր ձեռքից վարարած գետն էր ընկել և փրկել նրան չէր հաջողվել: Փրկվել էր պապիկս` Ալեքսանդր Ղազարյանը: Այդ փաստը ինձ պատմել էր ղարաչինարցի Շուղան տատիկս։

Սակայն գյուղում մնում է Ավետիս պապը, ով մտածում էր, որ պետք է ներխուժող թուրքերի հետ բանակցի, որպեսզի գյուղը չթալանեն և չայրեն: Քանի որ նա հարգված էր ոչ միայն հայ,  այլ նաև շրջակա փոքրաթիվ թուրքական գյուղերի բնակիչների շրջանում:
Ավետիսի ավագ որդին` Մնացականը ինքնապաշտպանական ջոկատի հրամանատարն էր:

Մնացական Հովհաննիսյան, մաթեմատիկոս,
1949 թ աքսորվել է Ալթայի երկրամաս

Թուրքերը երբ ներխուժում են գյուղ, տեսնում են գյուղը դատարկ և միայն ծերունի Ավետիսն է կանգնած գյուղամեջում: Թուրքերը զարմանում են նրա այդ քայլից: Նրանք չեն հրդեհում գյուղը, առաջ են քշում գյուղի կովերին և եզներին դեպի Թոդան թուրքական գյուղը: Իսկ Ավետիսին իրենց հետ պատանդ են տանում: Սակայն ճանապարհին նրան սպանում են:
Ինքնազոհությամբ նա փրկում է գյուղը թալանից և հրդեհումից:
Մնացական Հովհաննիսյանը իր կենսագրությունում, հետագայում նշում է, որ հայրը սպանվել է 1920 թվականի մարտ ամսին, Ադրբեջանի 1920 թ ապրիլի 28-ի խորհրդայնացումից առաջ, մուսավաթականների ձեռքից։

Գյուղի եկեղեցին խնամող Զալոն, որը դեռ փոքրիկ աղջնակ էր, վազում է դեպի Էրքեջի անտառը, չար լուրը գյուղացիներին հասցնելու համար: Նա մեզ պատմում էր, թե ինչպես է Քուռակ գետի կամուրջի մոտ սպանված կնոջ դին տեսել, փոքրիկ երեխայի հետ: Փրկված երեխան մոր կուրծքը բռնած կաթ էր ծծում: Մանկության այս ահավոր պատկերը տպավորվել էր 80 ամյա Զալոյի հիշողության մեջ:
Բեգլար պապս ձիերին պահում էր կողքի ապահով ստորոտում, քանի որ զինվորի համար ձի կորցնելը համարժեք էր 'կնոջ կորստին': 

Մարտիկները հակահարված են տալիս թուրքերին:
Թեև ամպամած եղանակ էր, սակայն երևում էր, որ թուրքերը քանակապես ավելի շատ են: Մնացած դիրքերում հայ պաշտպանները պարտվել էին: Միայն այս տեղանքն էր դեռ պաշպանվում: Իսկ կապի բացակայության պայմաններում, իրենք չգիտեին, որ միայնակ են մնացել հակառակորդի դեմ:
Մեծ քանակությամբ զոհեր տալով, Մնացականը հրամայում է թողնել դիրքը և քաշվել անտառ: Գնում են դեպի ձիերը և սպանված են գտնում Բեգլար Ղազարյանին, որի կողքին տխուր կանգնած էր նրա հավատարիմ ձին: Բեգլարի մարմինը փաթաթում են գորգի մեջ, դնում ձիու վրա և տանում գյուղ:
Ամենավերջինը դիրքը թողնում է Մնացականը:

Պատմությունը գրի եմ առել Թևոս Հովհաննիսյանի պատմածից 1995 թթ:

Իմ սիրած բանաստեղծություններից

Հիանալի բանաստեղծություն է, որը կօգնի յուրաքանչյուրին անհուսալի պահերին:

Սա հույսով և հավատով է լցնում մարդու հոգին ամենաանելանելի պահերին:

Իրոք եղել են պահեր, երբ դրել ես սեղանին ամեն ինչ որ ունես` հանուն ճշմարտության պահպանման:

Р.Киплинг. Письмо к сыну

Владей собой среди толпы смятенной,
Тебя клянущей за смятенье всех.
Верь сам в себя в гармонии с Вселенной
И маловерным отпусти их грех.
Пусть час не пробил,жди,не уставая,
Пусть лгут жрецы,не снисходи до них.
Умей прощать,и не кажись,прощая,
Великодушней и мудрей других.

Умей мечтать,не став рабом мечтанья,
И мыслить,мысли не обожествив.
Равно встречай хвалу и поруганье,
Не забывай,что смысл их неправдив.
Останься тих,когда твоё же слово
Калечит плут,чтоб уловлять глупцов,
Когда вся жизнь разрушена,и снова
Ты должен вновь всё воссоздать с основ.

Умей поставить в радостной надежде
На карту всё,что накопил трудом,
Всё потерять и нищим стать,как прежде,
И никогда не пожалеть о том.
Умей принудить сердце,нервы,тело
Тебе служить,когда в твоей груди
Уже давно всё пусто,всё давно сгорело,
И только воля говорит:"Живи!"

Останься прост,беседуя с царями,
Останься честен,говоря с толпой;
Будь прям и тверд с врагами и друзьями
Пусть все,в свой час,считаются с тобой.
Наполни смыслом каждое мгновенье,
Часов и дней неумолимый бег,-
Тогда весь мир ты примешь во владенье,
Тогда,мой друг,ты будешь Человек!

Անշառ կենդանիներին խորհուրդ կտամ չկարդալ: Սա միևնույն է Ձեզ համար չի: Շարունակեք ձեր խոտը ուտել ձեր ախոռներից: Ձեզ երբեք վտանգ չի սպառնա: 

Ազերիների ծածուկ տարածման դրվագ

Արցախի Շահումյանի շրջանի բնությունը շատ հիանալի է:
Խորհրդային տարիներին բոլոր գյուղերում կոլտնտեսություններ էին: Կային նաև ֆերմաներ, որտեղ կովեր, խոզեր, ոչխարներ, մեղուներ էին պահում:
Ամառները ես, ինչպես հազարավոր այլ երեխաներ գնում էինք մեր պապիկ-տատիկների մոտ:
Երանելի տարիներ էին: Մանկություն: Աննկարագրելի բնություն:

Սառցաշեն գյուղը Շահումյանում

Մեր Դոդ սարի ստորոտում մի տարի Գափար անունով ադրբեջանցի հայտնվեց: Նա գալիս էր Խանլարից ընդամենը 2-3 ամսով:
Բաց դաշտում խփում էր վրանները, տեղադրում կաթի զտման սարքավորումները և 2-3 մոտակա հայկական գյուղերից ընդունում էր կաթը` պանիր և կարագ ստանալու համար:
Մենք, երեխաներով հաճախ էինք հայտնվում այդ կողմերում,  հետաքրքությամբ նայում էինք արտադրության պրոցեսը:
Ամենից հետաքրքիրը սեպարատորի միջոցով կաթից ռաժան ստանալու պահն էր:
Քիչ-քիչ Գափարը սկսեց իր տնտեսությունը ընդլայնել:
Հաջորդ տարիներին Գաֆարը արդեն նաև հավեր բերեց իր հետ:
Մյուս տարի մի քանի փետակ մեղուներ տեղադրեց:
Պապիկս հայտնի մեղվապահ է և Գափարը  դիմեց իրեն մեղուների հետ կապված ինչ-որ հարցերով:
Չմերժվեց, գնացինք իրենց վրանների մոտ, սակայն պարզվեց, որ մեղուները խառնվել էին իրար: Մի ահավոր մեղուների թալան էր ընկել: Նրանք անհանգիստ և կատաղած դուրս էին եկել փետակներից: Կապույտ երկինքը պատվել էր միլիոնավոր մեղուներով:
Վիլիսից իջանք, մեղուները թափվեցին մեզ վրա: Կծեցին ինձ անհամար քանակով:
Ես 4րդ դասարանցի երեխա էի: Գափարի կինը մոտեցավ և գրկեց ինձ, ծածկեց ինձ ամբողջ մարմնով, և արագ տարավ իրենց վրանը:
Ես հայտնվեցի գորգերով պատված մի ապահով սենյակում, որտեղ մեղուներ չկային: Պատերից կախված էին տարբեր զենքեր, թուրեր, հրացաններ և ատրճանակներ:
Ես զարմացած էի զենքի այդ քանակով: Սա խորհրդային տարիներն էին:
Հայերը իրենց տներում ունեին ընդամենը մեկ հրացան: Բայց սրա մոտ մի ահագին արսենալ էր:
Վրանների կողքը կար բնական մի սառնաղբյուր: Այն բխում էր սպիտակ մեծ քարի տակից:
Պապիկիս հետ, երբ մոտեցանք աղբյուրին, տեսանք, թե ինչպես է քարի վրա փորագրված` թուրքերեն` "Գափարի աղբյուր":
Փաստորեն նորահայտ ազերին, արդեն իր հետքն էր թողել մեր աղբյուրի քարին: Սա արդեն անընդունելի էր:
Հաջորդ օրը, մեր տրակտորիստները գնացել և քլունգով կոտրել էին այդ նորահայտ թուրքական հետքը մեր հայկական հողի վրա:
Նրան խիստ զգուշացրել էին, որ այլևս չերևա մեր կողմերում:
Այ այսպես, մանր քայլերով, նրանք փորձում էին տարածվել մեր Շահումյանի տարբեր տեղերում: Բայց ստանում էին արժանի պատասխան:
1991 թվականին, երբ մեր 3 հայկական գյուղերը անցան ազերիների վերահսկողության տակ, իմացել էինք, որ այդ նույն Գափարի տղաները եկել և փորձել էին բնակվել մեր բռնազավթված գյուղում: Սակայն սեպտեմբերին նրանք դուրս էին շպրտվել, մեր տղաների շնորհիվ:
Սա մի փոքր դրվագ է, ինչպես էին ազերիները ոտք դնում և փորձում ամրապնդվել, ստեղծել իրենց տեղանունները:

Իմ ընտրությունը բանակում 1998 թվականին:

Երբ 1998 թ. Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հանկարծակի հայտարարեց իր հրաժարականի մասին, ես հասարակ զինվոր էի Արմավիրի մոտոհրաձգային ուսումնական բրիգադում:

Ամբողջ 1540 հոգու մեջ բարձրագույն կրթությամբ էինք 44 զինվորներ, որոնք մեկ ամիս առաջ դեռ սպա էին, սակայն բյուջեյում գումար չլինելու պատճառով Միքայել Հարությունյանի կողմից ապօրինաբար զորակոչվել էինք որպես զինվոր:

Հրամանատարները լծվեցին քարոզարշավին` թե պետք է ընտրել Ռոբերտ Քոչարյանին:

Ժողովներ, հանդիպումներ և այլն և այլն: Հիշում եմ եկել էր նաև Ազատ Գասպարյանը: Ժողովների ժամանակ ես հարցեր էի տալիս հրամանատարներին, հասկացնելու համար որ քարոզը բանակում արգելված է և ընտրությունը ազատ պետք է լինի, հրամանից դուրս: Նրանք մեզ համոզում էին թե 'դուք զինվոր եք, պետք է կատարեք հրամանը և ընտրեք Քոչարյանին, քանի որ այլապես կարող է պատերազմ սկսվել':

Զորամասի ակումբում հանդիպում էր, զորամասի հրամանատար Մուրադ Կիրակոսյանի հետ: Նա պնդում էր, որ պետք է ընտրել անպայման Ռոբերտ Քոչարյանին, քննադատում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Հիմնականում 18 ամյա զինվորները,  տարված և ուշադիր լսում էին հրամանատարի "վերջնական" խոսքը: Մուրադը ասաց, որ կարող ենք հարցեր տալ իրեն:

Մեռյալ լռություն էր դահլիճում, թեև նստած էին 1500 հոգի:

Ես բարձրացրեցի ձեռքս, ներկայացա.
- Կուրսանտ, Ղազարյան: Պարոն Կիրակոսյան: Ինչպես եղավ, որ ընդամենը մեկ տարի առաջ Պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանը և Ազգային անվտանգության նախարար Սերժ Սարգսյանը քարոզում և սատարում էին Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Զինվորները պատմում են, որ նաև դուք էիք անցյալ տարի կոչ արել ընտրել Լևոն Տեր-Պետրոսյանին: Ինչ է պատահել, որ բոլորը հիմա լրիվ հակառակն են ասում նրա մասին? 

Մուրադ Կիրակոսյանը մոտ 15-20 րոպե պատասխանում էի հարցիս` անընդհատ նայելով ինձ:
Նա ասաց, որ պատճառը` Ղարաբաղի հարցն է և Լևոնի դավաճանական դիրքորոշումը  այդ հարցում: Նա ասաց, որ հարկ եղած դեպքում ինքը անձամբ կհանի իր ենթակայության տակ եղած զորքը, անգամ առանց վերևից հրամանի, որպեսզի պաշտպանի բոլոր ազատագրված հողերը:

Հաջորդ օրը ամբողջ բրիգադը խոսում էր այդ հանդիպումից և իմ տված միակ հարցի պատասխանից:
Բոլորը գիտեին, որ Ռոբերտ Քոչարյանին ես չեմ ընտրելու: Մինչև մարտի 20-ը ոչ մի արձակուրդ չկար` մինչև ընտրությունների ավարտը: Անգամ երկու շաբաթ մինչև ընտրությունները տեսակցությունները ծնողների հետ արգելված էին, վախենում էին դրսից` ծնողների քարոզչությունից, նրանք դողում էին յուրաքանչյուր ձայնի համար:

Ընթացքում ևս` տարբեր աստիճանի հրամանատարներ հավաքում էին դրսում, և մեզ ասում, որ պետք է ընտրել Ռոբերտ Քոչարյանին:  Վախեցնում էին, թե ով չընտրի Քոչարյանին, ապա կուղարկվի Ղարաբաղ կամ Հորադիզ և նրա ծառայությունը կերկարի 6 ամսով, քննությունները չի կարողանա հանձնել, միշտ նարյադներում կլինի և այլն: Նրանք ասում էին, որ ընտրությունը զինվորների բաց է և բոլորը կիմանան ով ում է ընտրել, քանի որ քվեաթերթիկները համարակալված են և շատ հեշտ է հաշվարկելուց իմանալ թե ում ես ընտրել:

Ես իհարկե գիտեի ընտրական օրենսգիրքը, մասնակցել էի ընտրություններին որպես դիտորդ,  և հիանալի հասկանում էի թե ինչ աղաղակող անօրինական բաներ են նրանք ասում զինվորներին: Ես բացատրում էի 18 ամյա տղաներին, որ սա սուտ է, չկա այդպիսի բան, ով ում ցանկանում է կարող է ազատորեն ընտրել, ընտրությունն էլ փակ և գաղտնի է:

Հին ծառայողները պատմում էին, որ 1996 թվականին ամբողջ բրիգադում ընդամենը մեկ հոգի էր քվեարկել Մանուկյան Վազգենին`ում սպաները և հրամանատարները այստեղ "ֆաշիստ" էին անվանում, և այդ կարգազանց զինվորին անմիջապես փոխադրել են սահմանային այլ զորամաս:

Այդ հրամանատարների համար զինվորը պետք է լինի հլու-հնազանդ, ուղեղն անջատած, առանց սեփական կարծիքի, հրամանները անվերապահորեն կատարող մի ստրուկ, պտուտակ, ոչնչություն:

Եկավ ընտրության օրը: 1998 թվականի մարտի 16-ը:

Առավոտյան 9.00 շարվեցինք, մեզ բաժանեցին մեր զինգրքույկները և շարքով շարժվեցինք դեպի Արմավիրի բրիգադին մոտակա ընտրատեղամաս, որ ինչ-որ ակումբ էր թե մշակույթի տուն:
Այնտեղ, զինվորներից բացի, ընտրություն էր կատարում նաև քաղաքացիական բնակչությունը:
Հերթով զինվորները մտնում էին ակումբ, ընտրում Քոչարյանին և դուրս գալիս:

Քվեատուփի շուրջ նստած էին ՀՅԴ-ի, ԱԺՄ-ի, ՀԺԿ և մյուս դիտորդները,  վստահված անձինք:

Վերցրեցի քվեաթերթիկը, ընտրեցի Վազգեն Մանուկյանին, ծալեցի, որ գցեմ քվեատուփի մեջ:
Քվեատուփի մոտ տղա էր նստած, որը առանձնացնում էր քվեաթերթիկի ելունգը, որից հետո նոր կարելի էր թերթիկը գցել քվեատուփի մեջ:

Այդ պահին բրիգադի շտաբի պետ, մայոր Ալեքսանյանը մոտեցավ, և այդ տղային հրամայեց` 

'Հլը էդ զինվորի քվեաթերթիկը բաց արա':

Ասացի, " Իրավունք չունեք, գաղտնի է քվեարկությունը":

Սակայն այդ տղան բաց արեց քվեաթերթիկը և բրիգադի շտաբի պետ` մայորը տեսավ, որ 'հրամանը' չեմ կատարել: 

Ոչ մի վստահված անձ չշարժվեց: Թեև բոլորը տեսան անօրինականությունը:
Այդ օրը ես տեսա ԱԺՄ, ՀՅԴ, ՀԺԿ, ՀՀԺ կուսակցությունների դատարկ դեմքը և սուտ էությունը:

Մայորի նացիստական դեմքը զայրույթից սպիտակեց: Նա մոտեցավ գումարտակի  հրամանատար Գալստյանին և ասաց.
- Այ Գալստյան, էս ինչա կատարվում? Դուք չեք բացատրել, թե ում պիտի իրանք ընտրեն?

Դիմելով դրսում կանգնած զորքին, Ալեքսանյանը բարձր գոռաց.
- Բացեք սաղի թերթիկները, ով որ չընտրի Քոչարյանին ինքս կսատկացնեմ:

Նա վերցրեց Ալենկո կապի միջոցը և զանգեց հրամանատարին` թե. 'Պարոն հրամանատար, զինվորները չեն կատարում Ձեր հրամանը, քվեարկում են Վազգեն Մանուկյանին':

Սարսափն անցավ շարքերով:

Ամբողջ զորքը սարսուռով ինձ էր նայում: Գումարտակի հրամանատարը, թե.
- Այ տղա, դու չգիտես, որ հրաման ես ստացել ընտրել Քոչարյանին? Դու ինչի հրամանը չես կատարում? Ովա էդ ֆաշիստ Մանուկյանը? Դու ախր զինվոր ես, երբ որ լինես ազատ, էն ժամանակ էլ ում ուզես կընտրես:
Ես ասացի, որ ընտրել եմ որպես ազատ նորմալ մարդ, քաղաքացի:

Մեր գումարտակի զինվորները վախեցած էին իմ ընտրությունից, քանի որ դա ՉՊ էր բոլորի համար, և ամբողջ գումարտակը կարող էր իմ պատճառով պատժվել:

Դուք չեք պատկերացնում, թե ինչ է նշանակում գնալ մեծամասնության կարծիքին դեմ, ունենալ ընդհանուր կարծիքից տարբերվող կարծիք:
Եվ այն ժամանակ և դրանից հետո էլ շատ եմ եղել այդ վիճակում: Իրոք դժվար է լինում, սակայն արժանապատվությունը անարդարությամբ ծածկել չեմ կարողանում: Մինչ օրս:

Նրանք արագ մեզ շարեցին և ուղարկեցին բրիգադ:

Ճանապարհին հին ծառայողները կիսվեցին, թե նախորդ այդպիսի դեպքերում զինվորներին ծեծելուց հետո նույն գիշեր ուղարկել են Հորադիզ, որպես պատիժ: 

Նույնը, ասում էին, ինձ է սպասվում: Այսօր:
Մյուսները կարծում էին, թե իմ օրերը հաշվված են, և ավելի լավ կլինի կախվեմ և ինքնասպան լինեմ: Հենց այսօր գիշերը: Ես նրանց բացատրում էի, թե ինչու եմ այդպես վարվել, բայց չէին հասկանում:

Հասանք զորամաս:
Զորամասում ԲՈԼՈՐԸ արդեն գիտեին թե ինչ է կատարվել զորամասի ընտրատեղամասում:
Շատերին ուղղակի հետաքրքիր էր, թե ինչպես կվարվեն ինձ հետ:
Բայց կային սակավաթիվ ընկերներ, որ ասում էին, թե ես "միակ մարդն եմ, ով մաքուր է իր խղճի առաջ" և քաջ եմ այն աստիճան, որ "կանգնեցի միայնակ համակարգի դեմ, չվախենալով հետևանքներից":

Երդումս ուսումնական բրիգադում

1998 թ. մարտի 23-ի առավոտյան ուսումնական բրիգադը շարված էր:

Օրը պայծառ և արևոտ էր, հեռվում պարզ երևում էին Արարատի սպիտակափայլ երկու գագաթները: Օդը թափանցիկ էր և սառը, այնպես, որ արտաշնչելուց գոլորշի էր գոյանում:

Պլացին մոտեցավ հրամանատարի սև ՋԻՊ-ը: Սկզբից մեքենայից դուրս թռավ նրա շունը, հետո երևաց նաև նրա ահռելի մարմինը: Նա կանգնեց պլացի կենտրոնում:
Նվագախումբը նվագեց:

Բրիգադը երգեց 'Մեր հայրենիքը': Հրամանատարը բարկացած էր, քանի որ նախօրեին բռնել էին զորամասը լքած երկու զինվորներին:
Նա խոսեց այդ երկու փախած զինվորների մասին, հետո հասավ ընտրություններին: Ասաց, որ մեկ բացթողում այնուամենայնիվ եղավ ընտրությունների ընթացքում և որ կուրսանտներից մեկը (այսինքն ես ) շրջանցել է Քոչարյանին ընտրելու հրամանը:

Նա գոռաց` 'Որտեղ է էն կամպյուտերչիկը?'

Տղաները շրջվեցին դեպի ինձ, թե 'Քեզ է կանչում, գնա':

Ես վազքով մոտեցա նրան, ներկայացա, պատիվ տվեցի և շրջվեցի դեպի զորքը:
Միշտ կանգնած էի լինում շարքում, բայց այստեղ, որտեղ հրամանատարն էր կանգնում զորքի առջև, ինձ էին նայում 3000 աչք: Մի անբացատրելի տեսարան էր դա:

- Ըտենց կգնաս Մանուկյանին կմոտենաս: Այ տղա, բա էդքանից հետո դու էդ տականքին ես ընտրել? Չենք բացատրել? թե ինչպես պետք է վարվեիր: Էդքան ասեցինք, բացատրեցինք: Բա ինչի հանդիպմանը ինձ հարց չէիր տվել եթե պարզ չէր?

Ասեցի.
- Ես ձեզ հարց տվել եմ ակումբում, հանդիպման ժամանակ, պարոն հրամանատար: Բայց ձեր պատասխանը ինձ չհամոզեց իմ ընտրությունը կատարելու հարցում: Պարոն հրամանատար, ընտրել եմ, որպես ազատ քաղաքացի, ըստ սահմանադրության:

Ես արդեն չեմ հիշում թե կոնկրետ ինչ էր ասում, բայց նա այնպես էր գոռում և գոչում, որ ինձ թվաց թե հիմա կոչնչացնի ինձ հենց պլացի վրա:

Վերջում ասաց.
- Կանգնի շարք, ես քեզ հետ դեռ առանձին կխոսամ:

Հետո նա հերթով իր մոտ էր կանչում տեղակալներին և կշտամբում, թե քիչ են աշխատել զորքի հետ, որ այսպես է եղել ընտրության ժամանակ: Հետագայում այդ տեղակալները, երբ ինձ էին տեսնում, ինձ էին կշտամբում, թե 'էդ ինչ արեցիր, քո պատճառով .....'

.....Սակայն չգիտեմ ում նախաձեռնությամբ, թե աստծո կամքով լուրեր էին տարածվել, թե այդ նույն շտաբի պետ Ալեքսանյանը ընտրել է Դեմիրճյանին:

Օրեր անց, հսկիչ անցագրային կետում հրաման էին ստացել` նրա սպիտակ նիվան զորամաս չթողնել:

Այլևս նա շտաբի պետ չէր: ...... Նա արդեն պատժված էր: :))))))

Մենք սպասեցինք 1 շաբաթ, 2 շաբաթ, 3 շաբաթ: Սակայն իմ հետևից չէին գալիս: Բոլորը զբաղված էին նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլի նախապատրաստությամբ: 

Երկրորդ փուլում Դեմիրճյանին էին ընտրել արդեն 6 հոգի:
Այսինքն դեռ հույս կար, որ ոչ բոլորին կարելի է հիմարացնել բանակի պայմաններում:

Ինձ մնաց 'քաղհալածյալի համբավը':

Հետո տարիներ անց, Կիրակոսյան Մուրադը արդեն միտինգներում դեմ էր նույն իմ չքվեարկած Քոչարյանին և ՀԱԿ-ի միտինգների ժամանակ Մատենադարանի հարթակում էր, Լևոնի կողքը: 

Այ այսպիսի ընտրություն:

Ընտրությունս պայմանավորված չէր ամենևին Վազգեն Մանուկյանի անձով: Այլ սկզբունքի հարց էր: Որը պետք էր պահպանել: